Laat het LVS voor jou werken, en niet andersom!
Geplaatst op 19 september 2016
Léren van data wordt steeds belangrijker
De laatste jaren is er veel gebeurd op het vlak van kwaliteitszorg en het omgaan met leerresultaten. Dit maakt onderzoekend leren en het weloverwogen gebruik van data steeds belangrijker. Toetsresultaten kunnen brandstof zijn voor de leerprocessen van zowel leraren als leerlingen. Daarnaast kan gerichte invoer en gebruik van data werkdruk voorkomen.
Doel op zich
Ik ben de afgelopen jaren veel scholen en besturen tegengekomen waar de informatie in het LVS een hoog doel-op-zich-gehalte had. Tenminste, zo werd dat door veel betrokkenen ervaren. Dat is jammer, want data kan een belangrijke rol spelen in de motivatie van leerlingen en leraren.
In dit artikel houd ik eerst een zestal ontwikkelingen rond onderwijsresultaten tegen het licht en geef ik daarna aan op welke manier scholen weer plezier aan hun data kunnen beleven.
Ontwikkelingen rond kwaliteitszorg en leerresultaten
Leren zichtbaar maken
Onderwijsgoeroes als Marzano en John Hattie hebben bijgedragen aan het expliciet leren identificeren van “wat werkt” in het leren van leerlingen. Daarbij is nadrukkelijk aandacht voor de plaats van leerresultaten. Onderzoek naar succesvolle scholen laat allereerst zien dat bevlogen leraren het grootste effect hebben op de resultaten van leerlingen. Daarnaast blijkt echter dat de schoolteams van succesvolle scholen regelmatig analyseren wat de opbrengsten over de leerlingen en over het onderwijs zeggen. Op basis van deze analyse passen leraren hun onderwijs aan om beter af te stemmen op de onderwijsbehoeften van hun leerlingen. [1]
Opbrengstgericht werken
Onder andere door voorgenoemde inzichten, is het zogenaamde ‘opbrengstgericht werken’ in zwang gekomen. Helaas had dit vaak een nogal fragmentarisch karakter en werden er veelal erg smalle, gemakkelijk meetbare opbrengsten gedefinieerd. [2] Er ontstond door die eenzijdige focus een vorm van datamoeheid bij leerkrachten. Het pedagogische hart van de leraar werd niet geraakt. Deze beweging heeft echter wel bijgedragen aan nut en noodzaak van het gebruik van data in de school.
“Bij een smalle versie van opbrengstgericht werken wordt het pedagogische hart van de leraar niet geraakt”
Onderwijsinspectie
In het nieuwe inspectiekader wordt veel belang gehecht aan het ontstaan van een kwaliteitscultuur. De inspectie gaat na of er voldoende zicht is op de onderwijskwaliteit en of er wordt gestuurd op verbetering daarvan. Ook wordt nagegaan of er op school sprake is van een professionele kwaliteitscultuur en of die transparant en integer functioneert. [3]
De onderwijsinspectie heeft onlangs haar normen ten aanzien van de tussentijdse toetsen losgelaten. Dat vraagt van scholen nog meer dan voorheen om deze ontwikkeling zelf goed te monitoren.
Schoolleidersregister
De professionaliseringsthema’s uit het schoolleidersregister tonen aan dat van schoolleiders veel meer dan voorheen wordt verwacht dat zij kwaliteitsmanagement goed vorm en inhoud weten te geven. Schoolleiders worden geacht de juiste data te verzamelen en tevens een professionele leergemeenschap te creëren. Op deze manier worden kennis- en kwaliteitsontwikkeling in de school verankerd met als doel optimale leeropbrengsten in de brede zin van het woord. [4]
Bovenschoolse organisaties
Scholen worden door hun bestuur of bovenschoolse organisatie expliciet aangesproken op het zichtbaar maken van het leren op school- en medewerkersniveau. Bovenschoolse organisaties kennen steeds vaker een professioneel stafbureau met een specifieke kwaliteitsmedewerker die het leren van data op de scholen stimuleert en ondersteunt.
Dashboards
De afgelopen jaren hebben dashboards op het gebied van kwaliteitsmanagement ingang gevonden in het basisonderwijs. De stand van de techniek laat toe dat data vanuit diverse bronnen hergebruikt wordt en op overzichtelijk dashboards wordt gepresenteerd. De instrumenten om te kunnen leren van data zijn hiermee duidelijk aanwezig.
Wat te doen?
Er zijn dus diverse bewegingen richting het leren van data. Maar de beschikbaarheid van informatie maakt nog niet meteen dat er ook op de juiste manier van geleerd wordt. De opgave waar scholen de komende jaren voor staan, is het integreren van deze datafeedback in hun eigen leerprocessen.
“Integreer datafeedback in de eigen leerprocessen”
Potentieelgericht werken
Inmiddels wordt op veel scholen onderkend dat opbrengstgericht werken vaak nog vanuit een te smalle visie gebeurt. Een beweging naar potentieelgericht werken is de volgende stap die scholen hierin kunnen maken. Als scholen het dataperspectief verbreden, ontstaat er weer een verbinding tussen didactiek en pedagogiek. En daarmee bereik je het pedagogische hart van de leraar. Stel dus vooral brede opbrengstdoelen en focus niet alleen op toetsresultaten. Er zijn zoveel ontwikkelingsgebieden die je niet in gemakkelijke cijfers kunt vangen, maar wel cruciaal zijn voor het welbevinden van de leerling en de vorming van een zelfstandige persoonlijkheid.[5] Zie je bijvoorbeeld onderzoekend gedrag en nieuwsgierigheid van leerlingen ook als een serieuze opbrengst van het onderwijs?
“Verleg de focus van opbrengstgericht werken naar potentieelgericht werken”
Monitoren
Zorg er daarnaast voor dat je beschikt over goede, geïntegreerde instrumenten die inzicht geven in de opbrengsten van het onderwijs. Er is op school een schat aan belangrijke informatie beschikbaar die op een heldere manier ontsloten kan worden, zonder dat het de school met extra administratieve ballast opzadelt.
De essentie van data
Het is dan wel belangrijk om de essentie van de data te selecteren in de brij aan informatie die er beschikbaar is. Het probleem van deze tijd is niet dat er geen informatie voorhanden is. Het probleem is vooral dat er tevéél informatie beschikbaar is. Zorg dat je goed weet wat je wilt weten. Als je tientallen indicatoren hebt om de kwaliteit te monitoren, kijk je namelijk alleen nog maar naar de rode cijfers. Maar wat zijn nu werkelijk de indicatoren waar het om gaat? Aan welke data kun je jouw succes en dat van de leerlingen afmeten? Als je dit goed weet, kun je ook duidelijker keuzes maken in de gegevens die je vastlegt. En dat scheelt weer administratieve ballast en werkdruk.
“Als je tientallen indicatoren hebt om de kwaliteit te monitoren, kijk je alleen nog maar naar de rode cijfers”
Dashboard van het team
Laat het dashboard ook echt van het team zijn en niet alleen van de directie. Maar al te vaak is het de leidinggevende in de school die de koers en de resultaten in de gaten houdt. Maar succes is een aangelegenheid van het team en niet alleen van de manager. [6]
Maak succes zichtbaar
Formuleer op basis van inzicht in de kenmerken van de leerlingpopulatie eigen, onderbouwde ambities. Wanneer is er bij dit kind sprake van leren? Maak succes zichtbaar voor zowel de leerlingen als voor jezelf als leraar. Op die manier draagt data bij aan het geluk van zowel leerling als leraar. Het gebruik van data wordt zo geïntegreerd in de leerprocessen. Concreet betekent dit dat je toetsuitslagen gebruikt als feedback op de impact die je hebt op de ontwikkeling van je leerlingen.[7] Als dit je focus is bij het gebruik van toetsen, welke toetsen heb je dan nodig? En welke toetsen kunnen mogelijk vervallen, omdat je ze vooral ‘voor de inspectie’ deed?
“Gebruik toetsuitslagen als feedback op de impact die je hebt op de ontwikkeling van leerlingen”
Een concreet voorbeeld
Elke school laat de leerlingen met enige regelmaat een leerlingtevredenheidspeiling invullen. De resultaten van dergelijke peilingen zijn een uitstekend middel om zicht te krijgen op het effect van de leraar op het leren van kinderen. De kinderen kunnen dan reageren op stellingen als “De leerkracht helpt kinderen om vol te houden als ze hun werk moeilijk vinden” of “De leerkracht praat met kinderen over hoe ze hun werk nog beter kunnen doen.’’ De resultaten van een dergelijke peiling brengen – als het goed is - de professionele reflectie op gang. Wat is concreet onderliggend gedrag voor deze stellingen? Hoe kan ik daaraan werken? Wat wil ik een volgende keer als resultaat van deze peiling op genoemde punten?
De resultaten van een dergelijke peiling worden op deze manier uiterst betekenisvol voor zowel leraar als leerlingen. Het gaat er dus om dat doelen met leerlingen in verband worden gebracht met concreet leerkrachtgedrag. Op die manier wordt datafeedback betekenisvol en profiteren zowel leraar als leerling van groei.
“Het gaat er om dat doelen met leerlingen in verband worden gebracht met concreet leerkrachtgedrag”
Onderzoeksmatig werken
Gezamenlijk geformuleerde succesmaten voor leerlingen en leraren zorgen voor een professionele leercultuur. Dit bevordert een onderzoekende houding van alle betrokkenen. Je hebt ontwikkeling immers behapbaar en inzichtelijk gemaakt. De professionele nieuwsgierigheid wordt op deze manier geprikkeld en dat maakt leren leuk!
Schoolleiding
Welke rol speelt de schoolleider in het leren van het team? Schoolleiders kunnen een onderzoekende cultuur bevorderen door diverse interventies. Allereerst is het belangrijk om voorbeeldgedrag te laten zien. Als je zelf lerend en nieuwsgierig in je werk staat, inspireert dat ook anderen. Daarnaast moet er tijd beschikbaar gesteld worden voor onderzoek en data-analyse. Ruim vaste momenten in om samen de succesmaten te evalueren en zo nodig bij te stellen. Tenslotte kunnen schoolleiders doorlopend een professionele dialoog voeren over de data met alle betrokkenen in de school. [8]
Wees je eigen inspectie
De onderwijsinspectie houdt van scholen die visie hebben en middels duidelijke datafeedback en interne leerprocessen zicht houden op de kwaliteit van hun onderwijs.
Met het loslaten van de normen voor tussentijdse toetsen, doet de onderwijsinspectie feitelijk een stap terug. Deze stap van de inspectie geeft scholen meer autonomie in de keuzes die gemaakt worden. Veel scholen hebben de afgelopen jaren aangegeven dat zij zich belemmerd voelden door de onderwijsinspectie. Daar hoeven zij zich nu dus niet meer door gehinderd te voelen en dat kan een prikkel zijn om de regie meer naar zich toe te trekken. Gebruik de aanwezige data om te leren en te verbeteren en wees je eigen inspectie!
Binnenkort verschijnt er een artikel van deze auteur met als titel: Het leerstofjaarklassensysteem is failliet! Wil je het niet missen? Schrijf dan in voor de nieuwsbrief of volg Wij-leren.nl via de sociale media.
Noten
[1] Zie hiervoor de volgende onderzoeken naar succesvolle scholen: ‘Wat werkt op school?’ Marzano, 2007; ‘Visible learning for teachers. Maximizing impact on learning.’ John Hattie, Routledge, 2012; ‘The new meaning of educational change.’ M. Fullan, Taylor & Francis Ltd, 2007; ‘Professional Capital. Transforming Teaching in Every School.’ A. Hargreaves and M. Fullan, Taylor & Francis Ltd, 2012.
[2] Karels, M. (2014). 10 vragen bij opbrengstgericht werken. Geraadpleegd op 05-09-2016, van https://wij-leren.nl/10-vragen-opbrengstgericht-werken.php
[3] Onderwijsinspectie: Vernieuwd toezicht, zie http://www.onderwijsinspectie.nl/toezicht/vernieuwing-in-het-toezicht
[4] Schoolleidersregister PO: Professionaliseringsthema's zie https://www.schoolleidersregisterpo.nl/professionaliseringsthemas/
[5] van Rijn, H. (2016). 21st century skills: logisch toch!. Geraadpleegd op 07-09-2016, van https://wij-leren.nl/21st-century-skills-aandacht.php
[6] Verheggen, Thom (2015), Ontmanagen voor managers, Vakmedianet.
[7] Hattie, John, (2013) Leren zichtbaar maken, Bazalt Uitgeverij. Zie pagina 208 voor een beschrijving van het denkkader wat hierover gaat.
[8] Zwaard, Marco van der, (2016) Praktijkgericht onderzoek naar het onderzoeksmatig werken van docenten en schoolleiders in het voortgezet onderwijs.
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.nl Academie
Medilex Onderwijs
Wij-leren.online Academie
