Autonomie

Wat is autonomie?

Autonomie is zelfbeschikking, vrij zijn van externe aansturing. Het woord autonomie is afgeleid van het Grieks autonomía of autos, wat zelf betekent, en van nomos, wat duidt op de wet. Autonomos geeft dus aan dat je jezelf eigen wetten oplegt.
 
Autonomie van leerlingen blijkt in veel (internationaal) onderzoek de motivatie en prestaties van leerling te vergroten. Autonomie is namelijk een van de psychologische basisbehoeften, samen met de behoefte aan relatie en competentie.
 
In Nederland hebben veel scholen, zowel in het basis- als in het voortgezet onderwijs, hun onderwijsconcept vernieuwd met het oog op een betere motivatie van hun leerlingen en daarmee op betere leerresultaten. Vooral door leerlingen meer autonomie te geven zou hun motivatie en leren worden versterkt. Een belangrijke stroming hierbij is het zogenoemde adaptief onderwijs. Daarin spelen de drie psychologische basisbehoeften relatie, competentie en autonomie een belangrijke rol.

Autonomie vergroten

Veel mensen vragen zich af: hoe moet ik de autonomie van mijn leerlingen vergroten? Hoe zorg ik voor autonomie ondersteunend onderwijs? Dat begint ermee door de zelfsturing en het eigenaarschap van leerlingen te stimuleren. Eigenaarschap over de eigen ontwikkeling of over het geleverde werk is een belangrijk aspect van autonomie.
 
Een ander aspect van autonomie is zelfsturing. In welke mate mag de leerling of de medewerker zelf bepalen wat de activiteiten of leerprocessen zijn? Ben je als leraar heel sturend, dan zal er weinig ruimte voor autonomie van leerlingen zijn. En dan neemt de motivatie voor het leren af.

Autonomie kritiek

Er zijn ook mensen die kritiek hebben op het streven naar meer autonomie voor leerlingen of medewerkers. Ze geven aan dat leerlingen dan eigenwijs, individualistisch of verwend kunnen worden. Dat is op zich begrijpelijke kritiek aangezien er ook uitwassen zijn van het stimuleren van de autonomie van kinderen. Maar dat geldt voor vrijwel elke goede ontwikkeling. Het gaat er maar om dat de autonomie van leerlingen zorgvuldig begeleid wordt en dat er rekening wordt gehouden met dergelijke valkuilen.

Ontwikkeling van autonomie

Net als allerlei andere kennis en vaardigheden gaat de ontwikkeling van autonomie niet vanzelf en ook niet in grote stappen. Het is verstandig om bij leerlingen een weloverwogen ontwikkeling en opbouw van autonomie vorm te geven. Dat begint al in de onderbouw met verantwoordelijkheid voor materiaal en gedrag en kan uitgebouwd worden naar autonomie over het leerproces. Daarbij speelt bijvoorbeeld zelfbeoordeling ook een rol.

Voorbeelden leerlingvaardigheden autonomie

Hoe ziet autonomie ondersteunend onderwijs er uit? Wat zie je bij leerlingen die autonomie krijgen in het onderwijs? Onderstaande lijst geeft een aantal praktische voorbeelden van leerlinggedrag waarbij autonomie en zelfsturing een belangrijke rol speelt.
  • Ik kan zelf het materiaal pakken wat ik nodig heb voor mijn werk. 
  • Ik kan goed doorwerken.
  • Ik ben trots op wat ik doe, daarom verzorg ik mijn werk goed. 
  • Ik kan uitleggen wat ik moet doen bij mijn taken. 
  • Ik kan precies vertellen HOE ik het ga doen: “eerst… daarna… dan…” 
  • Ik geef niet snel op als de taak wat lastiger wordt. 
  • Ik kijk heel precies na. 
  • Ik kan uitleggen hoe mijn werk ging.
  • Ik kan zelf bedenken of ik wel of geen uitleg nodig heb. 
  • Ik kan zelf al goed inschatten hoeveel tijd ik nodig heb voor de taken.
  • Ik kan vooraf inschatten hoe goed ik de taken ga maken. 
  • Ik help een andere leerling om het zèlf beter te kunnen! 
  • Ik kan een planning maken en me daar aan houden. 
  • Ik kan uitleggen of ik meer uitdaging nodig heb.
  • Ik kan uitleggen hoe ik het beste leer. 
  • Ik kan een portfolio bijhouden waarmee ik laat zien hoe ik mij ontwikkel.
  • Ik kan een ontwikkelgesprek voeren met mijn ouders en mijn leraar waarin ik laat zien hoe ik mij ontwikkel.

Leraarvaardigheden autonomie ondersteunend onderwijs

Hoe kun je als leraar de autonomie van leerlingen ondersteunen? Welke vaardigheden komen daar bij kijken?
  1. Reageert op signalen van taakmijding, verveling, frustratie, enz. tijdens het werk.
  2. Ondersteunt kinderen door concrete aanwijzingen om hun werk goed uit te voeren. 
  3. Waardeert tijdens het werk de inspanningen van kinderen. 
  4. Bevordert dat kinderen volharden. 
  5. Maakt kinderen tijdens het werken duidelijk wat ze goed doen en niet goed doen. 
  6. Bevordert dat kinderen zelfstandig leergedrag en autonomie ontwikkelen. 
  7. Stelt vragen die tot reflectie leiden. 
  8. Evalueert systematisch met kinderen hun groei in zelfstandig leergedrag. 
  9. Ondersteunt kinderen om te verwoorden wat zij denken. 
  10. Maakt kinderen bewust van de volgende stappen in hun ontwikkeling.
  11. Bevordert dat kinderen op hun eigen niveau uitdagende doelen stellen.
  12. Geeft kinderen inzicht in de stappen die nodig zijn om een doel te bereiken. 
  13. Geeft kinderen concrete aanwijzingen die nodig zijn om het doel te bereiken. 
  14. Ondersteunt kinderen in het maken van een stappenplan om een doel te bereiken. 
  15. Leert kinderen om systematisch de voortgang te evalueren. 
  16. Leert kinderen om hun eigen werk kritisch te beoordelen. 
  17. Bevordert dat kinderen steeds beter in staat zijn hun groei te verwoorden. 
  18. Maakt kinderen bewust van de relatie tussen eigen inspanningen en het resultaat daarvan.
  19. Bevordert dat kinderen inzicht ontwikkelen in hun sterke en zwakke kanten. 
  20. Maakt kinderen bewust van wat zij denken en voelen bij het werk. 
  21. Leert kinderen om belemmerende gedachten om te buigen naar helpende gedachten. 
  22. Leert kinderen om zelfstandig te studeren en autonoom te handelen.
  23. Bevordert de bekwaamheid van collega’s in het coachen van leerlingen.

Autonomie en schoolsysteem

Het vergroten van autonomie om de motivatie van de leerlingen te bevorderen is niet zomaar een kunstje wat je even kunt inzetten. Het vraagt een andere manier van denken over leerlingen en hun mogelijkheden. In het onderwijs is er lange tijd een tendens geweest van leraren die sturen en leerlingen die volgen. Er is nu een beweging op gang gekomen waarbij het schoolsysteem meer gebaseerd wordt op zelfstandig leergedrag van leerlingen. Het stimuleren en ondersteunen van de autonomie van leerlingen speelt daarin een hoofdrol. Meer hierover is te lezen in artikelen over kindgericht onderwijs.

Luc Stevens over autonomie in het onderwijs

Een belangrijke grondlegger van adaptief onderwijs is Luc Stevens. Hij zegt over de rol van autonomie in het onderwijs: "Het is het bekendste dilemma uit de traditie van de Europese pedagogiek en in veel lerarenkamers en lerarenopleidingen nog actueel: laten we het kind groeien of moeten we sturen? Echter, als het in een perspectief van interactie wordt geplaatst, is niet alleen de opvoeder meer de actor, het kind net zo. Het kind is eigenaar van zijn ontwikkeling en is daarvoor competent."

Hoe kunnen docenten in het VO de autonomie en het eigenaarschap van leerlingen?

Eigenaarschap van leren is de mate waarin de leerling verantwoordelijkheid neemt voor zijn eigen leerproces. Om het eigenaarschap van leerlingen te versterken kun je onder meer de motivatie, betrokkenheid, zelfsturing en metacognitieve vaardigheden bevorderen. Hoe kunnen docenten deze vaardigheden van leerlingen bevorderen? Dit staat beschreven in het artikel over autonomie en de rol van docenten in het VO.

Autonomie versterkend onderwijs vraagt uitstekende leraren

Steeds meer scholen zijn bezig om hun onderwijs meer kindgericht te maken. Zij willen de autonomie van leerlingen vergroten en daarmee de motivatie voor het leren laten toenemen. De scholen die daarbij beginnen met het veranderen van het organisatiemodel, lopen daarbij al snel tegen de grenzen van de leraarvaardigheden aan. Want juist in het versterken van de leraarvaardigheden zit de crux bij het meer kindgericht maken van het onderwijs. Welke vaardigheden zijn van belang als je de autonomie van leerlingen centraal stelt? En wat vraagt dat van de vaardigheden op organisatorisch en didactisch vlak? In een uitgebreid artikel van Machiel Karels worden de essentiële leraarvaardigheden voor kindgericht onderwijs besproken.

Boek: Autonomie en symbiose

Een weg uit symbiosetrauma en destructieve afhankelijkheid
Symbiose en autonomie
 

Boek: Professionele autonomie in sociaal werk

Professionele autonomie

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Laatst geactualiseerd op 11 december 2023

Gerelateerd

Webinar
Executieve functies een nieuwe hype?
Executieve functies een nieuwe hype?
Webinar met Emiel van Doorn
Wij-leren.nl Academie 
Professionalisering
De beste nascholing volg je bij Medilex Onderwijs
De beste nascholing volg je bij Medilex Onderwijs
Gemiddeld beoordelen deelnemers ons met een 8,4
Medilex Onderwijs 
Professionele vrijheid
Professionele vrijheid in het onderwijs.
Machiel Karels
Kindgesprekken
Kindgesprekken: zonder relatie geen prestatie.
Albert de Boer
Montessori onderwijs methode
Montessori methode - wat is Montessori onderwijs?
Machiel Karels
Motivatie
Motivatie - intrinsieke en extrinsieke motivatie
Machiel Karels
Dimensies van onderwijs
Dimensies van onderwijs
Machiel Karels
Talentenscan motiveert
Hoe een talentenscan leerlingen intrinsiek motiveert
Nadine van der Hart
Motivatiewaaier; leraren kunnen inspireren
Ongemotiveerde leerlingen zijn ook gemotiveerd
Ivo Mijland
Toekomstbestendig onderwijs
Deze 12 onderwijsveranderingen zijn kindgericht en toekomstbestendig
Machiel Karels
Sociale ongelijkheid binnen het onderwijs
Sociale ongelijkheid binnen het onderwijs
Ilse Erich
Vier sleutels effectieve les (2)
De vier sleutels voor een effectieve les - deel 2
Theo Wildeboer
Een klas van denkers
Een klas van denkers
Dick van der Wateren
Pedagogische tact gepersonaliseerd onderwijs
Pedagogische tact past bij gepersonaliseerd onderwijs
Tijl Rood
Motivatie vergroten leerlingen
Zo vergroot je de motivatie van je leerlingen!
Jaap Versfelt
Leraarvaardigheden kindgericht onderwijs
Leraarvaardigheden voor kindgericht onderwijs
Machiel Karels
Kind is eigenaar van zijn ontwikkeling
Het kind is eigenaar van zijn ontwikkeling en is daarvoor competent
Luc Stevens
Flip the System (1)
Flip the System: hoe gaat het in zijn werk? (1)
Dick van der Wateren
Gedrag beïnvloeden
Is de attitude en het gedrag van leerlingen te beïnvloeden?
Michel Verdoorn
Motivatie vmbo
Training helpt leraren vmbo-leerlingen te motiveren
Annemieke Top
Adaptieve software
Adaptieve software zet onderwijs op zijn kop
Tijl Rood
Organiseren gepersonaliseerd leren
Hoe organiseer je gepersonaliseerd onderwijs?
Tijl Rood
Kindgericht onderwijs
Kindgericht onderwijs in een lerende school
Machiel Karels
Schoolleider als regisseur
De leidinggevende in het onderwijs als regisseur: leiding geven aan leren
Robert-jan Simons
Motivatie meten
Motivatie meten en verbeteren - De motivatiespiegel
Ton van der Valk
Mindset bij rekenen
Groeien in de getallenwereld - over belang growth mindset bij rekenen
Dolf Janson
Autonomie counseling
Jouw oplossing is niet heilig. Maar je bent wel de deskundige vragensteller!
Dirk van der Wulp
Zelf gereguleerd leren
Hoe laat je intrinsieke motivatie groeien?
Dirk van der Wulp
Leidinggeven autonomie
Leidinggeven vanuit angst of vanuit autonomie. Wat kun jij bijdragen?
Henk Galenkamp
Autonome motivatie
Hoger leerrendement door vergroten autonome motivatie
Michel Verdoorn
Differentiatie zelfregulatie (1)
Beter differentiëren dankzij zelfgereguleerd differentiëren
Michel Verdoorn
Autonomie en motivatie
Meer motivatie door meer autonomie
Dirk van der Wulp
Talenten herkennen en ontwikkelen
Talenten herkennen en ontwikkelen: een hele uitdaging!
Nadine van der Hart
benchmark motivatie
Benchmarks voor motivatie
Ton van der Valk
Digitaal portfolio met badges
Alles wat je in je mars hebt in je eigen hand
redactie
Sturen op autonomie
Sturen op autonomie
Adri van den Brand
Hoe professioneel ben je als professional?
Begrensd of grenzeloos: Hoe professioneel ben jij?
Henk Galenkamp
Zelfstandig leergedrag VO
Zelfstandig leergedrag in het VO - de hefboom voor succes?
Machiel Karels
De basishouding van de docent in de ontwikkeling van de leerling
Leerlingen zien en laten zien wat je van ze verwacht
Elena Carmona van Loon
Leerlingen aan het woord: luister je echt?
Democratisering van scholen en onderwijs door Student Voice
Carien Verhoeff
Laat de professionele leergemeenschap slagen
Aan de slag met professionele leergemeenschap
Jaap Versfelt
Leerdoelen als uitgangspunt voor de lesinhoud
Leerdoeldenken (1): wat is het en wat levert het op?
Anne-Wil Abrahamse
Ouderbetrokkenheid plus leerlingbetrokkenheid is beter onderwijs
Ouder en jonge kind betrekken bij het onderwijsleerproces
Ite Wolters
hoogbegaafd overgang po vo
(Hoog)begaafde leerlingen en de overgang van PO naar VO
Martine Blonk - Meulenkamp
In drie stappen naar leerdoelen
Leerdoeldenken (2): In drie stappen naar een leerlijn
Anne-Wil Abrahamse
Leerdoeldenken implementeren en organiseren
Leerdoeldenken (3): hoe implementeer en organiseer je het op jouw school?
Anne-Wil Abrahamse
Tegenspraak omarmen: een vreemde gedachtenkronkel
Hoe fijn is 'tegenspraak'? Over geboden, verboden en ongehoorde woorden
Harm Klifman
Eigenaarschap van leren - vijf tips
Eigenaarschap van het leren - 5 tips om hier beter op te oriënteren
Michel Verdoorn
Summatieve toetsing op weg naar zelfstandigheid
De plek van summatieve toetsing op de weg naar zelfstandigheid
Dominique Sluijsmans
In gesprek met ChatGPT over kindgericht onderwijs
In gesprek met ChatGPT over kindgericht onderwijs
Machiel Karels
10 vragen over autonomie
10 vragen over autonomie
Machiel Karels
Zesde rol van de leraar
De zesde rol van de leraar
Machiel Karels
Rekenonderwijs kan anders!
Rekenonderwijs kan anders!
Machiel Karels
Sturen op autonomie
Sturen op autonomie - Transactionele analyse voor het onderwijs
Nelleke Herrewijnen
Leerdoelen en succescriteria
Leerdoelen en succescriteria
Bertine van den Oever
Transformeren
Stop met innoveren! Ga in transitie
Marjoke Hinnen
Balans in basisbehoeften
Zorg voor balans in relatie, competentie, autonomie
redactie
Echte vrijheid in en door het onderwijs
Onderwijs dat vrij maakt
Hartger Wassink


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Controlerend lesgeven in een video van één minuut uitgelegd
Controlerend lesgeven in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Autonomie-ondersteunend lesgeven in een video van één minuut uitgelegd
Autonomie-ondersteunend lesgeven in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Autonome motivatie in een video van één minuut uitgelegd
Autonome motivatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Maarten van Buuren over autonomie en zelfsturing volgens Spinoza
Maarten van Buuren over autonomie en zelfsturing volgens Spinoza
redactie
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Psychologische basisbehoeften in een video van één minuut uitgelegd
Psychologische basisbehoeften in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



autonome motivatie
autonomie-ondersteunend lesgeven
basisbehoeften
competentie
controlerend lesgeven
eigenaarschap
extrinsieke motivatie
financiering van het onderwijs
intrinsieke motivatie
kindgericht onderwijs
leerplein
lumpsum
motivatie
onderwijsbegroting-schoolbegroting
psychologische basisbehoeften
zelfbeoordeling
zelfdeterminatie theorie
zelfregulatie

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest