Zelfstandig leergedrag in het VO - de hefboom voor succes?

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 6 januari 2021

Mijn vrouw en ik behoren tot de categorie ouders die vinden dat hun kinderen hun opleiding vooral zelf moeten regelen. We zijn wel geïnteresseerd in voortgang en resultaten, maar we ‘zitten er niet bovenop’. Toen een van onze zonen op het VWO zat, ging dat de eerste drie jaren prima. Z’n rapporten waren zodanig dat ik ze mij niet kan herinneren. Maar tot onze verbijstering stond hij na z’n eerste toetsperiode in de 4e opeens drie vieren en drie vijven! Nu werd het toch tijd om mee te kijken. Wat was hier aan de hand?

Ik zette al m’n opvattingen over zelfsturing en eigenaarschap van leerlingen overboord en ging me er eens stevig tegenaan bemoeien. Natuurlijk ‘coachend’, (Heb je voldoende tijd ingepland voor...?) maar ook met de nodige sturing. (Nee, je gaat vanavond leren en niet naar je vrienden...) Want ja, bij het begeleiden van eigenaarschap en zelfstandig leergedrag hoort ook dat je bijstuurt daar waar de leerling het stuur nog niet zelf in handen heeft.

Tijdens de vijf toetsperiodes die volgden, heb ik mij als vader zowel met inhouden als met het proces met mijn zoon bemoeid. Mijn zoon heeft dat geduldig verdragen en hij heeft zich erg goed ingezet. Aan het einde van het jaar stond hij nog maar één vijf op zijn cijferlijst. Het leidde bij ons beiden tot inzichten in zelfstandig leergedrag.

Het is bijvoorbeeld interessant om te zien dat de processen van zelfstandig leergedrag in het VO in grote lijnen hetzelfde zijn als in het PO. En dat er een basis van eigenaarschap en zelfsturing aanwezig moet zijn om in het VO op voort te kunnen bouwen. En over welke vaardigheden gaat het eigenlijk? Hieronder zet ik op een rijtje welke elementen van zelfstandig leergedrag er naar mijn idee in het VO aan de orde komen.

Hoe mooi zou het zijn als VO-docenten sensitief zijn op de diverse aspecten van zelfstandig leergedrag en de leerlingen hierin coachend kunnen begeleiden.

Leerstof

Ik heb per vak overzicht over de leerstof die ik uiteindelijk op het examen moet beheersen.
Ik weet per vak hoe de diverse onderdelen van de leerstof met elkaar samenhangen.
Ik weet per vak wat de kern van de leerstof is en welke onderdelen juist wat minder belangrijk zijn.

Plannen

Ik kan inschatten hoeveel tijd ik voor een toets of tentamen nodig heb om de leerstof goed te kunnen beheersen.
Ik kan in de aanloop naar een toetsperiode de benodigde tijd goed plannen en ik kan mij ook aan deze planning houden.
Ik kan voor een toetsperiode inschatten welke toetsen echt belangrijk zijn en welke toetsen minder belangrijk zijn.

Toetsen

Als ik een toets heb gemaakt, kan ik aangeven welke onderdelen van de toets ik nog niet voldoende beheerste.
Als ik een toets heb gemaakt, kan ik aangeven welke onderdelen van mijn leerproces vooraf, voor verbetering vatbaar zijn.
Mijn ervaringen met een toetsperiode kan ik gebruiken om de voorbereiding van een volgende toetsperiode te optimaliseren.

Studievaardigheden

Ik weet welke manieren van leren er zijn en ik weet per vak aan te geven welke manier van leren voor mij het beste effect heeft.
Ik kan mijn leerproces zo organiseren dat ik op de juiste momenten de juiste manier van leren inzet.
Ik kan tijdens het studeren vragen bedenken die ik tijdens de lessen aan mijn leraar stel om zo van zijn kennis te profiteren.
Ik weet hoe ik studie en activiteiten zo af moet wisselen dat het optimaal is voor mijn leerproces.
Ik kan inschatten of ik door het studeren voldoende diepgang en beheersing heb bereikt om tijdens een toets de opgaven soepel te kunnen maken.
Ik weet wat afleiding met mijn concentratie doet en daarmee met de diepgang van mijn leren.
Ik kan mijzelf motiveren als ik op enig moment geen zin heb om te gaat studeren, terwijl het op dat moment toch nodig is.
Ik heb inzicht in de mate waarin ik zelfstandig leergedrag laat zien en waarin ik op dat vlak nog kan groeien.

Manieren van leren

Hierboven noem ik ‘inzicht in manieren van leren’. Wat mij betreft gaat het dan om dit soort dingen:

Lezen en arceren
Samenvatten
Elkaar overhoren
Gebruik maken van oefensoftware
Maken van opdrachten

Pedagogische vaardigheden

Wat mij verbaasd heeft in dit proces, is het feit dat de school van mijn zoon aan het begin van het jaar een speciale ouderavond heeft belegd voor ouders en leerlingen waarin studiegedrag en plannen veel aandacht kreeg. Op de een of andere manier blijkt dat voor veel leerlingen toch niet te werken of niet voldoende te zijn.

Coachen op zelfstandig leergedrag is blijkbaar maatwerk en vraagt specifieke pedagogische vaardigheden. Hoe mooi zou het zijn als VO-docenten sensitief zijn op deze aspecten van zelfstandig leergedrag en de leerlingen hierin coachend kunnen begeleiden!

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!