Leren zichtbaar maken
Geplaatst op 1 juni 2014
>> Leren zichtbaar maken direct bestellen.
Visible Learning - John Hattie
Wat maakt de school tot een succes? Daar is veel onderzoek naar gedaan. Maar wat werkt nu echt? In het baanbrekende boek Visible Learning verwerkt John Hattie de resultaten van onderzoeken onder miljoenen leerlingen.
In de volgende stap, Visible Learning for teachers legt hij de ideeën uit aan leerkrachten. Het boek Leren zichtbaar maken is hier een vertaling van. Je moet er even induiken, maar als je het begrijpt ontsluit het superveel goede informatie.
Miljoenen leerlingen
John Hattie heeft een onvoorstelbaar groot onderzoek gedaan. Visible learning is gebaseerd op meer dan 800 meta-analyses van meer dan 52.600 onderzoeken, met bij elkaar minstens 240 miljoen leerlingen. Duizelingwekkend! Hieraan zijn recent nog 100 meta-analyses toegevoegd, maar de kernboodschap is niet veranderd.

Effect van de leerkracht
Een van de ontdekkingen is dat vrijwel elke ingreep van de leerkracht effect heeft op het leergedrag. Ruim 95% van de effecten zijn positief. Gelukkig maar, want het is natuurlijk wel triest als het ingrijpen van de leerkracht een negatief effect heeft.
De basislijn voor wat werkt, wordt vaak op nul gezet. Dan zegt de leerkracht: ‘Wat ik doe heeft een positief effect, dus ik ga er mee door.’ John Hattie zegt: Nee! Want bijna alles werkt. Dus is een basislijn van 0,0 gevaarlijk laag. Je moet kiezen voor de ingrepen die een bovengemiddeld effect hebben. Iets kan wel een positief effect hebben, maar veel minder dan het gemiddelde effect.
Effectgrootte
Maar… Wat is nu een gemiddeld effect? Uit Hatties onderzoek bleek een gemiddelde effectgrootte van 0,40. Een effectgrootte van 0,12 is dus wel positief, maar erg onder het gemiddelde. Je kunt ingrepen met een laag effect beter vervangen door ingrepen met een hoog effect. Hattie stelt: ‘Ideeën zijn de moeite waard als ze een effectgrootte hoger dan 0,40 hebben.’

Top tien hoogste effectgroottes
Welke tien ingrepen zijn het meest effectief?
Ingreep | Effectgrootte | |
1 | Jezelf op voorhand een cijfer geven/verwachtingen van leerlingen | 1.44 |
2 | Programma's Piaget | 1.28 |
3 | Reactie op interventieprogramma | 1.07 |
4 | Geloofwaardigheid leraar | 0.90 |
5 | Formatieve interpretatie geven | 0.90 |
6 | Micro-lesgeven (micro-teaching) | 0.88 |
7 | Klassengesprek | 0.82 |
8 | Begrijpelijke aanpak voor leerlingen met leerstoornis | 0.77 |
9 | Helderheid leraar | 0.75 |
10 | Feedback | 0.75 |
Deze ingrepen komen uit Appendix C, een lijst met de effecten van 150 ingrepen op de prestaties. Het boek Leren zichtbaar maken met formatieve assessment combineert een aantal van deze effectieve punten op een praktische manier.
Top tien laagste effectgroottes
Welke ingrepen hebben een negatief of laag effect?
Ingreep | Effectgrootte | |
1 | Mobiliteit | -0.34 |
2 | Televisie | -0.18 |
3 | Zittenblijven | -0.13 |
4 | Welzijnsbeleid | -0.12 |
5 | Zomervakantie | -0.02 |
6 | Open versus traditioneel | 0.01 |
7 | Controle leerling over leren | 0.04 |
8 | Combinatieklassen | 0.04 |
9 | Studentenhuizen | 0.05 |
10 | Etnische diversiteit van leerlingen | 0.05 |
Het boek Leren zichtbaar maken behandelt vooral wat wel effectief is. Zo komen in drie delen de volgende onderwerpen aan bod:
- Deel 1: De bron van ideeën en de rol van leraren.
-
Deel 2: De lessen. Elke fase is een apart hoofdstuk:
- De voorbereiding van de lessen.
- Het starten van de les.
- Het verloop van de les – leren.
- Het verloop van de les – feedback.
- Het einde van de les.
- Deel 3: Denkkaders.
Deel 1: De bron van ideeën en de rol van leraren.
Als het lesgeven en het leren duidelijk zichtbaar zijn, is de kans groter dan de leerlingen hun prestaties verbeteren. Wat vraagt dit van de leerkracht?
- Hij is beoordelaar en aanjager.
- Hij kent een reeks van leerstrategieën om kennis, begrip en conceptueel begrip bij te brengen.
- Hij maakt goed gebruik van de kracht van feedback.
- Hij heeft de wil om nieuwe uitdagingen aan te gaan.
Leerkrachten met de juiste mentale instelling maken het verschil.
Hattie noemt zes wegwijzers naar excellent onderwijs:
- Leerkrachten hebben een krachtige invloed op het leerproces.
- Leerkrachten moeten beïnvloedend, zorgzaam en actief betrokken zijn bij het leren.
- Leerkrachten moeten zich bewust zijn van het denken en weten van iedere leerling.
- Leerkrachten en leerlingen moeten de doelen en succescriteria kennen.
- Leerkrachten moeten zorgen voor meerdere opvattingen, zodat ze de kennis, het begrip en de gedachten van de leerlingen kunnen opbouwen.
- Het hele team creëert een sfeer waarin fouten kansen zijn om iets te leren.
Leraren: de hoofdrolspelers in het onderwijsproces
Een school heeft bevlogen en gepassioneerde leerkrachten nodig. Wat kenmerkt deze leerkrachten?
- Ze kunnen de belangrijkste manieren aangeven om het vak dat ze geven uit te leggen.
- Ze zijn meester in het scheppen van een optimaal leerklimaat in de klas.
- Ze monitoren het leren en geven feedback.
- Ze geloven dat al hun leerlingen de succescriteria kunnen behalen.
- Ze hebben invloed op kennis en begrip bij de leerresultaten.
Deel 2: De lessen
De voorbereiding van de les
Een van de belangrijkste uitkomsten van Visible Learning is dat het heel krachtig is als leraren leren van elkaar en met elkaar praten over de voorbereiding. Bijvoorbeeld over de leerdoelen en succescriteria.
Er zijn vijf belangrijke elementen als het gaat om leerdoelen en succescriteria: uitdaging, betrokkenheid, vertrouwen, hoge verwachtingen en conceptueel begrip.
Het starten van de les
In het klaslokaal is vooral de leerkracht aan het woord. Een issue van Visible Learning is: De verhouding tussen praten en luisteren moet veranderen. De leerkracht moet minder praten en meer luisteren. Luisteren is een van de belangrijkste taken van de leerkracht. Daarbij past voorzichtigheid en begrip voor het gezichtspunt van de leerling.
Leerkrachten stellen veel vragen. De meeste vragen komen niet van de leerlingen, maar van de leerkracht. Het zijn vooral cognitieve vragen van een lager niveau. Er moet meer aandacht komen voor vragen die de moeite waard zijn om te stellen. Vragen, die de dialoog openen.
Verder komt in dit hoofdstuk naar voren dat coöperatief leren een krachtig middel is. Het overtreft alternatieven zoals individueel leren, heterogene lessen of competitief leren.
Het verloop van de les – leren
Leerkrachten moeten het leren zien door de ogen van hun leerlingen.
Bij het leren hebben leerlingen goede strategieën nodig. Er zijn meerdere leerstrategieën die erg effectief zijn, zoals doelen stellen, zelfmonitoren, concentratie en doelbewust oefenen. Enkele andere strategieën met een bovengemiddeld effect:
Strategie: | Voorbeeld: | Effectgrootte |
Ordenen en aanpassen | Opzet van een werkstuk maken | 0.85 |
Gevolgen bepalen | Een leuke beloning bedenken | 0.70 |
Zelfinstructie en zelfevaluatie | Stappen verwoorden | 0.62 |
Hulp zoeken bij een klasgenoot | Samen leren | 0.60 |
Notulen bijwerken | Aantekeningen maken | 0.59 |
Het verloop van de les – feedback
Realiseer je dat de meeste feedback die de leerling krijgt, van de medeleerling komt. En dat die in veel gevallen fout is.
Feedback is een krachtig middel, als het goed gebruikt wordt. Drie belangrijke feedbackvragen zijn:
- Waar ga ik heen? Wat zijn mijn doelen?
- Hoe sta ik ervoor? Welke vooruitgang is er?
- Wat is de volgende stap?
Veel feedback die de leerkracht geeft, ontvangt de leerling niet goed. Het is de kunst voor de leerkracht om feedback te geven die goed wordt ontvangen.
Het einde van de les
Bij het bekijken van de impact van de leerkracht en de les gaat het niet enkel om de effectiviteit, maar ook om de efficiency. De effectgrootte kun je meten aan de hand van Appendix E.
Deel 3. Denkkaders
De manier waarop we denken heeft krachtige impact op de school. John Hattie beschrijft dat het goed is als leerkrachten en schoolleiders denken vanuit de volgende acht denkkaders:
- Denkkader 1: Wij zijn ervan overtuigd dat onze fundamentele taak is het effect van onze manier van lesgeven te evalueren aan de hand van het leren en de vorderingen van leerlingen.
- Denkkader 2: Wij vinden dat de successen en tegenvallers bij het leren van de leerlingen voortkomen uit wat wij als leraren deden of niet deden. Wij zijn de change agents.
- Denkkader 3: Wij willen het meer hebben over het leren dan over het onderwijzen.
- Denkkader 4: Wij zien toetsuitslagen en andere metingen als feedback over de impact die wij hebben.
- Denkkader 5: Wij zijn vooral in dialoog, niet zozeer in monoloog.
- Denkkader 6: Wij houden van uitdaging en geven niet op om ‘ons best te doen’.
- Denkkader 7: Wij zijn ervan overtuigd dat het onze rol is om positieve relaties te ontwikkelen binnen de groep en binnen het lerarenteam.
- Denkkader 8: Wij willen dat iedereen ingewijd is in het onderwijsjargon.
Dit zijn kernbegrippen waar een school zich op moet richten, als hij een veel impact wil hebben op het leren van alle leerlingen. De manier van denken maakt het verschil.
Tot slot
Elk hoofdstuk sluit af met een serie oefeningen. Leren zichtbaar maken bevat ook zes Appendices. Een daarvan is de lijst met effectgroottes.
In Leren zichtbaar maken staat zoveel interessante, zinvolle informatie dat het bijna onmogelijk is om het goed samen te vatten. Ik zou zeggen: lees het zelf!
Leren zichtbaar maken is aan te bevelen voor elke schoolleider, leerkracht of PABO-student die een evidence based antwoord wil op de vraag: Hoe kunnen we de prestaties op school verbeteren?
Bestellen
N.a.v. John Hattie, Leren zichtbaar maken, Bazalt Educatieve uitgaven 2013, 320 blz., ISBN 978 94 6118 173 2, € 56,00. Het boek is te bestellen via
Van het boek is ook een beknopte versie verkrijgbaar: Een ander boek over dit thema is:
Bestellen
Gerelateerd
Onderwijsboeken

Op de schouders van reuzen
De hersenen op de beste manier aanspreken is voor leerkrachten dagelijks werk.
Uitgeverij Ten Brink
Uitgeverij Ten Brink

Congres

Metacognitie - inzicht in leren
Stimuleer zelfregulerend leren bij je leerlingen
Medilex Onderwijs
Medilex Onderwijs


Top 10 Onderwijsboeken 2016.
redactie

Leeromgevingen: rol leerkracht - didactische werkvormen - differentiatie.
Arja Kerpel

Leren zichtbaar maken met formatieve assessment - In de praktijk.
Arja Kerpel

Top 10 - Onderwijsboeken 2017.
redactie

Top Tien Onderwijsboeken 2018.
redactie

Handelingsgericht werken: dat doe ik al lang! Leren we stralend of balend? .
noëlle-pameijer

Nakijken: nut en noodzaak.
Marcel Schmeier

Het intern werkmodel of het denken van de leraar.
Luc Stevens

Van jaarklassensysteem naar kindgericht onderwijs.
Machiel Karels

Ontwikkeling van het intern werkmodel van de leerling.
Luc Stevens

Praten over het leerproces bevordert metacognitieve vaardigheden
Annemieke Top

Coöperatief leren: samenwerkend leren - principes - voordelen
Arja Kerpel

Coöperatieve werkvormen: 17 werkvormen voor groepen
Arja Kerpel

Groeimindset, toch maar wel - deel 2
Dick van der Wateren

Groeimindset, toch maar wel - deel 1
Dick van der Wateren

Wat klopt er niet bij John Hattie?
Dolf Janson

Hattie geeft richting, maar geen recepten
Bas ter Avest

De vier sleutels voor een effectieve les - deel 2
Theo Wildeboer

De vier sleutels voor een effectieve les - deel 1
Theo Wildeboer

Is gepersonaliseerd onderwijs een tegenhanger van effectieve instructie?
Machiel Karels

Hoe effectief is zittenblijven in het primair onderwijs?
Noëlle Pameijer

Het kind is eigenaar van zijn ontwikkeling en is daarvoor competent
Luc Stevens

Een groepsplan maken: zet eens een andere bril op
Nico van der Meer

Vijf hardnekkige mythes over leerbereidheid
Ivo Mijland

De leidinggevende in het onderwijs als regisseur: leiding geven aan leren
Robert-jan Simons
Informeel leren: zelf laten denken helpt
Dolf Janson

Directe feedback in digitale leermiddelen; succes gegarandeerd? - deel 1
Pepijn Dousi

Feedback in de praktijk, hoe doe je dat?
Lia Voerman

Wanneer draagt feedback bij aan leren?
Lia Voerman

Een ander perspectief op - hardnekkige - opvattingen over feedback
Lia Voerman

Het leerstofjaarklassensysteem is failliet!
Machiel Karels

Laat het LVS voor jou werken, en niet andersom!
Machiel Karels

Jij maakt het verschil voor je leerlingen
Dolf Janson

Leer van een 3 een 8 te maken!
Marjoke Hinnen

Leerlingen laten excelleren - de rol van de leraar
Dolf Janson

Effectief differentiëren, individualiseren en personaliseren in de 21e eeuw
Jos Cöp

Hoe laat je intrinsieke motivatie groeien?
Dirk van der Wulp

Op weg naar beter rekenonderwijs
Dolf Janson

De coachende leraar is van doorslaggevend belang voor de opbrengsten.
Dolf Janson

Van brij naar betekenis. Schoolopbrengsten terug tot de essentie.
menno-van-hasselt

Competenties verwerven met en zonder instructie
Robert-jan Simons

De negen schakels van effectief onderwijs
Jos Cöp

Op weg naar opbrengstveroorzakend onderwijs?
Dolf Janson

Effectieve instructie met het Directe instructiemodel
Arja Kerpel

Meer motivatie door oplossingsgerichte feedback
Dirk van der Wulp

Van je eigen fouten leer je het meest?
Casper Hulshof

Zelfstandig leergedrag in het VO - de hefboom voor succes?
Machiel Karels

Directe instructie doorgelicht - 1: een kritische blik
Ewald Vervaet

Directe instructie doorgelicht - 2: leesonderwijs en directe instructie
Ewald Vervaet

Directe instructie doorgelicht - 3: is trainen van kleuters mogelijk?
Ewald Vervaet

De cyclus van formatief evalueren in 5 voorbeelden
Gerdineke van Silfhout

Directe instructie doorgelicht - 4: de kijk vanuit de psychologie
Ewald Vervaet

Directe instructie doorgelicht - 5: wat zegt het onderzoek?
Ewald Vervaet

Eigenaarschap van het leren - 5 tips om hier beter op te oriënteren
Michel Verdoorn

Juffen zijn toffer dan meesters
Marianne Hogenhout

De zesde rol van de leraar
Machiel Karels

Jongens zijn slimmer dan meisjes - 35 mythes over leren en onderwijs
Arja Kerpel

Handboek leren leren - 5 krachtige principes
Arja Kerpel

Expliciete Directe Instructie - Tips en technieken voor een goede les
Machiel Karels

3000 jaar denkers over onderwijs
Machiel Karels

De professionele leergemeenschap
Arja Kerpel

Feedback om leren zichtbaar te maken
Arja Kerpel

Wat kunnen we met de Diagnostische Tussentijdse Toets?
Karen Heij

Wie is de baas over de kwaliteit van het onderwijs?
Harm Klifman

Mindfulness veelbelovend of ineffectief
Casper Hulshof

Maak visie tastbaar met kernwaarden!
Alex de Bruijn

Het platform #onderwijs2032: hun eerste advies
Casper Hulshof

Verwachtingen van het jonge kind
Sieneke Goorhuis

Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Coöperatieve werkvormen in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Coöperatief leren in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Maarten van Buuren over autonomie en zelfsturing volgens Spinoza
redactie

Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Metacognitie in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Heeft belonen van gewenst gedrag een blijvend effect?

Vergroot leerlinggestuurd onderwijs de motivatie van leerlingen?

Wat zijn effecten van klassenverkleining in het voortgezet onderwijs?

Hoe versterk je online het actief leren van volwassen NT2-deelnemers?

Leidt eigenaarschap tot betere leerprestaties?

Hoe help je zwakke basisscholen verder?

Hoe effectief is projectmatig werken in de bovenbouw?

Hoe bevorder je zelfsturend leren?

Is de metafoor van de leerkuil bruikbaar?

Hoe stimuleer je leerlingen tot reflectie op hun leerproces?

Onderzoek naar relaties tussen fysieke activiteit en leerprestaties

De metadenkende leerling: effecten van de IMPROVE-methode

Optimalisering 3R-studiestrategie

Ongemak van Autonomie: Sturen van onderwijskwaliteit in het primair onderwijs

Invloed van verrijkingsprogramma’s op de leerprestaties van hoogbegaafde leerlingen
[extra-breed-algemeen-kolom2]