Executieve functies in relatie tot de cognitieve functies -9-

Emiel van Doorn

Trainer, mediator, coach, ontwikkelaar mediërend leren en IVP-trainer bij Stichting StiBCO

 

  Geplaatst op 18 januari 2022

Cognitieve en executieve functies. Wat zijn dat? En hoe staan deze in relatie met elkaar? Dit artikel is onderdeel van een serie waarin de cognitieve en executieve functies uitgelegd worden en waarin de relatie gelegd wordt tussen deze functies. Hier staat een overzicht van alle artikelen en bronnen.

Door de verschillende ordeningen, maar ook door de verschillende definities (zie bv. artikel 6 over de verschillende definities m.b.t. plannen) van zowel de executieve functies als de cognitieve functies is het lastig voor begeleiders, docenten en ouders om hun leerling of kind te ondersteunen. Mocht het kind/de jongere naar een andere instelling of school gaan kan hij/zij te maken krijgen met een andere ordening en/of andere definitie en dus ook met een andere aanpak.

Daarnaast is er nog geen geschikte test voor (het in kaart brengen van iemand zijn/haar) executieve functies (dit in tegenstelling tot de cognitieve functies). Een vragenlijst is nog steeds enigszins subjectief; wat neemt de observator/invuller (afhankelijk van de kennis en emoties van de invuller) waar en welke betekenis wordt tijdens de observatie van de leerling/het kind hieraan gegeven. Zorgvuldigheid blijft geboden.

Conform het concept Mediërend Leren is het onmogelijk dat we de observatieresultaten en de adviezen niet samen met het kind/de jongere bespreken en hij/zij zijn/haar inbreng daarin niet zou mogen geven. Er moet commitment worden verkregen over de observaties en adviezen, voordat er overgegaan wordt tot het schrijven van een handelingsplan of Individueel Ontwikkelperspectief. Uiteindelijk moet het kind/de jongere zelf/alleen het plan uitvoeren en de transfer maken naar zijn/haar eigen leven. De leeftijd of het niveau van functioneren is niet van belang, het wordt altijd samen met het kind/de jongere gedaan! 

Interventies t.b.v. executieve functies en transfer (herhaling)

  • Niet-curriculum gebonden programma's leiden veelal tot vooruitgang in de getrainde taken en onderliggende processen. Dus men wordt beter in het aangeboden spel of het spel dat beroep doet op dezelfde cognitieve functies en/of executieve functies!!
  • Echter: leiden tot weinig vooruitgang in het schoolse leren/educatieve taken (transfer van leren is niet gegarandeerd).

Risico

Het risico van het probleem aan 1 executieve functie toeschrijven is dat wanneer een probleem wordt toegeschreven aan een bepaalde executieve functie, dit juist kan zijn, maar er meerdere cognitieve functies nodig zijn om 1 executieve functie te kunnen uitvoeren. Wat als het probleem nu eens ligt in één van deze cognitieve functies? Als die cognitieve functies niet getraind worden, zal de uitvoering van de executieve functies dan succesvol worden? Er moet dus steeds gekeken worden of de onderliggende cognitieve functies wel voldoende ontwikkeld zijn.

Het informatieverwerkingsmodel

Belangrijk is de problemen met de executieve functies terug te brengen tot een praktische aanpak waardoor de hulpvraag van het kind/jongere (en leerkracht/docent, ouders, ondersteuner) beantwoord wordt. Om dit duidelijk te maken een korte introductie van het informatieverwerkingsmodel. 

Het informatieverwerkingsmodel geeft sterk verkort weer wat er in een individu gebeurt, wanneer hij/zij iets waarneemt, het verwerkt in zijn/haar brein en vervolgens laat zien wat hij/zij met die waarneming en verwerking doet. Tussen waarnemen enerzijds en handelen anderzijds, verricht een individu in een hoog tempo een heleboel denkhandelingen (maakt gebruik van de cognitieve functies).

Het informatieverwerkingsmodel is een hulpmiddel om:

  • inzicht te krijgen in het proces van informatieverwerking;
  • te kunnen diagnosticeren waarom mensen bepaalde deficiënties vertonen;
  • gerichte ondersteuning te kunnen bieden.

De cognitieve functies en het informatieverwerkingsmodel

  1. In de opname fase gaan de cognitieve functies over de kwaliteit en kwantiteit van gegevens die een individu verzamelt wanneer hij/zij een probleem erkent.
  2. In de verwerkingsfase zorgen de cognitieve functies ervoor dat een individu efficiënt gebruik kan maken van de gegevens die hij/zij verzameld heeft. Hoe dit precies gebeurt, is vaak nog onduidelijk.
  3. In de weergavefase ondersteunen de cognitieve functies een individu bij het overbrengen van de verwerkte gegevens op een adequate, volledige en begrijpbare manier (in welke hoedanigheid dan ook) naar anderen.

In de opname- en weergavefase wordt onze eigen metacognitie zichtbaar. Deze 3 fasen moeten volledig en correct doorlopen worden om tot het juiste resultaat te komen.

Koppeling executieve functies en cognitieve functies

In onderstaande tabellen staat een aantal voorbeelden uit de verschillende fasen van het informatieverwerkingsmodel. Je ziet per fase een executieve functie, een deficiënte cognitieve functie en een efficiënte cognitieve functie die als tegenhanger kan dienen. Hieronder enkele voorbeelden uit de verschillende fasen (nb. niet volledig!)

Opname fase

Executieve functie Ontoereikende cognitieve functie

Efficiënte tegenhanger(s)

Cognitieve functies

Aandacht richten en volhouden Vage, onvolledige en/of vluchtige waarneming, wat tot gevolg kan hebben dat er onvolledige associaties worden gelegd.

Waarnemen

Nauwkeurig zijn

Niet impulsief zijn

Niet blokkeren

Gegevens verzamelen

Relatie leggen

Niet egocentrisch communiceren

Tijdsoriëntatie 

Reactie-

inhibitie

Impulsief, niet planmatig en/of onsystematisch verkennend en onderzoekend gedrag.

Waarnemen

Nauwkeurig zijn

Niet impulsief zijn

Gegevens verzamelen

Relaties leggen

Systematisch werken

Plannen

Time

management

Het ontbreken van deugdelijke tijdsystemen. Dit belemmert het gestructureerd beschrijven of omschrijven van gebeurtenissen en/of tijdrelaties. 

Daarbij gaat het naast toepassen van tijdseenheden ook om tijdsgevoel.

Waarnemen 

Nauwkeurig zijn

Niet impulsief

Gegevens verzamelen

Relaties leggen 

Elimineren

Selecteren

Tijdsoriëntatie

Systematisch werken

Veronderstellingen maken

Logisch denken

Verwerkingsfase

Executieve functie Ontoereikende cognitieve functie

Efficiënte tegenhanger(s)

Cognitieve functies

Planning, prioritering en overzicht Beperkingen bij het herkennen, identificeren en/of definiëren van een probleem.

Waarnemen 

Nauwkeurig zijn

Niet impulsief

Ruimtelijke relaties

Gegevens verzamelen

Relaties leggen

Vergelijken

Relaties leggen

Elimineren

Selecteren

Tijdsrelaties

Classificeren

Plannen

Analyseren

Niet in staat zijn om relevante van niet-relevante aanwijzingen te onderscheiden bij het (her)formuleren van een probleem.

Weergavefase

Executieve functies Ontoereikende cognitieve functie

Efficiënte tegenhanger(s)

Cognitieve functies

Reactie-

inhibitie

Egocentrisch communiceren. 

De behoefte om te zorgen dat de ander het antwoord begrijpt wordt niet gevoeld. 

Er wordt vanuit gegaan dat de ander hetzelfde denkt en/of weet.

Waarnemen

Niet impulsief zijn

Etiketteren

Niet egocentrisch communiceren

Vergelijken

Analyseren

Logisch denken

Breed denken

Flexibiliteit Blokkeren, vast blijven zitten in eerder verworven oplossingstechnieken of het niet benutten van bestaande door anderen geformuleerde oplossingstechnieken.

Waarnemen

Nauwkeurig zijn

Niet blokkeren

Niet impulsief zijn

Gegevens verzamelen

Vergelijken

Relaties leggen

Niet egocentrisch communiceren

Systematisch werken

Analyseren

Veronderstellingen maken

Logisch denken

Breed denken

Onveranderbaarheid inzien

 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Executieve functies een nieuwe hype?
Executieve functies een nieuwe hype?
Webinar met Emiel van Doorn
Wij-leren.nl Academie 
Leerproces evalueren
Praten over het leerproces bevordert metacognitieve vaardigheden
Annemieke Top
Cognitieve balans
Cognitieve balans: wat is het en hoe kan het onderwijs erop inspelen?
redactie
ontbrekende schakel - conatie
De ontbrekende schakel in onderwijs - inzicht in het conatieve deel
Joop Stroes
Talentontwikkeling van executieve functies
Talentontwikkeling: de waarde van executieve functies
Nadine van der Hart
executieve functies ontwikkelen leermodel
Executief functioneren kun je leren
Wendy Brasz en Myra den Haan
Gerichte feedback
Leer van een 3 een 8 te maken!
Marjoke Hinnen
Cognitieve functies
Wat zijn cognitieve functies? -1-
Emiel van Doorn
Overzicht serie cognitieve en executieve functies
Cognitieve functies in relatie tot de executieve functies; Intro en overzicht -0-
Emiel van Doorn
Cognitieve kennis
Cognitieve kennis -2-
Emiel van Doorn
cognitieve functies uitwerking
Uitwerking van de cognitieve functies-deel 1 -3-
Emiel van Doorn
cognitieve functies uitwerking
Uitwerking van de cognitieve functies-deel 1 -3-
Emiel van Doorn
10 veelgestelde vragen executieve functies
10 veelgestelde vragen over executieve functies
Machiel Karels
Slim maar...
Slim maar.. Hoe je de executieve functies kunt versterken
Arja Kerpel
Ik snap het wel, maar niet zo snel…
Ik snap het wel, maar niet zo snel…- Tips bij lage verwerkingssnelheid
Arja Kerpel
Coachen van kinderen
Coachen van kinderen met zwakke executieve functies
Arja Kerpel
Breinhelden
Breinhelden - Doordacht werken aan executieve functies
Marleen Legemaat
Executieve functies in de klas
Executieve functies in de klas - praktische gids voor leerkrachten
Arja Kerpel
Actief executief - Toolbox
Actief Executief
Marleen Legemaat
Executieve functies kleuters
Zet je EF-bril op
Bertine van den Oever
Executieve functies bij kinderen en adolescenten
Executieve functies bij kinderen en adolescenten
Marleen Legemaat
Executieve functies kleuters
Zet je EF-bril op
Bertine van den Oever


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Executieve functies in een video van één minuut uitgelegd
Executieve functies in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Metacognitie in een video van één minuut uitgelegd
Metacognitie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
IQ test in een video van één minuut uitgelegd
IQ test in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



cognitieve belasting
cognitieve ontwikkeling
executieve functies
iq-test
metacognitie
piaget

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest