Handboek leren leren
Arja Kerpel
Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl
Geraadpleegd op 11-12-2024,
van https://wij-leren.nl/handboek-leren-leren.php/handboek-leren-leren
‘Een leven lang leren’ - dat is een goede leerhouding. Daarbij zijn 21e-eeuwse vaardigheden hard nodig. Maar... Hoe leer je jouw leerlingen leren? Of anders gezegd: ‘Hoe kunnen wij leerlingen nog beter toerusten met kennis en vaardigheden voor een duurzame leerontwikkeling?’ Deze vraag staat centraal in het Handboek leren leren voor het voortgezet onderwijs - 5 krachtige leerprincipes vertaald naar de praktijk van Inge Verstraete & Karin Nijman.
Het boek is als volgt opgebouwd:
- Leren is...Het boek geeft een overzicht van theorie en wetenschappelijke inzichten om dit leerproces optimaal te kunnen ondersteunen.
- Vijf krachtige principes
- Leerprincipe 1: Zelfregulatie
- Leerprincipe 2: Metacognitie
- Leerprincipe 3: Leerstrategieën
- Leerprincipe 4: Leermeesters
- Leerprincipe 5: Rijke leeromgeving
- Praktische bijlagen
Leren is...
Het fundament van een duurzame leerontwikkeling en een leerattitude voor een leven lang, ligt in het begrijpen hoe je leert. Kortgezegd: in het leren leren. Leren leren is bewust en actief bezig zijn met je eigen leerproces. Het gaat over grip krijgen op en sturing kunnen geven aan de leerdoelen die je wilt en moet bereiken om je optimaler te kunnen ontwikkelen.
Het houdt in dat je als leerder betekenis kunt geven aan de waarde van een prestatie als resultaat van het persoonlijke leertraject. Terugkijkend weet de leerder welke inzet hij zich heeft getroost of niet en wat het uiteindelijke cijfer voorstelt. Zowel leerling als docent moeten zich voortdurend blijven afvragen wat het leerdoel is en hoe dat zich verhoudt tot de prestatie.
Een school die zijn leerling wil leren-leren gaat aan de slag met het uitrusten van jongeren met vaardigheden die het mogelijk maken om zich duurzaam te ontwikkelen. Dit zijn vaardigheden waarmee de jongere zelfstandig kennis kan verwerven, zich eigen kan maken en waarmee hij zijn eigen leren organiseert en bijstuurt. Om vanuit het onderwijs jongeren voor te bereiden voor een succesvolle toekomst, ligt het accent binnen het leren op het bevorderen en aanleren van zelfregulerend leergedrag.
Het toerusten van jongeren met kennis en vaardigheden voor een duurzame leerontwikkeling kan niet worden gevangen in een pasklare methode. Uiteraard ondersteunen aangeboden leertips en algemene leerstrategieën, zoals huiswerkplanners, leesstrategieën en hulpmiddelen voor het leren van woordjes het leren.
Maar leren-leren behelst veel meer dan dat. Het leren-leren vindt plaats binnen elke omgeving waarin het leren betekenis krijgt en kennis en vaardigheden moeten worden geleerd en ingezet. Leren-leren betekent ook dat de leerling zich bewust is over welke kennis, vaardigheden en leerstrategieën hij al beschikt of welke hij nog nodig heeft om zijn leertaak te volbrengen. Daarnaast is de leerling zich bewust van de leerstand waarin hij zich bevindt en van de emoties die daarmee gepaard gaan. Niet één methode, maar specifieke feedback van de leermeester op het juiste moment tijdens het leerproces, is de sleutel tot het leren-leren.
Leren leren gaat over het bewust zijn:
- Dat je leert,
- Wat je leert,
- Hoe je leert,
- Waarom je leert,
- Wie jij zelf bent als leerder. Wat drijft je en waar liggen je interesses? Wanneer ontstaat er weerstand tijdens het leren of raak je juist in een flow? Hoe kun je deze zelfkennis benutten om het leren te versterken? Wat zijn je sterke kanten en je valkuilen? Leren is in verbinding staan met anderen, maar bovenal in verbinding staan met jezelf.
In dit boek staat het leerproces van de leerling centraal. De (beoogde) prestaties vormen de markeerpunten (markers) in een continuüm van dit leerproces en niet het eindpunt. Deze markers geven de leerling vooraf informatie over het doel dat hij wil of moet bereiken en waar hij nu staat. Tijdens het leertraject geven deze markers informatie over het verloop naar het doel toe. Hoe gaat het? Waar sta ik nu? Ben ik nog op de goede weg? Beschik ik over voldoende kennis om mijn doel te behalen? Gebruik ik de juiste strategieën om mijn doel te bereiken? En is mijn aanpak efficiënt? Tenslotte bieden de markers informatie over de ingezette leerroute naar het tot nu toe bereikte resultaat en het leervervolg. Hoe is het gegaan? Ben ik tevreden? Beheers ik de vaardigheden of de kennis die ik nodig heb? Wat is de kwaliteit van de prestatie? Én, hoe ziet de volgende marker eruit? Heb ik een volgend leerdoel? Zo ja, wat wordt mijn volgende leerdoel en waarom?
In het Handboek leren leren beschrijven de auteurs:
- Wat leerlingen in de praktijk nodig hebben om goed te kunnen leren.
- Hoe zij regie kunnen krijgen over hun eigen leerproces, eigenaarschap ontwikkelen.
- Hoe zij steeds beter kunnen worden in leren.
Vijf krachtige principes
De auteurs maken inzichtelijk hoe leerlingen een ‘learning powered mind’ (Claxton, 2001) kunnen ontwikkelen die hen in staat stelt om:
- Door te zetten, te focussen, op te gaan in het leren en doortastend te zijn;
- Te beschikken over de juiste bronnen en leerstrategieën om tot leren te kunnen komen;
- Het leren strategisch in te richten, door zich bewust te zijn van hun sterke en zwakke kanten en het leren te plannen, monitoren en evalueren;
- Te leren door, van en met anderen.
Dit doen ze aan de hand van 5 krachtige leerprincipes namelijk:
Leerprincipe 1: Zelfregulatie
Zelfregulatie is de wijze waarop een leerling in interactie staat met zijn omgeving en zelfstandig en adequaat zijn doelen en handelen weet te sturen binnen een steeds veranderende leer- en leefomgeving.
Leerprincipe 2: Metacognitie
Metacognitie het vermogen om bewust na te kunnen denken over je eigen denkproces. Het denken over denken. Deze vaardigheid stelt ons in staat om tijdens het leren, vanuit helicopterview naar ons eigen leerproces te kijken, te analyseren, te begrijpen en waar nodig bij te sturen.
Metacognitieve sturing van het eigen leerproces is het nemen van beslissingen over het eigen leren op basis van kennis hierover.
Leerprincipe 3: Leerstrategieën
Leerstrategieën zijn plannen van handelen die een leerling kan inzetten om een leerdoel te bereiken. (Bimmel, 2013) Hieronder vallen:
- Algemene leerstrategieën, die een beroep doen op metacognitieve kennis en vaardigheden,
- Cognitieve kennis en vaardigheden, organisatie en motivatie; (zoals een plan van aanpak, taak indelen in de tijd, leermaterialen organiseren)
- Verwerkingsstrategieën, die specifiek door de leerling kunnen worden ingezet om de lesstof effectief op te nemen, te bewerken, te verwerken en eigen te maken (zoals een mindmap of een digitaal overhoringsprogramma).
Leerprincipe 4: Leermeesters
Leermeesters zijn de mensen in de omgeving met wie en van wie de leerling leert. Mensen die de leerling inspireren, prikkelen en motiveren. Het belang van leermeesters voor leren leren, gaat over de posities die zij innemen en de rollen die zij vervullen om het leerproces van de leerling te ondersteunen, verrijken en versterken. Mensen met wie de leerling een relatie aangaat om zijn talenten te kunnen ontwikkelen. Van enthousiaste vakdocenten, experts binnen en buiten de school, medeleerlingen, ouders, tot andere belangrijke personen in het leven van de leerling. Maar het gaat ook over leren als leerling om je eigen leermeester te worden.
Leerprincipe 5: Rijke leeromgeving
Een rijke leeromgeving is een omgeving waarin het leren optimaal wordt ondersteund. Een omgeving die de lerende voedt, zijn autonomie ondersteunt en het leren uitlokt en bekrachtigt, zowel op school als thuis. Een omgeving waar veiligheid, verbinding, tijd en ruimte het speelveld vormen om te kunnen leren. Het is een omgeving die een schat biedt aan ondersteuning, kennis en leermateriaal, versterkt door een goede infrastructuur en waarbij reflectie en verbeterinitiatieven voortdurend bij dragen aan het verrijken van de leeromgeving en het optimaliseren van het leren.
Deze 5 leerprincipes vormen de fundamenten voor het ontwikkelen en ondersteunen van een leergerichte attitude bij jongeren. In de literatuur en onderzoeken die in dit boek zijn geraadpleegd, komen deze leerprincipes naar voren als belangrijkste voorspellers van succesvol leren. Deze leerprincipes staan niet op zichzelf, maar functioneren altijd in relatie tot en met elkaar. Ze zijn ingebed in een professionele leergemeenschap waarin de focus ligt op het samen leren van leerlingen, het verhogen van de leerresultaten, motivatie en betrokkenheid.
Tot slot
In het Handboek leren leren zijn de leerprincipes vertaald naar de dagelijkse onderwijspraktijk in de vorm van tips, werkvormen en inspiratiebladen, met gratis downloads, zodat docenten direct aan de slag kunnen. Daarnaast is dit boek vooral bedoeld als aanzet tot reflectie op leren.
De kracht van het boek ligt in de vertaalslag van deze inzichten naar praktische en direct inzetbare instrumenten voor in de dagelijkse onderwijspraktijk. Hierdoor hopen de auteurs veel collega’s te enthousiasmeren om ermee aan de slag te gaan en good practice met elkaar te delen.
N.a.v.Verstraete, I. & Nijman, K. Handboek leren leren voor het voortgezet onderwijs. 5 krachtige leerprincipes vertaald naar de praktijk. (2016) Uitgeverij Pica, 287 blz. ISBN 9 789491 806568.
Bestellen
Het boek Handboek leren leren is te bestellen via: