Leerdoeldenken (1): wat is het en wat levert het op?

Anne-Wil Abrahamse

Onderwijskundige - docent bij VO content Open leermateriaal

Geplaatst op 26 februari 2021

Dit artikel is geschreven in samenwerking met Herman Rigter, Ilse Gmelig & Ron Zuijlen.

“Je kunt leerlingen pas geven wat ze nodig hebben, als je zelf weet wat je aanbiedt. Wanneer je werkt vanuit leerdoelen, zie je dat methodes veel meer behandelen dan wat de SLO en het Cito voorschrijven. Die ruimte kun je zelf invullen met wat belangrijk is voor de leerlingen.” - docent Mavo aan Zee in Den Helder

Met leerdoeldenken bepaal je dus zelf aan welke doelen leerlingen werken. Doelen die beter aansluiten bij wat jouw school belangrijk vindt en die beter aansluiten bij de behoeftes van je leerlingen. In dit artikel leggen we uit wat leerdoelenken precies is en wat het leerlingen, docenten, scholen en ouders kan opleveren.

Wat is leerdoeldenken?

Leerdoelen zijn niet nieuw: bij de meeste vakken wordt gewerkt met landelijk vastgestelde kerndoelen en eindtermen. Die zijn niet allemaal even dwingend. In de bovenbouw zijn strakke leerdoelen (eindtermen) vastgelegd in examenprogramma’s. De eindtermen voor het schoolexamen zijn globaler beschreven, waardoor deze leerdoelen ruimte bieden voor inhoudelijke keuzes. De algemeen geformuleerde kerndoelen voor de onderbouw geven de docent eveneens ruimte om zelf invloed uit te oefenen op het curriculum.

Toch ervaren niet alle docenten de vrijheid die deze leerdoelen bieden. Sterker nog, er is geen tijd voor extra onderwerpen en het laatste hoofdstuk uit de methode wordt veelal uit tijdgebrek overgeslagen. De methode van de uitgever is voor veel docenten het uitgangspunt bij het invullen van de lessen.

Leerdoeldenken is hiervan de tegenhanger: niet de methode of de uitgever, maar de docenten bepalen aan welke doelen leerlingen werken. Naast de vakinhoudelijke doelen die de overheid voorschrijft, zijn dit ook de schooleigen doelen (vakgebonden en vakoverstijgend, kennisgericht en juist meer gericht op vaardigheden etc.). Deze doelen moeten specifiek, toetsbaar en voor leerlingen begrijpelijk worden omschreven.

Vanuit deze doelen wordt vervolgens het onderwijs verder vormgegeven.

Het is zelfs mogelijk om ook leerlingen hun persoonlijke leerdoelen te laten formuleren en deze een plaats te geven in hun eigen curriculum. Wanneer de doelen in leerlingentaal zijn verwoord, kan worden bepaald op welke wijze en met welke leermaterialen deze doelen gerealiseerd kunnen worden. Hieronder een aantal voorbeelden:

Vakinhoudelijk leerdoel, afgeleid van de landelijke eisen:	‘Ik (de leerling) kan een doorsnede van een vulkaan tekenen en bij de verschillende onderdelen de juiste benaming toevoegen.’
Schooleigen leerdoel	‘Ik kan in een presentatie van vijf minuten mijn standpunt met betrekking tot een actueel onderwerp helder verwoorden en onderbouwen met argumenten.’
Persoonlijk leerdoel	‘Ik kan zelf een liedtekst schrijven en deze voorzien van muziek.’

Wat levert leerdoeldenken op?

Vanuit verschillende perspectieven kan leerdoeldenken het volgende opleveren:

De docent …

… krijgt meer zicht op wat leerlingen moeten bereiken
… krijgt meer vrijheid om aandacht te schenken aan onderwerpen die de school, de vakgroep, de docent, of de leerling belangrijk vindt.
… kan gemakkelijker en duidelijker differentiëren op tempo, niveau, voorkeuren en interesses.
… kan beter inspelen op de actualiteit en aansluiten op de omgeving.
… kan leerlingen gerichter begeleiden en (formatief) toetsen.
… kan gemakkelijker een basis leggen voor vakoverstijgend werken.

De leerling …

… heeft meer zicht op wat hij precies moet kennen en kunnen.
… krijgt een onderwijsaanbod dat specifieker op hem is afgestemd.
… kan beter terugblikken op zijn eigen handelen en ervaringen en op basis daarvan nieuwe keuzes maken (reflecteren).
… krijgt meer vrijheid om de leerdoelen op een eigen manier te bereiken.
… krijgt de mogelijkheid om ook te werken aan persoonlijke leerdoelen.

De ouder …

… heeft beter zicht op welke doelen de leerling wil behalen, welke ontwikkelingen hij heeft doorgemaakt en welke stappen hij nog kan zetten.
… kan de leerling beter ondersteunen bij het leerproces.
… kan leerdoelen gebruiken als basis voor gesprekken met docenten en mentoren, zodat de groei van de leerling beter besproken kan worden.

Op school …

… raken docenten gemotiveerder omdat ze zelf meer regie krijgen over het onderwijsprogramma.
… gaan docenten meer met elkaar in gesprek over de inhoud van het onderwijs.
… is meer zicht op de ontwikkeling van algemene vaardigheden van leerlingen.
… zorgen doorlopende leerlijnen voor een betere aansluiting van de onderbouw op de bovenbouw.
… kunnen gerichte keuzes worden gemaakt op het gebied van didactiek, leermaterialen en de inzet van ICT.

Deze lijst is niet uitputtend, maar laat zien dat het werken vanuit leerdoelen voor alle belanghebbenden belangrijk is. In een volgend artikel laten we je graag zien hoe je leerdoeldenken in de klas en schoolbreed kan inzetten.

Dit artikel is een verkorte versie van de whitepaper ‘Leerdoeldenken, het hoe wat en waarom’ van VO-content. De volledige whitepaper is te downloaden op https://www.vo-content.nl/content/whitepaper-leerdoelendenken-het-hoe-wat-en-waarom/

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!