Executieve functies

Wat zijn executieve functies?

Executieve functies horen bij het denkvermogen. Het zijn hogere denkprocessen die nodig zijn om activiteiten te plannen en aan te sturen. Je kunt ze zien als een 'dirigent'. Ze helpen bij alle soorten taken.

Ze zorgen voor efficiënt, sociaal en doelgericht gedrag. De executieve functies worden ook wel de uitvoerende aandacht genoemd.

Grofweg kun je ze onderverdelen in vier soorten:

Impulsbeheersing.
Concentratie.
Flexibiliteit.
Prioriteiten stellen.

De executieve functies regelen bijvoorbeeld het starten met een taak en het richten en vasthouden van de aandacht. Zonder deze functies is goed georganiseerd gedrag niet mogelijk.

Peg Dawson en Richard Guare (2009) onderscheiden elf soorten:

Respons-inhibitie: nadenken voordat je iets doet.
Werkgeheugen.
Emotieregulatie.
Volgehouden aandacht.
Taakinitiatie.
Planning/prioritering.
Organisatie.
Timemanagement: tijd inschatten, verdelen en deadlines halen.
Doelgericht gedrag.
Flexibiliteit: flexibel omgaan met veranderingen en tegenslag.
Metacognitie: een stapje terug doen om jezelf en de situatie te overzien en te evalueren

Bij diverse gedragsproblemen en/of stoornissen zijn er beperkingen op het gebied van de executieve functies.

Margriet Sitskoorn onderscheidt in 'De beste versie van jezelf' twaalf executieve vaardigheden:

Twaalf executieve vaardigheden

Aandacht richten, vasthouden, verdelen
Emoties reguleren (incl. omgaan met stress)
Flexibel kunnen zijn als dingen veranderen
Ongewenst gedrag kunnen onderdrukken
Taken en zaken starten
Dingen organiseren
Dingen kunnen plannen
Jezelf kunnen monitoren
Je werkgeheugen gebruiken
Een reëel zelfbeeld vormen
Het vermogen tot theory of mind
Prosociaal gedrag (het belang van anderen voor ogen houden)

Mentale functies

Executieve functies maken het mogelijk om mentaal met ideeën te spelen; de tijd nemen om na te denken alvorens te handelen; nieuwe, onverwachte uitdagingen aangaan; weerstand bieden aan verleidingen; en gefocust te blijven.

Kern-EF's zijn:

reactie-inhibitie: zelfcontrole-weerstand bieden aan verleidingen en weerstand bieden aan impulsief werken
interferentiecontrole: selectieve aandacht en cognitieve remming
werkgeheugen en cognitieve flexibiliteit: inclusief creatief denken "outside the box", alles zien van verschillende perspectieven, en zich snel en flexibel aan te passen aan veranderde omstandigheden

Sleutelwoorden bij executieve functies zijn: cognitieve controle, zelfregulering, creativiteit, aandacht, redeneren, werkgeheugen, vloeiende intelligentie, remmende controle, taakomschakeling, mentale flexibiliteit

Boek over executieve functies

In 'IK2 - De beste versie van jezelf' laat Margriet Sitskoorn op een inspirerende manier zien hoe je het volledige potentieel uit jezelf kunt halen. De inhoud is geheel geijkt op de huidige prikkel- en stressvolle wereld, waarin je nieuwe vaardigheden en eigenschappen moet ontwikkelen om je doelen te bereiken.

Executieve funties en stress

Executieve functies en de prefrontale cortex zijn de eersten die lijden en die onevenredig lijden als je gestrest, verdrietig, eenzaam of niet fysiek fit bent.

Omdat executieve functies essentieel zijn voor academische prestaties, moet een samenleving die wil dat haar studenten uitblinken, serieus nemen dat de verschillende delen van de mens fundamenteel met elkaar in verband staan. Als emotionele, sociale of fysieke behoeften worden genegeerd, werken die onvervulde behoeften tegen goede's executieve functies en dus tegen academische excellentie.

Een persoon kan ten onrechte worden gediagnosticeerd met een executieve functies-stoornis als deze persoon stress, verdriet, eenzaamheid, gebrek aan slaap of gebrek aan lichaamsbeweging heeft. Deze stressfacteren in het leven van die persoon kunnen zijn executieve functies erg negatief beinvloeden.

Kinderen en executieve functies

Het is buitengewoon belangrijk om jonge kinderen te helpen goede executieve functies te hebben, omdat executieve functies in het begin van hun leven levenslange prestaties, gezondheid, rijkdom en kwaliteit van leven kunnen voorspellen.

Executieve functies zijn trainbaar en kunnen op elke leeftijd worden verbeterd - waarschijnlijk door veel verschillende benaderingen.

Herhaalde oefening is de sleutel; het uitoefenen en uitdagen van executieve functies verbeteren dan en is dus gunstig voor onze geestelijke gezondheid, net zoals lichaamsbeweging onze fysieke fitheid verbetert en gunstig is voor onze lichamelijke gezondheid.

Het is niet altijd gunstig om executieve functies bewust uit te oefenen. Soms denk je na over wat je doet en probeer je top-down controle uit te oefenen, maar dat blokkeert juist optimale prestaties.

Vloeibare intelligentie

Wat gewoonlijk 'vloeibare intelligentie' wordt genoemd, is de redeneer- en probleemoplossende component van executieve functies. Deze uitvoerende functies kunnen worden verbeterd door training en oefening.

Belang van executieve functies

Executieve functies zijn belangrijk voor bijna elk aspect van het leven. (Bron: NCBI)

Aspecten van het leven	De manieren waarop executieve functies relevant zijn voor dat aspect van het leven	Referenties
Mentale gezondheid	Executieve functies zijn aangetast bij veel psychische stoornissen, waaronder:
	- Verslavingen	Baler & Volkow 2006
	- Attention deficit hyperactivity (ADHD)	Diamond 2005, Lui & Tannock 2007
	- Gedragsstoornis	Fairchild et al. 2009
	- Depressie	Taylor-Tavares et al. 2007
	- Obsessieve compulsieve stoornis (OCD)	Penadés et al. 2007
	- Schizofrenie	Barch 2005
Fysieke gezondheid	Armere executieve functies worden geassocieerd met obesitas, overmatig eten, middelenmisbruik en slechte therapietrouw	Crescioni et al. 2011, Miller et al. 2011, Riggs et al. 2010
Kwaliteit van het leven	Mensen met betere executieve functies genieten van een betere kwaliteit van leven	Brown & Landgraf 2010, Davis et al. 2010
School gerelateerd	Executieve functies zijn belangrijker voor schoolbereidheid dan IQ of instapniveau of wiskunde	Blair & Razza 2007, Morrison et al. 2010
Schoolsucces	Executieve functies voorspellen zowel wiskunde als leesvaardigheid gedurende de schooljaren	Borella et al. 2010, Duncan et al. 2007, Gathercole et al. 2004
Werksucces	Slechte executieve functies leiden tot een slechte productiviteit en problemen met het vinden en behouden van een baan	Bailey 2007
Huwelijkse harmonie	Een partner met arme executieve functies kan moeilijker zijn om mee om te gaan, minder betrouwbaar zijn en / of meer geneigd zijn te reageren op een impuls	Eakin et al. 2004
Publieke veiligheid	Slechte executieve functies leiden tot sociale problemen (inclusief criminaliteit, roekeloos, gedrag, geweld en emotionele uitbarstingen)	Broidy et al. 2003, Denson et al. 2011