Onderwijs- en schoolontwikkeling

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 29 november 2021

Geschiedenis schoolontwikkeling

In het verleden was het klassikale onderwijs met een uniforme aanpak gebruikelijk. Ten opzicht van het daarvoor gebruikelijke hoofdelijke (individuele) onderwijs, was dat namelijk een grote stap vooruit. En het sloot ook prima aan bij de eisen van de maatschappij van dat moment. Er was veel uniformiteit nodig voor het werk in de fabrieken.

Montessori, stelden het individuele kind meer centraal. Er werd steeds meer gezocht naar gelijke kansen voor alle leerlingen. En voor gelijke kansen, moet het onderwijs juist ongelijk zijn. Leerlingen zijn immers erg verschillend.

De inbreng van de overheid in het onderwijsleerproces werd ook steeds groter. Aan het begin waren het vooral veranderingen in de structuur van de school. Een voorbeeld daarvan is de totstandkoming het speciaal onderwijs en van de basisschool. Sinds het einde van de twintigste eeuw zijn het meer inhoudelijke en didactische invloeden. De politiek let ook scherp op de onderwijskwaliteit en de aandacht voor burgerschap, achterblijvers en getalenteerde kinderen.

Maatschappelijke invloeden

Scholen blijven veranderen, dat komt omdat ze midden in de samenleving staan. Onderwijsveranderingen zijn direct gelinkt aan ontwikkelingen in de maatschappij, de cultuur en de wetenschap. Onderwijsontwikkeling omvat het blijvend werken aan kwaliteitsverbetering en het doorvoeren van kleine of grote wijzigingen. Soms stuurt de overheid deze veranderingen aan, maar de school zelf kan ook het initiatief nemen. De nieuwe beweging in onderwijstoezicht is dat de scholen meer aangesproken worden op hun eigen visie en op het congruent doordenken van die visie naar hun schoolontwikkeling.

Veranderingen doorvoeren

Bij het doorvoeren van veranderingen is het belangrijk om rekening te houden met de volgende zaken:

Het doel van de school en de opvatting over leren en ontwikkelen. Het maakt namelijk nogal uit of je smalle meetbare resultaten als doel hebt, of dat je de brede ontwikkeling van leerlingen centraal stelt.
De strategie van het veranderproces. Wil je dit sturend van bovenaf doorvoeren of maak je daar een gezamenlijk leerproces van, waarbij eigenaarschap van leraren een belangrijke rol speelt?
De structuur van de schoolorganisatie. Dit behelst de verdeling van taken en verantwoordelijkheden. Is er in die structuur ruimte voor autonomie van leraren en voor onderlinge samenwerking? Of is dit juist erg traditioneel ingericht, vanuit sturing van bovenaf?
De cultuur. Dit is het totaal van gedragingen, overtuigingen, mogelijkheden en ervaringen. Ook de cultuur kan volgend zijn, gebaseerd op sturing van bovenaf. De cultuur kan echter ook lerend ingericht worden, waarbij leren van en met elkaar centraal staat.
Het leervermogen van de teamleden en de organisatie. Dit heeft te maken met de competenties van de leerkrachten, maar ook door de schoolcultuur. Openheid ten opzichte van nieuwe ontwikkelingen is belangrijk. Hoe is het leren van de leraren georganiseerd?
Veranderkundig leiderschap. Om het proces goed te laten verlopen, zijn bepaalde leiderschapskwaliteiten nodig. Denk hierbij aan persoonlijk leiderschap, visie en strategie en het vormgeven van een leeromgeving voor leraren.

Duurzame veranderingen

Veel onderwijsvernieuwingen mislukten, omdat de invoering te oppervlakkig was en te weinig ingegeven werd door een congruente visie op leren en ontwikkelen. Het is van belang dat de leraren kennis hebben van de achtergronden van de wijziging en dat ze veel betrokken zijn bij het proces. Sterker nog: een goede onderwijsverandering wordt vormgegeven vanuit de professionele autonomie van het lerarenteam. Er zijn daarnaast een aantal aanvullende voorwaarden, waaraan voldaan moet zijn om een onderwijsvernieuwing te laten slagen. Elk teamlid moet:

Overtuigd zijn van de noodzaak van de vernieuwing. En deze overtuiging moet van binnenuit komen en niet van bovenaf worden opgelegd.
Bereid zijn om te veranderen en vertrouwen hebben in de situatie. Er moet voldoende ambitie zijn, maar ook de pijnprikkels moeten duidelijk genoeg gevoeld worden.
Bereid zijn om zich te verdiepen in de diverse oplossingen. Een lerende houding is fundamenteel: nieuwsgierigheid naar 'wat-werkt-kennis'.
Willen luisteren en zich kunnen uitspreken. Samen met collega-teamleden de dialoog voeren over wat werkt en hoe dat breder uitgerold kan worden in de school.
Op een lijn zien te komen met de andere teamleden. Vanuit een gezamenlijk verlangen zoeken naar eenduidigheid in aanpakken en werkwijzen.
Anderen steunen in de realisatie van de onderwijsvernieuwing. Aandacht hebben voor de leerkuil van jezelf en anderen en elkaar helpen om hier weer uit te komen.

Ouders

Sinds de groei van ouderbetrokkenheid naar steeds meer ouderparticipatie, is de rol van ouders bij onderwijsontwikkeling op veel scholen ingrijpend veranderd. Ouders kunnen juist op vernieuwende scholen vaak meedenken, meepraten en zelfs betrokken zijn bij het nemen van besluiten. Het is bij duurzame onderwijsontwikkeling onmogelijk om de ontwikkelingen te realiseren zonder de betrokkenheid van ouders. Ouders kunnen er op verschillende manieren bij betrokken worden:

Ze kunnen geïnformeerd worden via een nieuwsbrief, schoolkrant of bijeenkomst.
Ze kunnen meedenken en meepraten in bijeenkomsten.
Ze kunnen meebeslissen via de medezeggenschapsraad.

Recente ontwikkelingen

De meest recente tendens is dat scholen zich willen profileren door een specifiek onderwijsconcept. De onderwijsinspectie geeft hier ook expliciet ruimte voor. De school denkt na over hun gezamenlijk verlangen, hun visie en werkt dat uit in een concept, dat vervolgens leidend is voor de verdere strategie. Voorbeelden van onderwijsconcepten zijn: kindgericht onderwijs, ontwikkelingsgericht onderwijs, ervaringsgericht onderwijs en adaptief onderwijs. Deze concepten lijken in veel aspecten overigens sterk op elkaar.