Handboek professionele schoolcultuur

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 29 maart 2018

>> Handboek professionele schoolcultuur direct bestellen.

Focus op koers en gedrag

Hoe kun je een professionele schoolcultuur ontwikkelen? En wat kenmerkt zo’n cultuur? In het Handboek professionele schoolcultuur geven Henk Galenkamp & Jeannette Schut een vernieuwde definitie en werken ze dit uit aan de hand van cases. De ondertitel luidt: Focus op koers en gedrag.

Inhoud

Het boek is als volgt opgebouwd:

H1. De professionele schoolcultuur. Dit is een inleidend hoofdstuk over schoolcultuur en definiëring van wat daarin professioneel genoemd mag worden.
H2. De koers van de school.
H3. Professionele communicatie.
H4. Professioneel gedrag.
H5. Leiderschap. Dit gaat over de rol van leiderschap in het opbouwen van een professionele schoolcultuur.
H6. Het traject naar een professionele schoolcultuur. Dit gaat over het creëren van een professionele schoolcultuur. Het bevat praktische handvatten die voor schoolleiders of trainers/coaches in te zetten zijn in dit proces.

Cultuur van onderwijsorganisaties

Dit handboek gaat over de cultuur van onderwijsorganisaties. Cultuur is grotendeels onbewust, maar zeer nadrukkelijk in de school aanwezig. Ingesleten gewoonten, oud zeer, aannames; dit kan allemaal leiden tot onprofessioneel gedrag van volwassenen in en rond de school.

Uitgangspunt is dat alle gedrag is aangeleerd, en dus kan ook nieuw, professioneel gedrag worden aangeleerd. Professioneel gedrag leidt tot het behalen van de doelen van de school en tot welbevinden, van jezelf en van de ander.

Schoolcultuur

Veel onderwijsboeken gaan over het primaire proces binnen scholen: lesgeven en leren. Dat is uiteraard logisch. Hierbij is vaak weinig oog voor de cultuur in onderwijsorganisaties en de invloed daarvan op lesgeven en leren. Daarover gaat het in het Handboek professionele schoolcultuur.

‘Cultuur’ is een vaag begrip. De auteurs verhelderen dit door de notie dat ‘cultuur’ terug te brengen is tot het gedeelde gedrag van mensen in teams en organisaties. In dit boek zijn dat de scholen en onderwijsorganisaties.

De belangrijkste stelregel ten aanzien van cultuur is; ‘Je hoort er pas bij, als je doet zoals wij’. Iedere nieuwe medewerker wordt onbewust door deze regel gesocialiseerd om zich aan te passen aan de gedragingen en mores die in de cultuur van deze (school)organisatie ‘normaal’ zijn, ook waar deze niet dienstbaar zijn aan het leerproces van leerlingen of het welbevinden van medewerkers.

Definitie professionele schoolcultuur

De auteurs hanteren een vernieuwende definitie van een professionele schoolcultuur: dat is een cultuur waarin álle gedrag, van iedereen in en rond de school:

Bijdraagt aan de doelen van de school;
Bijdraagt aan toename van welbevinden van jezelf;
Bijdraagt aan toename van welbevinden van anderen;
En waar gedrag dat hier tegenin gaat, vriendelijk doch duidelijk, wordt begrensd: ‘Zo doen we dat hier niet!’

Kadermodel professionele schoolcultuur

Centraal in dit boek staat het Kadermodel voor een professionele schoolcultuur. Dit bestaat uit drie componenten:

Een heldere koers (ook wel missie-visie genaamd) die tot stand gekomen is door een diepgaand proces met alle betrokkenen bij de school;
De omgangscultuur, d.w.z. de manier waarop de volwassenen in en rond de school met elkaar omgaan, met daarin een heldere omschrijving van alle do’s en dont’s.
De ontwikkeling van de school als geheel en de mensen daarin, uiteindelijk leidend tot een professionele leergemeenschap.

Gedrag in organisaties

Dit boek gaat niet over lesgeven of leren, maar het behandelt de ‘onderlegger’ van het onderwijs, datgene dat daaraan voorafgaat: het gedrag van de volwassenen in de school ten opzichte van elkaar. In het voorwoord schrijft Luc Stevens het als volgt: ‘Leraren moeten niet alleen voor hun leerlingen zorgen, maar ook voor elkaar en dat kan.’

In dit boek staan veel cases: gedragingen binnen scholen en onderwijsorganisaties die de schrijvers in de praktijk zijn tegengekomen. Vaak zijn het pijnlijke en niet-effectieve gedragingen die negatieve effecten hebben op de mensen die er werken. Steeds wordt hierbij de weg gewezen naar de gezonde tegenhanger hiervan: professioneel gedrag.

Dit boek sluit aan bij de diepgaande menselijke behoefte aan autonomie, competentie en relatie (Deci & Ryan). Het vraagt aandacht voor de balans tussen denken (het cognitieve domein) en voelen (het affectieve domein). Centraal in het boek staat een systemische blik, waarin ruimte is om oud zeer in de organisatie te identificeren om er vervolgens afscheid van te kunnen nemen. Nogmaals Luc Stevens in het voorwoord: ‘Het boek gaat de lastige werkelijkheid nergens uit de weg en biedt een haalbaar perspectief. Het is concreet en compleet.’

Recensie

Henk Galenkamp & Jeannette Schut geven een systematisch en helder overzicht van alle aspecten die met een organisatiecultuur te maken hebben. Het boek kan om die reden met recht een handboek genoemd worden.

Door de vele voorbeelden uit de schoolpraktijk maken zij voor de lezer de verbinding tussen de algemene theorie over organisatiecultuur en de praktijk van alledag op de scholen.

Daarnaast zou het interessant geweest zijn als de auteurs de verbinding gemaakt zouden hebben met actuele thema’s als de professionele leergemeenschap en de school als lerende organisatie. Hoe hangen deze ontwikkelingen samen met de beschreven schoolcultuur? Ook de toespitsing op een kwaliteitscultuur zoals de onderwijsinspectie in het nieuwe toetsingskader aangeeft, zou een extra meerwaarde bieden voor de lezer. Bij het schoolleidersregister is de kwaliteitscultuur binnen een lerende school namelijk ook een belangrijk thema.

Samenvattend is het ‘Handboek professionele schoolcultuur’ een praktisch toepasbaar boek voor schoolleiders en anderen die zicht willen krijgen op de schoolcultuur en deze weloverwogen willen beïnvloeden.