Versterking van eigenaarschap: de impact van leerdoelen en leerlijnen in het onderwijs

Geplaatst op 13 juli 2024

Om de impact van werken vanuit leerdoelen en leerlijnen op het eigenaarschap van leerlingen te begrijpen, is het essentieel om te kijken naar hoe deze aanpak bijdraagt aan de ontwikkeling en zelfregulatie van leerlingen binnen het onderwijslandschap. Deze benadering verschuift de focus van traditionele lesmethoden naar een meer gestructureerde aanpak waarbij leerdoelen en -lijnen centraal staan in het onderwijsproces.

Leerdoelen en Leerlijnen in het Onderwijs

In het basisonderwijs worden leerdoelen gedefinieerd als specifieke prestaties die leerlingen moeten bereiken aan het einde van een bepaalde schoolperiode. Deze doelen vormen de kern van het curriculum en bepalen wat leerlingen moeten weten en kunnen op verschillende gebieden zoals taal, rekenen, sociale vaardigheden en meer. Naast deze kerndoelen zijn er tussendoelen, die een gedetailleerdere opsplitsing vormen van de leerstof over de schooljaren heen, wat resulteert in leerlijnen. Deze leerlijnen bieden een geleidelijke opbouw naar het einddoel, waarbij de ontwikkeling van leerlingen stapsgewijs wordt gevolgd en ondersteund.

Verschil met Traditionele Lesmethoden

Traditionele lesmethoden volgen vaak een vastgesteld pad van lesactiviteiten en instructies binnen een specifieke leerstof. In tegenstelling hiermee bieden leerlijnen meer flexibiliteit en aanpassingsvermogen. Ze laten toe dat leerkrachten en scholen hun onderwijsstrategieën afstemmen op de individuele behoeften en capaciteiten van leerlingen, wat een meer gepersonaliseerde leerervaring mogelijk maakt.

Opbrengstgericht Werken

Opbrengstgericht werken (OGW) vormt een belangrijke component binnen het kader van leerdoelen en leerlijnen. Deze benadering legt de nadruk op het stellen van specifieke doelen op basis van eerdere prestaties, regelmatige toetsing en feedbackmechanismen om de voortgang van leerlingen te monitoren en bij te sturen. OGW streeft naar maximalisatie van leerprestaties door een systematische aanpak van onderwijsontwerp en evaluatie.

Versterking van Eigenaarschap bij Leerlingen

Het concept 'eigenaarschap' bij leerlingen verwijst naar de mate waarin zij verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leerproces. Werken vanuit leerdoelen en leerlijnen biedt verschillende mogelijkheden om dit eigenaarschap te versterken:

Groeidoelen en Motivatie: Het formuleren van groeidoelen, waarbij leerlingen zichzelf uitdagen om persoonlijke vooruitgang te boeken, kan hun motivatie en zelfvertrouwen vergroten. Dit proces moedigt hen aan om actief betrokken te zijn bij hun leertraject.
Procesgerichte Feedback: Door regelmatige evaluatie en procesgerichte feedback krijgen leerlingen inzicht in hun voortgang en kunnen ze hun leerstrategieën aanpassen. Dit bevordert niet alleen hun leerprestaties, maar ook hun vermogen om zelfsturend te zijn.
Differentiatie en Individualisatie: Leerlijnen stellen leerkrachten in staat om het onderwijs af te stemmen op de specifieke behoeften en interesses van elke leerling. Dit bevordert een gevoel van eigenaarschap doordat leerlingen meer controle hebben over hun leerproces.
Instructiestrategieën en Zelfsturing: Effectieve instructiestrategieën, zoals het gebruik van diverse leermiddelen en differentiatie in lesgroepen, kunnen de betrokkenheid en zelfsturing van leerlingen vergroten. Dit helpt hen om actief deel te nemen aan hun eigen onderwijservaring.

Voorwaarden voor Succes

Om het volledige potentieel van leerdoelen en leerlijnen te benutten voor het versterken van eigenaarschap bij leerlingen, zijn enkele cruciale voorwaarden van belang:

Duidelijke Doelstellingen: De gestelde doelen moeten helder en uitdagend zijn, maar ook haalbaar en relevant voor de leerlingen.
Effectieve Toetsing en Feedback: Systematische toetsing en constructieve feedback zijn essentieel om leerlingen te begeleiden in hun leerproces en om hun vooruitgang te monitoren.
Professionalisering van Leerkrachten: Leerkrachten moeten goed worden voorbereid en ondersteund in het implementeren van leerlijnen en het faciliteren van gepersonaliseerd leren.
Flexibiliteit en Aanpassingsvermogen: Het vermogen om leerdoelen en leerlijnen aan te passen aan veranderende behoeften en omstandigheden in het onderwijsproces.

Conclusie

Het werken vanuit leerdoelen en leerlijnen biedt een raamwerk waarbinnen het eigenaarschap bij leerlingen kan worden versterkt door middel van gerichte doelstellingen, gepersonaliseerde instructie en continue evaluatie. Hoewel de effectiviteit afhankelijk is van de implementatie en de context, biedt deze aanpak veel potentieel om leerlingen te empoweren en hun betrokkenheid bij hun eigen leerproces te vergroten. Door te focussen op groeidoelen, feedbackmechanismen en differentiatie kunnen scholen en leerkrachten de autonomie en zelfsturing van leerlingen bevorderen, wat essentieel is voor hun ontwikkeling als actieve en gemotiveerde leerders.

Geraadpleegde bronnen

Assor, A., Kaplan, H. & Roth, G. (2002) Choice is good, but relevance is excellent: Autonomy enhancing and suppressing teacher behaviours predicting students’ engagement in schoolwork. Britisch Journal of Educational Psychology, 72, 261-278. http://selfdeterminationtheory.org/SDT/documents/2002_AssorKaplanRoth_BJEP.pdf
Bakx, A. W. (2010). Opbrengstgericht werken in het basisonderwijs. Implicaties voor de kwaliteit van de leraar. Lectorale Rede Fontys Pabo’s. Eindhoven: Fontys Hogescholen. http://docplayer.nl/2734289-Opbrengstgericht-werken-in-het-basisonderwijs-implicaties-voor-de-kwaliteit-van-de-leraar-anouke-w-e-a-bakx.html
Bakx, A. W. E. A., Ros, A. A., & Teune, P. J. (2012). Opbrengstgericht onderwijs ontwerpen. Coutinho. https://uitgeverij-coutinho.cld.bz/Opbrengstgericht-onderwijs-ontwerpen/7#1
Blok, H., Ledoux, G., Roeleveld, J. (2013). Opbrengstgericht werken in het primair onderwijs: theorie en praktijk. Discussiebijdrage, 6 november 2013. Amsterdam: Kohnstamminstituut UVA. http://www.kohnstamminstituut.uva.nl/pdf_documenten/Artikel%20OPBRENGSTGERICHT%20WERKEN%20online%20versie_271113.pdf
Fase, F., & Keijzer, R. Leerlijnen in theorie en praktijk. Volgens Bartjens – Ontwikkeling en Onderzoek, 36(1), 41-50. https://www.ipabo.nl/upload/publicaties/lectoraat%20rekenen%20en%20wiskunde/Leerlijnen%20in%20theorie%20en%20praktijk%20-%20Fase,%20A%20en%20Keijzer,%20R.pdf
Gelder, L. van (1979). Didactische Analyse. Groningen: Wolters-Noordhoff.
Hattie J. (2009). Visible learning – A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. London & New York: Routledge.
Inspectie van het Onderwijs (2010). Opbrengstgericht werken in het basisonderwijs: een onderzoek naar opbrengstgericht werken bij rekenen-wiskunde in het basisonderwijs. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
KPC (z.j.). In vijf stappen naar het werken vanuit leerlijnen. Den Bosch: KPC. Te verkrijgen via www.kpcgroep.nl
Marzano, R. J. (2011). De kunst en wetenschap van het lesgeven. Een evidence-based denkkader voor goed, opbrengstgericht onderwijs.[The art and science of teaching. An evidence-based perspective for good, data-driven education]. Vlissingen: Bazalt. http://www.bazalt.nl/educatieve-uitgaven/de-kunst-en-wetenschap-van-het-lesgeven#.WXG9a4VOK3A
Onderwijsraad (2008). Partners in onderwijsopbrengst. Den Haag: Onderwijsraad. https://www.onderwijsraad.nl/upload/documents/publicaties/volledig/partners_in_onderwijsopbrengst_copy1.pdf
Oomens, M., Aarsen, E. van., Eck, P. van., & Kieft, M. (2008). Opbrengstgericht werken door scholen voor primair en voortgezet onderwijs. Utrecht: Oberon. https://www.oberon.eu/data/upload/Portfolio/files/opbrengstgericht-werken-door-scholen-voor-primair-en-voortgezet-onderwijs-0.pdf
Schildkamp. K. (2012). Opbrengstgericht werken: data-geïnformeerd onderwijs voor schoolverbetering. In: R.C. Zwart, & J. Meirink (2012). Onderzoek in de school: doelen, criteria en Dilemma’s. Leiden: Universiteit Leiden, pp. 29-36. https://www.researchgate.net/publication/271844839_Onderzoek_in_de_school_ter_discussie_doelen_criteria_en_dilemma%27s
Smeets, E. F. L. (2010). Implementatie van leerlijnen in het speciaal onderwijs: verslag van onderzoek. ITS, Radboud Universiteit Nijmegen. http://docplayer.nl/1096242-Implementatie-van-leerlijnen-in-het-speciaal-onderwijs.html
Strijker, A. (2010). Leerlijnen en vocabulaires in de praktijk. Verkennende studie in opdracht van het Programma ‘Stimuleren Gebruik Digitaal Leermateriaal’. Enschede: SLO. http://www.slo.nl/organisatie/recentepublicaties/00117/
Visscher, A. J., & Ehren, M. (2011). De eenvoud en complexiteit van Opbrengstgericht Werken. Universiteit Twente, Vakgroep Onderwijsorganisatie en-management. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2011/07/13/de-eenvoud-en-complexiteit-van-opbrengstgericht-werken

Meer weten?

Om meer te weten te komen over het onderwerp, kunnen bovenstaande links wordt geraadpleegd.
Ook kan men te rade gaan bij eerdere antwoorden op vragen aan de Kennisrotonde. In het bijzonder gaat het om:

een nadere toelichting op 'leerlijnen'.
een nadere omschrijving van het begrip 'eigenaarschap'
een nadere omschrijving van didactische strategieën voor zelfvertrouwen en zelfstandigheid.
een nadere toelichting op het formatief evalueren en het geven van feedback.

Daarnaast is informatie te verkrijgen via:

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!