Ouder en jonge kind betrekken bij het onderwijsleerproces

Ite Wolters

Ambulant dienstverlener bij Auris

Geplaatst op 31 maart 2021

Veel scholen hebben in hun Schoolgids wel iets beschreven over ouderbetrokkenheid. Ik heb een aantal Schoolgidsen door gelezen en de verschillen zijn groot. Zo schrijft een school onder het kopje ‘Ouders en school’ over de ouderraad, de medezeggenschapsraad, de luizenmoeders, de ouderbijdrage en andere huishoudelijke zaken, maar niet hoe ouderbetrokkenheid wordt ingevuld. Het gaat weinig over het betrekken van de ouders bij het onderwijsleerproces.

Interessante vragen zijn bijvoorbeeld: ‘Hoe ervaren ouders en kinderen de manier waarop het leesproces wordt aangepakt op de school? ‘ ‘Wat is de ervaring van ouders en kinderen wat het geven van huiswerk betreft?’ ‘Hoe kijken kinderen en ouders aan tegen de manier van differentiëren in de school?’

Ouders die vragen stellen bij het onderwijsleerproces worden soms als ‘lastig’ bestempeld. Natuurlijk is er bij ouders vertrouwen nodig in de deskundigheid van het schoolpersoneel. Maar dat wil niet zeggen dat de school niet moet luisteren naar ervaringen van ouders en kinderen. Juist die inbreng kan de school helpen bij het verbeteren en kwalitatief sterker maken van het onderwijsleerproces.

In het volgende voorbeeld wil ik graag duidelijk maken wat ik bedoel aan de hand van een voorbeeld uit de praktijk. Daarna volgen enkele concrete handvatten.

Niet toetsbaar?

De leerkracht had mij, als dienstverlener, gevraagd om Sofia (naam is niet de echte naam van het kind) uit begin groep 3 te toetsen met lezen. Het ging om de eerste toets. ‘Ik heb het geprobeerd, maar het is mij niet gelukt’, zei ze. ‘Ik vraag me af of ze wel toetsbaar is.’

Sofia haar gezicht stond op onweer toen ze binnenkwam. Ze legde het papier voor haar op de tafel neer met daarnaast een potlood en een gum. Ze ging op de kruk zitten maar schoof het papier van haar af. ‘Je hebt er duidelijk geen zin in’, concludeerde ik. Ze knikte.

‘Zullen we het toch maar proberen? Waar ik kan zal ik je helpen.’

Zo begonnen we aan de eerste leestoets van Cito AVI. Ik had het beter niet kunnen doen. Nog geen vijf minuten later gooide ze huilend haar potlood door de ruimte waar ik zat en even later de gum er achteraan. ‘Ik kan dit niet!’, riep ze vertwijfeld uit. Sofia voldeed aan de leesvoorwaarden en kende alle letters dus ik vroeg me af waarom ze blokkeerde. Dat zou ik in de begeleiding moeten uitzoeken.

Kritische ouders?

Sofia was net bij mij in de begeleiding en ik had een gesprek met de IB-er en de twee leerkrachten gehad. Haar probleem lag vooral op het gebied van lezen maar toch ook op gedrag volgens de leerkrachten. De hulpvraag was of ik kon helpen het leesproces op gang te brengen. Het leek me verstandig om eerst een huisbezoek bij de ouders te plannen.

Zo zat ik op een mooie voorjaarsdag in de tuin van een ruime hoekwoning in een buitenwijk van Utrecht. De ouders deden wat gereserveerd tot Sofia de tuin in huppelde. Ze begroette mij allerhartelijkst en ging naast mij op de bank zitten. De ouders keken wat verbaasd maar toch geamuseerd toe. Ik besprak met hen het OPP (Ontwikkelingsperspectief) dat ik gemaakt had met vooral de nadruk op de doelen en de aanpak, het handelingsdeel. Ik probeerde het in eenvoudige termen uit te leggen en toe te lichten. Ik liet het document achter met de vraag of de ouders het kritisch door wilden lezen, mij hun op- en of aanmerkingen wilden mailen waarna het met ieders instemming getekend kon worden. Bij vertrek merkte ik dat de ouders minder gereserveerd deden, ik denk doordat ik een luisterende houding aannam en omdat de ouders het vertrouwen hadden dat de planmatige aanpak succes zou hebben.

Het leerproces, hoe motiveren en betrekken?

In Didaktief van oktober 2006 schreef Els Loman een artikel getiteld; ‘Leesplezier voor twee’. In dat artikel komt naar voren dat uit onderzoek blijkt dat er een samenhang is tussen voorlezen en taalontwikkeling en leesvaardigheid. Voorlezen blijkt één van de belangrijkste activiteiten te zijn voor de ontwikkeling van de kennis die nodig is voor het verwerven van leesvaardigheid. Els schrijft: ‘Wanneer zij plezier beleven aan voorlezen, ontwikkelen zij een positieve leeshouding en een sterke leesmotivatie. Dit laatste is eveneens een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van de leesvaardigheid.’

We besloten in te zetten op voorlezen en leesplezier. Ik ging haar boeken voorlezen, we luisterden en keken naar luisterboeken op de Ipad en ik gaf haar eenvoudige boekjes mee naar huis. Er werd, in overleg met de school, even niet meer getest maar ingezet op leesplezier. De ouders werd gevraagd elke dag, voor het slapen gaan, een stukje uit een boek voor te lezen. Sofia ging met mij samen een boekje uitzoeken in de bibliotheek van de school. Bij het lezen van dat boekje gebruikte ik verschillende vormen van lezen zoals: simultaan lezen, om de beurt lezen, elkaar voorlezen, hardop voorlezen met expres een aantal foutjes maken waarbij het kind moet corrigeren, echo lezen en voor-koor-door lezen.

De leerkrachten van de betreffende school sloten hier bij aan.

Na ruim een half jaar met haar gewerkt te hebben (in goede samenwerking met de school) las zij op AVI 1 niveau en deed ze voor de tweede keer groep 3. Nu ze zelf boekjes kon lezen waren de gedragsproblemen op de achtergrond gekomen en hoorde ik de leerkrachten daar niet meer over.

Het ‘andere’ gesprek met kind en ouders betrokken

De eindevaluatie werd gepland waarbij Sofia aanwezig mocht zijn op verzoek van de ouders. De school en ik steunden dat verzoek omdat we gemerkt hadden dat Sofia prima kon verwoorden waarom ze lezen niet leuk vond en hoe het haar gelukt was om toch het leesniveau te halen.

Kinderen betrekken bij een evaluatie is misschien wat onwennig en ongewoon, maar het heeft veel voordelen. Door gesprekken met kinderen te voeren, betrekken we hen actief bij hun eigen ontwikkeling. Hierdoor leren ze kritisch te denken en te reflecteren op hun eigen leerproces. Daardoor zullen ze het leren op school als zinvoller ervaren.

Daarnaast is het leerzaam voor de school te horen hoe het kind het leerproces beleeft en hoe het anders kan. Leerkrachten zijn zo gewend om advies te geven, te vertellen en informatie te geven. Het is een kunst om stil te blijven tijdens het gesprek, te luisteren en ruimte te geven aan de oplossing van de ouders en het kind zelf, om alert te blijven op ‘wat komt er uit de ouder, wat komt uit het kind, wat willen ze vertellen?’ School is geneigd snel te gaan sturen waardoor de signalen van de ouder en het kind niet meer gehoord worden.

Voor jonge kinderen kan het lastig zijn om te praten over leren en over het stellen van eigen doelen. De ontwikkeling van de mondelinge taalvaardigheid speelt hier een rol, evenals de ontwikkeling van de metacognitieve vaardigheden zoals keuzes maken, plannen en beoordelingsvermogen. Jonge kinderen kunnen echter wel hun gevoelens en behoeften verwoorden waardoor een gesprek over welbevinden mogelijk is. Vaak moet dit groeien door meerdere gesprekken te voeren. Ook jonge kinderen kennen zichzelf goed en kunnen aangeven hoe zij zich voelen.

Ik heb uit de casus van Sofia geleerd dat het betrekken van ouders en kind bij het onderwijsleerproces verrijkend kan zijn voor ouders, kind en school.

Wat kunnen we van deze casus leren?

Ouderbetrokkenheid is niet beperkt tot het delen van en inzicht geven in de toetsresultaten. Ouderbetrokkenheid betekent dat ouders en kind partners zijn in het onderwijsleerproces.
Probeer open te staan voor suggesties die ouders en kind geven. Zie het als een kwaliteitsimpuls inplaats van ‘lastig’.
Goede afspraken maken en deze afspraken op papier zetten voorkomt veel ruis in de communicatie met ouders. Samen met ouders worden deze afspraken gemaakt en ook ouders die de Nederlandse taal niet machtig zijn hebben inbreng. Maak hoe dan ook begrijpelijk wat er afgesproken is, bijvoorbeeld met hulp van een andere ouder die als tolk fungeert. Als deze afspraken in goed overleg en met een goede onderbouwing gemaakt worden zullen veel ouders daarmee akkoord gaan.
Ouderbetrokkenheid geeft ruimte aan kindbetrokkenheid. Ouders geven hun kind het vertrouwen dat hun inbreng er toe doet en het kan verhelderend zijn om te horen hoe een kind het onderwijsleerproces ervaart. Dat geldt ook voor het jonge kind. Uit het voorbeeld van Sofia blijkt duidelijk dat een kind in jaargroep 3 prima kan verwoorden waar hij of zij moeite mee heeft.
Kindbetrokkenheid vraagt moed van de school en van de ouders. Het kind kan soms met een paar woorden de vinger op de zere plek leggen. Dat is niet altijd vleiend voor de school of voor de ouders. Zo zei een jongen een keer in een gesprek op school: ’Papa, jij leest mij nooit voor.’
Als de school een lerende houding aanneemt zal het de ouders ook stimuleren om open te zijn. Professionals die zich kwetsbaar durven opstellen stimuleren ouders en kinderen om kwetsbaar te durven zijn.
Nog lang niet op alle scholen zijn kindgesprekken een vanzelfsprekendheid.
In het boek van Martine Delfos ‘Luister je wel naar mij?’ zijn veel tips te vinden hoe je in gesprek kan gaan met jonge kinderen. Er zijn nog vele andere tools voor handen waarmee de school in staat is om kindgesprekken te voeren. (bijvoorbeeld: Thomas en Charles, DGM (Denkstimulerende gespreksmethodiek), Kid’s Skills etc.)

Bronnen

Delfos, M. (2008). Luister je wel naar mij? Amsterdam: SWP Uitgeverij b.v.
Furman, B. (2009). Kids’ Skills. Op speelse wijze vaardigheden ontwikkelen bij kinderen. Amsterdam: Boom Nelissen.
Pameijer, N., Beukering, T. van, & Lange, S. de (2011). Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Leuven: Acco.
Gordon, dr. T. (2012). Luisteren naar kinderen. De Gordon-methode Van contact naar verbinding binnen het gezin. Utrecht: Kosmos Uitgevers.
Marzano, R. J. (2013). Wat werkt op school. Rotterdam: Bazalt Educatieve Uitgaven.
Schreiner, G., , Kreeke - Alfrink. N. van.de (2014). Even denken. Denkgesprekken met kinderen. Rotterdam: CED groep.
Vries, P. de (2019), Handboek Ouderbetrokkenheid 3.0. Amersfoort: CPS (3e druk).

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!