Ontketen het brein van je kind

Marleen Legemaat

Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl

Geplaatst op 7 februari 2023

>> Ontketen het brein van je kind direct bestellen.

Hoe zorg je ervoor dat je kind de baas blijft van zijn (verslavende) smartphone? Hoe voorkom je dat je kind een schermslaaf wordt en leer je hem zijn tijd zelf in te delen? Hoe breng je aandacht terug in het brein van je kind die nodig is voor het echte leren? In het boek Ontketen het brein van je kind gaat Theo Compernolle in op deze en soortgelijke vragen. Hij is niet langer een eenzame roepende in de woestijn, want maatschappij breed is er steeds meer aandacht voor de nadelige gevolgen van overmatig gebruik van sociale media – door Compernolle steevast benoemd als antisociale media.

Het boek Ontketen het brein van je kind kwam tot stand naar aanleiding van de vele vragen over schermgebruik van kinderen die hij kreeg tijdens lezingen en workshops over eerdere publicaties. Deze eerdere publicaties zijn eveneens gerelateerd aan de werking van het brein. Als neuropsychiater weet Theo Compernolle hoe het brein werkt en hoe je invloed kunt hebben op deze werking. Deze nieuwe publicatie heeft raakvlakken met het boek Ontketen je brein en Van Brokkelbrein naar focus – waarvan hij medeauteur is - maar richt zich vooral op ouders.

Leer je kind op een verstandige manier omgaan met digitale media.

We laten de inhoud de revue passeren aan de hand van de vijf delen.

Deel 1: schermpjes, vriend en vijand van de ontwikkeling van adolescenten

Verbonden kunnen zijn levert veel ontwikkelingsmogelijkheden op voor adolescenten (het woord puber wordt niet gebruikt vanwege de soms kleinerende intonatie). Het kan helpen om informatie te vinden en te delen en kan sociale contacten bevorderen. Lesmateriaal is vlot beschikbaar door de nieuwe digitale mogelijkheden. Bovendien kun je mensen, ideeën en waarden leren kennen die je horizon verbreden. Cognitieve en creatieve activiteiten kunnen ontwikkeld worden en de nieuwe technologieën bereiden voor op een nieuwe tijd, de 21e eeuw.

Altijd verbonden zijn levert echter nadelen op:

Je wordt gedwongen continu te multitasken wat onmogelijk is voor het denkbrein en veel energie kost die niet aan andere dingen kan worden gegeven. Dit veroorzaakt een brokkelbrein;
Het geeft veel stress en negatieve emoties. Veel onderzoeken wijzen op verband tussen altijd verbonden zijn en psychische gezondheid;
Het leidt tot slaaptekorten. Onderzoek wijst uit dat adolescenten te weinig slapen door tot veel te laat online te blijven;
Sociale contacten verarmen. Het constante appèl op vergelijken kan adolescenten onzeker maken. Digitaal pesten, sexting hebben negatieve invloed op zelfbeelden. Pauzes op school en verjaardagen thuis zijn minder gezellig omdat er geen ruimte is voor echt gesprek;
Nieuwsgierigheid en dorst naar kennis nemen af. Door algoritmes belanden adolescenten gemakkelijk in een cognitieve fuik waardoor zij niet open staan voor andere ideeen;
Volhardingsvermogen neemt af doordat je gewend bent meteen door te klikken.

Altijd verbonden kunnen zijn is een zegen.
Altijd verbonden zijn is een ramp.

Er zijn zeven factoren die bepalen of schermgebruik groeibevorderend of groeibelemmerend is:

Hoelang? Blijft er nog genoeg tijd over voor andere dingen in het leven? Zware schermgebruikers vormen in elk geval een risicogroep voor het ontwikkelen van psychosociale problemen.
Hoe en wat? Er is verschil tussen actieve, sociale en creatieve schermtijd en passieve, consumptieve schermtijd;
Welk kind? Bij sommige adolescenten spelen risicofactoren mee die verslavingsbevorderend zijn.
Welke ouders? Zijn ouders betrokken, gaan zij in gesprek of laten zij het allemaal gebeuren?
Wanneer? Laat je je altijd storen door je mobiel of niet? Zijn er momenten dat je offline bent?
Met wie? Is er nog iets dat je samen met anderen op je mobiel doet, bijvoorbeeld een spelletje, of ben je altijd alleen bezig?
Ten koste van wat:

Het lijkt erop dat een belangrijk deel van de negatieve invloed van overmatig schermgebruik op het welbevinden onrechtstreeks loopt via het wegdrukken van andere activiteiten die voor de ontwikkeling van adolescenten belangrijk zijn.

Deel 2: Zeven breinboeienbrekers om het brein van je kind te ontketenen.

De verantwoordelijkheid om het brein van je kind te ontketenen ligt bij de ouders. Steeds meer ouders zijn hiermee bezig en ook scholen geven regelmatig informatie over hoe om te gaan met sociale en moderne media.
Zeven breinboeienbrekers maken adolescenten digiwijs en digivrij:

Jouw voorbeeld als ouder en mentor van je kind is ontzettend belangrijk. Zorg voor het goede voorbeeld en weet waar je kind mee bezig is op internet. Zorg voor ouderlijk toezicht vanaf het moment dat je kind een telefoon heeft. Voor lagere school kinderen is de oplossing eenvoudig:Er is geen enkele goede reden te bedenken om een kind al tijdens de lagere schoolperiode een smartphone te geven. Ga er zelf ook niet vanuit dat je kind altijd bereikbaar is en bestook het niet met allerlei appjes de hele dag door.
Maak schermgebruik een regelmatig gespreksonderwerp. Adolescenten hebben behoefte aan vertrouwenspersonen om mee te praten. Leer je kind over de werking van zijn brein, over de valkuilen van internet en leg uit hoe antisociale media aandacht vasthouden.
Organiseer de activiteiten in blokken; dit zorgt voor ononderbroken, volgehouden aandacht. Het allerbeste maar ook het allermoeilijkste zou moeten zijn: enkele schermblokken per dag.
Organiseer voldoende rust: regelmatige pauzes en voldoende nachtrust zijn topprioriteiten;
Hou de stressbalans in evenwicht;
Zorg voor een rustige werkplek thuis en op school;
Zorg goed voor je lichaam: veel bewegen en de juiste houding.

Voorkom een brokkelbrein door goede gewoontes met je mobiel en leef die zelf voor.

Verder komen er nog een aantal breinprincipes aan de orde voor het maken van huiswerk, zoals:
Focus houden, maak het spannend en prikkel de emotie, geef beloningen, herhaal huiswerk en spreid huiswerk, bouw voort op aanwezige kennis.

Deel 3: Zo werkt ons brein

In dit hoofdstuk wordt uitvoerig ingegaan op de werking van ons brein. Het brein werkt onnoemelijk veel complexer dan een computer. Elk neuron is eigenlijk als een elektrochemische computer. Het geheugen in ons brein is onmeetbaar groot.
De prefrontale kwab speelt een grote rol bij executieve, sturende vaardigheden.
De theorie over de werking van hersenhelften en de invloed die je daar zelf op zou kunnen hebben, wordt onder tafel geveegd. Er is een verschillende werking tussen de beide helften, maar de synergie ertussen is belangrijker dan de verschillen dat zijn.

Zes breinnetwerken spelen een belangrijke rol in onze omgang met schermpjes:
1.   Reflexbreinwerk;
2.   Denkbreinnetwerk;
3.   Archiefbreinnetwerk;
4.   Lichaamsbreinnetwerk;
5.   Plezier-beloning-motivatie-breinnetwerk;
6.   Sociaal breinnetwerk.

Cognitieve vooroordelen worden gebruikt en misbruikt om adolescenten onbewust verslaafd te maken aan antisociale media. Dit gebeurt op basis van ingebouwde gedragsreflexen en denkreflexen. Ons denkbrein kan slechts aan één onderwerp tegelijk abstract denken en bovendien niet multitasken. Wisselen van taken kost heel veel tijd en energie en je onthoudt minder.
Het archiverende brein is constant actief, in balans met het denkbrein. Gebruikt het denkbrein 20% dan is er 80% over voor het archiverende brein. Ons brein is dag en nacht actief en verbruikt energie en zuurstof.

Het archiverende breinnetwerk profiteert van elk ‘verloren’ momentje waarop ons denkbrein op een laag pitje draait of pauzeert om informatie te selecteren, coderen, ordenen, op te bergen en te vinden.

Als kinderen tijdens deze verloren momenten constant bezig zijn met hun apparaten dan werkt dit erg contraproductief en ondermijnt het de ontwikkeling van hun kennis en inzichten en creativiteit.
Er is verder in dit hoofdstuk aandacht voor het nut van uit het hoofd leren, voldoende fysiek bezig zijn om ons lichaam en lichaamsbrein gezond te houden, afleidende reflex-aandacht, muziek tijdens leren, en de gevolgen van slaapgebrek voor het brein.

Deel 4: Zo werkt het brein van adolescenten

Sturende functies worden gedurende de adolescentie ontwikkelt. Jongeren kiezen daarom vaak voor korte termijndoelen in plaats van voor lange. Het altijd verbonden zijn heeft zeer negatieve gevolgen voor het ontwikkelen van volgehouden aandacht en op sturende functies. Wat de gevolgen op lange termijn zijn, weten we niet. Ook andere executieve functies ontwikkelen zich gaandeweg deze periode, zoals emotionele controle en het uitstellen van onmiddellijke behoeftebevrediging.

Deel 5: Maatschappelijke oorzaken en gevolgen van verkeerd schermgebruik

Schermverslaving is niet alleen een individueel probleem: het is ook een maatschappelijk probleem. De verantwoordelijkheid om op een goede manier met schermpjes om te gaan, ligt ook bij bedrijven die verslavende apps ontwikkelen en bij de overheid die zou moeten reguleren, en niet alleen bij kinderen, hun ouders en de scholen.
Onze economie is ontwikkeld van een informatie-economie naar een aandachtseconomie, waarin aandacht heel veel geld waard is. De volgende stap is de ontwikkeling van een aandachtseconomie naar een spionage-economie. Want alle informatie die we via ons clickgedrag aan grote bedrijven uitleveren, vertelt over onszelf en onze privacy.
Spectaculaire berichten trekken de meeste aandacht en controle op waarachtigheid is er niet. Daarom is het gemakkelijk om in een fabeltjesfuik terecht te komen die jouw aandacht trekt en waarin je steeds dieper getrokken wordt.
Langzaamaan komt er meer bewustwording en komen er voorzichtige pogingen van de overheid om de antisociale media beter te reguleren en kinderen beter te beschermen.

Onze hoop voor de toekomst ligt niet in de handen van de door de antisociale media verslaafd gemaakte consumenten (…) maar bij kinderen die hun brein ontketend hebben, die echt digivrij en ook digivaardig en digiwijs zijn.

Het boek eindigt met een lijst van kenmerken van ouders van digivrije kinderen

Je gaat voor een aanpak waarbij je, samen met je kind, nadenkt over alle andere activiteiten, met name de doe-activiteiten, die nodig zijn voor een gezonde ontwikkeling van je kind en hoeveel tijd die in beslag nemen. Op basis daarvan beslis je hoeveel tijd er nog over is voor schermgebruik en welk schermgebruik.

Recensie:

Theo Compernolle laat in dit boek zien welke macht de'antisociale' media hebben en hoe zij de aandacht van onze jongeren trekken en vasthouden. Hij beschrijft de gevolgen van verkeerd schermgebruik voor de intellectuele productiviteit, de creativiteit, het geheugen en de gezondheid van jongeren. Alle risico’s, gevaren en gevolgen die daarbij langs komen, halen de smartphone voorgoed uit het hokje van onschuldig tijdverdrijf.
In dit boek gaat Compernolle uitgebreid in op de werking van het brein, en wat een schermverslaving met je brein doet. De verantwoordelijkheid voor goed schermgebruik legt de auteur vooral bij de ouders: zij moeten begrenzen, uitleggen en mee denken met hun jongere. Een potentieel zo verslavend apparaat als de mobiel, kun je niet zonder meer aan een kind of jongere geven om daar zelfstandig mee om te leren gaan.

Hoe je verantwoord schermgebruik bevorderd, laat de auteur zien door breinboeibrekers te benoemen. Dit vormt -naast veel informatie over het brein- de kern van het boek. In deze korte heldere tips laat de auteur zien hoe je schermverslaving kunt voorkomen en begrenzen. De praktijk zal daarbij ongetwijfeld weerbarstiger zijn dan de theorie.
Dit is een boek dat je aan het denken zet over zaken die je ongemerkt gewoon bent gaan vinden. Een boek dat elke ouder zou moeten lezen om bewustwording te creëren en moed en inspiratie te verzamelen om daadwerkelijk grenzen te trekken en zelf voor te leven.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!