Zo vergroot je de motivatie van je leerlingen! Drie instrumenten voor in de klas

Jaap Versfelt

Initiatiefnemer en leider van stichting leerKRACHT bij stichting leerKRACHT

Geplaatst op 28 april 2018

Werk jij in de klas harder dan je leerlingen? Loop je vaak moe de les uit? Doen je leerlingen niet actief mee? Laten ze in houding en gedrag zien dat ze andere dingen belangrijker vinden, zoals hun mobieltje? Dan is het tijd dat er iets verandert.

In dit artikel drie concrete tips om motivatie en eigenaarschap van leerlingen te verhogen. Tips die door leraren zijn bedacht en waar duizenden leraren op basisscholen, middelbare scholen en mbo’s mee werken.

Wat voor jou werkt …

Maar eerst even dit: hoe draai jij zelf in het lerarenteam mee? Wanneer voel jij de aandrang om naar je telefoon te kijken of verveel je je in vergaderingen? Of wanneer ben je juist sterk betrokken?

Mag ik gokken wanneer jij actief meedoet?

Als je zelf mee mag denken over wat jullie doelen zijn;
Als je invloed hebt over hoe je die doelen gaat bereiken;
Als je leidinggevende jou vraagt wat je nodig hebt om met plezier te werken;
Als je collega’s je helpen en samen met je optrekken.

"Hoe draai je zelf in het lerarenteam mee?"

… zou zomaar kunnen werken voor je leerlingen

Als dat voor jou geldt, waarom dan niet voor je leerlingen? Misschien lijken jij en je leerlingen wel meer op elkaar dan je denkt. En als dat zo is, wat doe jij in de klas wat ook jou motiveert?

Betrek je hen bij het stellen van doelen?
Geef je ze invloed over hoe zij die doelen gaan bereiken?
Vraag je hen feedback en pas je je lessen daaropaan?
Laat je hen samenwerken en van elkaar leren?

Wat denk je? Zou je op deze punten her en der een stapje verder kunnen zetten? Om je te inspireren in dit artikel drie praktijken die leraren bedacht hebben en die op honderden scholen in heel Nederland worden gebruikt:

1. Laat leerlingen eigenaarschap nemen met een ‘verbeterbord’ in de klas

Duizenden docenten zijn inmiddels aan de slag om met hun leerlingen doelen te stellen en verbeteracties te bedenken. Dat doen ze met het ‘verbeterbord’ waarmee ze met hun klas elke week een ‘bordsessie’ houden van maar 15 minuten.

Werkt dat? Ja.

Leraren merken dat dit de motivatie en het eigenaarschap van leerlingen enorm vergroot en ze in de klas veel meer voor elkaar krijgen. Dat werkt overal: op basisscholen, middelbare scholen en mbo’s. En kan zo’n bordsessie in maar 15 minuten? Kijk maar eens 2 minuten naar het verhaal van een docent van een VMBO-Kaderklas over wat zij ervaart. Of kijk naar de korte video van leerlingen van een basisschool die vertellen over hun bordsessie: Filmpje 1 en Filmpje 2.

Overtuigd? Dan gaan we verder!

Wat is dat, zo’n verbeterbord? En hoe ziet een bordsessie eruit? Ik word even technisch. Een verbeterbord is een simpel whiteboard dat je ophangt in de klas. Daarop staan vier kwadranten:

Team;
Doelen;
Acties;
Planning.

Bij het onderdeel team doe je met de klas een check-in met twee vragen:

‘hoe voelt iedereen zich?’ (met drie smileys: : ) : l : ( )
‘wat voor successen hebben we geboekt de afgelopen week?’

Daarna door naar de doelen:

‘wat willen we bereiken?’
‘waar staan we ten opzichte van die doelen en zijn er extra acties nodig?’

En tenslotte de planning: ‘wat komt er de komende week op ons af?’

Klinkt simpel. En dat is het ook. Wat je zult zien is – nadat jij de eerste weken de bordsessie hebt geleid – een leerling die zijn hand op steekt en zegt “zouden wij het mogen doen?”. “Tuurlijk”, is dan het enige goede antwoord. En zij kunnen het. Ik heb zelfs groep 3 basisschoolleerlingen bordsessies zien leiden.

Geïnspireerd? De volgende stappen kun je nu zetten:

Stap 1. Ga eerst kijken: op de site van stichting leerKRACHT vind je allerlei video’s.
Stap 2. Begin klein: bijvoorbeeld alleen met de ‘smileys’, om te ervaren met de leerlingen hoe het is om met de ‘mood’ van de klas de dag of week te beginnen.
Stap 3. Zorg voor veiligheid: waardeer alle input van leerlingen en zorg dat ze op elkaar voortbouwen.
Stap 4. Bouw het uit: voeg na de smileys het delen van successen toe. Loopt dat? Ga dan met je leerlingen nadenken over doelen die zij willen bereiken en welke acties daarbij horen.
Stap 5. Heb even geduld: de eerste doelen waar leerlingen mee komen zijn misschien niet de belangrijkste voor jou als leraar, maar er komen vanzelf serieuzere doelen op het bord.
Stap 6. Geef leerlingen de leiding: draait het, wacht dan tot de leerlingen je vragen of zij het van je over mogen nemen. Geef ze dan de pen en geniet!
Stap 7. Laat leerlingen samenwerken: één leidt de bordsessie, één schrijft, één houdt de tijd bij en één geeft feedback aan het einde.
Stap 8. Kijk terug en verbeter: Vraag na een week of vier aan je leerlingen hoe de bordsessie nog beter kan. Bijvoorbeeld door ze na te laten denken over een aantal vragen: wat zouden we meer moeten doen, wat minder, wat anders, waarmee stoppen en waarmee doorgaan?

"Leraren merken dat dit de motivatie en het eigenaarschap van leerlingen enorm vergroot en ze in de klas veel meer voor elkaar krijgen."

2. Vergroot leerlingbetrokkenheid door feedback te vragen op je lessen

Even terug naar het begin, weer over jezelf. Je leidinggevende organiseert vergaderingen waarin je je verveelt. Je moet werken aan administratie waar je het nut niet van inziet. Wat doet dit met je? Wat zou je willen? Wat zou het fijn zijn als je feedback mag geven en dat daar iets mee gedaan wordt. Dat werkt motiverend. Hetzelfde geldt voor je leerlingen. Vraag hen feedback op je lessen, bedenk met ze hoe het beter kan en evalueer met ze of dat lukt.

Wat dat je oplevert? Betrokken leerlingen, dat als eerste. Maar je lessen zullen beter worden, ze kunnen je immers precies vertellen wat het effect is dat jij op hen hebt. En, opvallend, ze zullen beter op gaan letten. Waarom? Omdat ze weleens willen zien wat jij doet met hun suggesties. Wil je een voorbeeld zien van een leraar die dit ervaart? Kijk dan naar deze video.

Hoe doe je dit? Hier drie stappen:

Stap 1. Wat is een goede les?

Je kunt ze natuurlijk gewoon ‘tips’ en ‘tops’ vragen, maar dat is een gemiste kans om je leerlingen echt na te laten denken. Dat denken begint met de vraag ‘wat is een goede les?’ Als je dat samen hebt vastgesteld, dan zal je veel gerichtere feedback krijgen.

Hoe doe je dat? Geef ze allemaal een ‘post-it’ en laat ze opschrijven wat in zo’n goede les de leraar en de leerlingen doen. Bundel die ideeën en je hebt zo een lijst van 8 tot 10 punten. Laat ze dan stemmen over welke daarvan al goed gaan (‘top’) en welke beter kunnen (‘tip’).

Ga daarna in gesprek met je klas. Begin met de ‘tops’ die de meeste stemmen kregen, laat zien dat je die waardeert. En ga dan de voornaamste ‘tips’ bespreken. Vraag vooral niet van wie die kwamen, dat creëert onveiligheid. Maar vraag door ‘wat zou daarmee bedoeld kunnen zijn?”

Stap 2. Verbeteracties

Als je weet wat de belangrijkste tips zijn, dan is het tijd voor verbeteracties. Ook daar kun je je leerlingen bij betrekken. Een simpele werkvorm is de leerlingen te vragen om in tweetallen een paar concrete verbeteracties te bedenken bij de belangrijkste tips.

Daarna ga je daarover in gesprek met de klas. Als je goede suggesties hebt gekregen, dan is het tijd dat jij er een of twee uithaalt en toezegt daarmee aan de slag te gaan.

Stap 3. Verbeteren en samen evalueren (tot Sint-Juttemis)

Nu komt het belangrijkste in de ogen van je leerlingen: wat ga jij doen? Ze zullen extra op je gaan letten in de komende lessen. Zien ze dat je hun suggesties ter harte neemt? Dat stimuleert enorm: ‘er wordt echt naar ons geluisterd!’.

Wat moet je doen om te zorgen dat dit niet alleen tijdelijk werkt? Simpel: herhalen. In het begin eens per week even kort met ze terugkijken: ‘gaat het zo beter?’ Later kan het tempo omlaag tot bijvoorbeeld zo’n een keer per maand. En zorg ervoor dat als een ‘tip’ door jullie samen is omgebogen tot een ‘top’, je met de klas een volgende ‘tip’ uit hun lijstje haalt en aanpakt.

En zo ga je door tot Sint-Juttemis.

"Belangrijk is dat leerlingen zich gehoord voelen."

3. Gemotiveerde leerlingen met de leerlingarena

Dat klinkt vreemd! Een leerlingarena? In Rotterdam moeten de scholen er niks van hebben, daar noemen ze het ‘De leerling-Kuip’. Maar goed, waar is zo’n arena voor?

De vorige twee tips over bordsessies en feedback waren voor jou als docent in je eigen klas. Een mooi instrument om als heel lerarenteam de leerlingen te betrekken is de leerlingarena. Docenten die daarmee werken raken direct enthousiast. En leerlingen ook.

Wil je zien hoe dat werkt, kijk dan naar deze video.

Hoe werkt zo’n arena? Hier 7 simpele stappen

Stap 1. Wat wil je van je leerlingen weten?
Jullie bedenken als lerarenteam welke vragen je aan de leerlingen wilt stellen.

Stap 2. Bereid de arena voor.
Nodig 8 tot 10 leerlingen uit, liefst verspreid over verschillende groepen, klassen of vakken. Eén van de leraren gaat een half uurtje voor de arena met ze zitten en bespreekt met hen jullie vragen. Bovendien spreekt je collega-leraar met de leerlingen af dat ze geen namen van individuele docenten mogen noemen; de arena moet immers voor iedereen veilig blijven.

Stap 3. Houd de leerlingarena.
De leerlingen gaan in een kringetje zitten samen met de collega-leraar die het gesprek met hen heeft voorbereid. Jullie zitten als lerarenteam in een grote cirkel eromheen. Je mag niet praten, geen vragen stellen maar moet gewoon 20 minuten stil zijn en goed luisteren. Je collega voert met hen het gesprek: alleen de leerlingen zijn aan het woord!

Stap 4. Reflecteer.
Na de arena bedank je de leerlingen en ga je aan de slag met wat zij gezegd hebben: ‘wat was het belangrijkste wat we gehoord hebben en waar we mee aan de slag willen?’ Op sommige scholen blijven de leerlingen daarbij aanwezig, zij draaien dan de kringen om: de leraren in de binnenring die reflecteren, de leerlingen in de buitenring die luisteren naar wat de docenten met hun feedback doen.

Stap 5. Zet om in doelen en acties.
Mocht je het geluk hebben dat je al met verbeterborden werkt, dan kun je heel makkelijk doelen en acties koppelen aan de belangrijkste punten van feedback waar jullie meer aan de slag willen.

Stap 6. Laat leerlingen zien wat jullie met hun feedback doen.
Dit is misschien wel de belangrijkste stap. Leerlingen zijn direct enthousiast als je hun feedback vraagt, maar dat enthousiasme blijft alleen maar als ze zien dat jullie er wat mee doen. Dat doe je in de praktijk in je les.

Stap 7. Herhalen!
Leerlingen feedback vragen doe je niet eenmalig, dan kun je het net zo goed niet doen. Als je echt wilt verbeteren dan breng je er een ritme in, bijvoorbeeld één keer per periode (na de herfstvakantie, na de kerst, na de voorjaarsvakantie, enz.). Zo wordt samen verbeteren normaal en gaan leerlingen met jullie meedenken en je helpen. Ze hebben de verbeteringen immers zelf mee bedacht!

"Zowel docenten als leerlingen raken direct enthousiast van de leerlingarena."

Tot slot

Zo, drie tips voor meer betrokken en gemotiveerde leerlingen. En het fijne is dat deze drie instrumenten zijn ontwikkeld door leraren, in de schoolpraktijk. Alle drie deze ideeën kwamen van docenten die het onderwijs samen met hun leerlingen willen verbeteren. En dat werkt!

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!