Wat stuitert daar door je klas?

Helèn de Jong

Groepsleerkracht en redactielid bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 6 mei 2017

>> Wat stuitert daar door je klas? direct bestellen.

Over kinderen met ADHD en hun leraren

Werkt alles uit dit boek bij elk kind? Nee. Als je dat wilt, moet je een sprookjesboek kopen. Met de hem eigen nuchtere kijk leidt Anton Horeweg zijn boek weer ludiek in. Leraren hebben de taak de hoge (soms onmogelijke) eisen van de schoolomgeving passend te maken.

Dit boek wil je helpen met achtergrondinformatie over ADHD, ADD en bijkomende stoornissen. Een schot in de roos zijn de herkenbare verhalen uit de praktijk en waardevolle tips voor in de klas.

Achtergronden van ADHD

“Als je één kind met ADHD hebt gezien, dan… heb je er één gezien”

Kinderen met ADHD vertonen vaak gedrag dat hoort bij een leeftijdsfase die ze al gehad hebben. Daardoor missen ze soms de aansluiting met andere kinderen uit de groep. Er zijn volgens de DSM-5 drie presentatiewijzen van ADHD te onderscheiden:

de hyperactieve, impulsieve en onoplettende;
de overwegend onoplettende, ook wel ADD genoemd;
de impulsieve en hyperactieve.

Als je kinderen met ADHD als storend ervaart kun je terechtkomen in de 'vicieuze valkuil'. De leerkracht vindt het kind ongemotiveerd, lui en druk. De leerling vindt de leerkracht oneerlijk, streng en niet aardig. ADHD wordt bij meisjes vaker gemist omdat het zich bij hen heel anders uit dan bij jongens.

Bij meisjes slaat de ADHD als het ware naar binnen. Ze zijn vooral druk in hun hoofd. Door het isolement dat daardoor ontstaat kunnen meisjes in hun latere leven depressief worden of een angststoornis ontwikkelen.

Het brein van kinderen met ADHD

“Het lijkt of ik weinig doe, maar in mijn hoofd ben ik heel druk bezig”

Hoewel we nog veel niet weten, lijkt er toch bewijs te zijn dat kinderen met ADHD zich niet uit onwil zo gedragen zoals ze zich gedragen. Er is wel degelijk een neurologische, biologische en/of psychologische oorzaak. Dat betekent niet dat je alles goed vindt in de klas, maar wel dat je meer geduld moet hebben.

De volgende executieve functies dienen geoefend en ontwikkeld ter worden:

Cluster 1: plannen/organiseren, prioriteiten stellen;
Cluster 2: taalinitiatie (beginnen met je werk);
Cluster 3: aandacht richten/vasthouden/wisselen;
Cluster 4: volgehouden aandacht/verwerkingssnelheid;
Cluster 5: emotieregulatie;
Cluster 6: werkgeheugen;
Cluster 7: inhibitie (de remfunctie van het brein);
Cluster 8: zelfinzicht;
Cluster 9: cognitieve flexibiliteit;
Cluster 10: timemanagement;
Cluster 11: innerlijke spraak.

Wat zie je in de klas?

“Hij is niet druk omdat hij ADHD heeft. Hij is druk en dat noemen we ADHD”

Gelukkig heeft geen enkele leerling al de beschreven problemen van de vorige paragraaf. Met verschillende hulpmiddelen kun je als leerkracht zo precies mogelijk omschrijven welke problemen je tegenkomt.

Bekijk daarbij eerst de context met:

de checklist leerkrachtvaardigheden om naar het gedrag van de leerkracht te kijken;
de website www.schoolenveiligheid.nl om de veiligheidsbeleving in de groep in kaart te brengen;
de website www.klimaatschaal.nl/po-vo geeft een goed beeld of alle leerlingen het gevoel hebben er in de klas ‘bij te horen’ en of er gepest wordt;
de vragenlijst omgevingsfactoren concentratie om te bekijken of er in jouw klas storende factoren zijn die het werken voor kinderen bemoeilijken.

De ABC-analyse is een observatiemodel dat gedrag bekijkt vanuit drie standpunten:

A(ntecedent): wat gaat er aan het gedrag vooraf;
B(ehaviour): welk gedrag zie je precies;
C(onsequences): wat gebeurt er daarna.

ADD

“Ik word snel afgeleid omdat mijn hoofd … schouders, knie en teen knie en teen”

ADD is het type van ADHD dat omschreven wordt als de ‘overwegend onoplettende presentatiewijze’. In de DSM-5 (2013) is ADD een variant van ADHD en omdat deze vorm vaak over het hoofd wordt gezien zou je hem beter de ‘onzichtbare presentatiewijze’ kunnen noemen.De kern van deze variant is aandachttekort. Hoewel deze vorm ook pas rond het twaalfde jaar is vast te stellen, zie je het bijbehorende gedrag al eerder.

ADD komt vaker voor bij meisjes en meisjes met ADD worden vaak laat gediagnosticeerd. Het is een internaliserende stoornis. Houd goed in de gaten of deze leerlingen niet gepest worden. Een sociaal angstig kind dat ook nog niet zo ad rem is, is een makkelijke prooi.

vaak lijkt het kastje van dit kind op een vuilnisbelt;
ze missen afspraken en leren toetsen niet op tijd;
huiswerk raakt kwijt;
het werkgeheugen is zwak, iets navertellen lukt niet.

ADHD en bijkomende problemen

‘Ik wil gewoon kunnen slapen, maar dan gaat het zo: één schaapje, twee schaapjes, paard, koe, schildpad, eend. Alle eendjes zwemmen in het water. Ik heb een toe-toe-toeter op mijn waterscooter!”

Kinderen met ADHD hebben eigenlijk zelden alleen maar ADHD. Er zijn veel bijkomende problemen:

op school: leerstoornissen, gerichte schoolprestaties, vervroegd verlaten van school;
met klasgenoten: conflicten, afwijzingen, gepest worden;
met leerkrachten: afwijzing, te harde en negatieve aanpak;
van het kind zelf: gering gevoel van eigenwaarde, ontmoedigd zijn, depressie, angst, agressie, stemmingswisselingen, slaapproblemen;
met ouders: afwijzing van het kind, te harde en te negatieve aanpak, beleving van stress en incompetentie in de opvoeding;
in het gezin: conflicten met andere gezinsleden, huwelijksconflicten ouders, sociaal isolement gezin, ouderlijke psychopathologie, armoede.

Als AD(H)D samengaat met andere stoornissen’

‘Geen paniek, het is maar chaos!’

Behalve bijkomende problemen heeft tweederde van de kinderen met ADHD een bijkomende stoornis, de zogenaamde ‘comorbide stoornis’:

dyscalculie of dyslexie;
waarnemingsstoornissen;
taalontwikkelingsstoornis;
autismespectrumstoornissen;
ODD, CD, DCD of OCD;
Tourette of tics;
angst- en stemmingsstoornissen;
depressieve stoornissen
begaafdheid.

Tips voor succesvol leerkrachtgedrag

‘Kinderen met ADHD hebben een serieus probleem: al hun leraren zijn saai”

Je hebt vast al veel tips gelezen of gehoord om beter om te gaan met kinderen die ADHD hebben. Blijf wel beseffen dat dit algemene tips zijn, die zouden kunnen werken. Een goede leerkracht zijn voor kinderen met ADHD. Wat helpt?

Bouw een band op met kinderen.
Kennis over ADHD hebben, (lees dit boek).
Heb begrip.
Ben er voor ze.
Klassenmanagement op orde.
Goed voorbereide lessen.
Laat ze even bewegen tussendoor.
Gebruik humor.
Als je team jou helpt.
Werk samen met de ouders.
Praat met het kind (last but not least).

Er zijn verschillende programma’s die je kunt inzetten om kinderen met ADHD in de klas beter te laten functioneren:

Druk in de klas, uitgevoerd door B. Veenman, M. Luman en J. Oosterlaan van de VU (beschikbaar vanaf begin 2017);
Een nieuwe koers, in Vlaanderen ‘De ADHD toolkit’;
Goed Gedrag Plan, vaak met smileys op een kaart.

En wat als het even niet lukt? Het is gewoon menselijk als jij als leekracht je dag niet hebt of een keer slecht geslapen. Dan kan het zomaar zijn dat jij boos, verdrietig of wanhopig wordt als het gedrag maar niet stopt al zeg je er steeds iets van. Zo gaat dat soms in de praktijk.

Probeer goed te kijken of het een incident betreft of dat er meer aan de hand is. Laat het niet op zijn beloop, maar bespreek dit met een ib’er, gedragsspecialist of collega.

Overleg met ouders, kind en behandelaars

“Mijn kind heeft voortdurend ruzie op school. De juf begrijpt helemaal niets van hem”

In alle gevallen zouden de toverwoorden moeten zijn:

samenwerken;
openheid;
respect.

ADHD en schoolvakken

“Ik denk niet out of the box, ik denk ook niet in the box. Ik heb totaal geen idee waar de box is”

Gym is bijna altijd een favoriet vak voor kinderen met ADHD. Bewegen helpt om je energie kwijt te raken. Een klein ADD’ertje zit er wel onder het gras. Kinderen met ADD hebben nogal eens een tragere reactie en worden als laatste gekozen. Dat heeft behoorlijk impact op je zelfbeeld!

Zelfstandig werken is een crime voor kinderen met ADHD. Werken aan een weektaak zul je dus goed moeten monitoren. Help ze met:

taakinitiatie;
zelfstandigheid;
doorzettingsvermogen;
overzicht houden.

Kinderen met ADHD vallen onder de categorie ‘risicolezers’. Let op kinderen die in groep 1 en 2 door leerkrachten als erg onoplettend worden benoemd. Verhalen schrijven valt ook niet mee. De methode Tekster kan structuur bieden (voor alle kinderen).

Bij rekenen speelt het zwakke werkgeheugen parten, een groot aantal kinderen met ADHD heeft dus dyscalculie. Het automatiseren van de tafels gaat vaak langzamer en het lijkt of deze kinderen geen vaste oplossingsstrategie hebben. We zouden zeggen ‘ze doen maar wat’. Sta erop dat kinderen kladblaadjes gebruiken om hun berekeningen te maken.

Ten slotte vragen we nog aandacht voor de pauze. Het kind wil rennen, schreeuwen, bewegen, maar het verschil met de situatie in de klas is levensgroot. Het ontnemen van de pauze voor kinderen met ADHD is in elk geval geen handige zet.

Je kunt met een aan zekerheid grenzende mate van waarschijnlijkheid voorspellen dat je daar de rest van de dag spijt van krijgt ;-)

Recensie

Het gedrag van kinderen met ADHD kan hoge eisen stellen aan de leraar. Soms stuiteren ze letterlijk door je klas. Na het lezen van dit boek beschik je over praktische handvatten om kinderen met AD(H)D in je klas beter te begrijpen.

Anton Horeweg legt helder uit wat deze kinderen niet kunnen, maar vooral ook wat ze wel kunnen! Het zou mooi zijn als leerkrachten vooral in gaan zien dat het soms onhandige gedrag geen onwil is maar onmacht.