Cognitieve functies in relatie tot de executieve functies; Intro en overzicht -0-
Emiel van Doorn
Trainer, mediator, coach, ontwikkelaar mediërend leren en IVP-trainer bij Stichting StiBCO
Geraadpleegd op 16-10-2024,
van https://wij-leren.nl/relatie-cognitieve-executieve-functies-intro-overzicht.php
Cognitieve en executieve functies. Wat zijn dat? En hoe staan deze in relatie met elkaar? In deze serie worden cognitieve en executieve functies uitgelegd en wordt de relatie gelegd tussen de cognitieve functies en de executieve functies.
In 10 artikelen worden de volgende onderwerpen behandeld:
- Deel 1: Wat zijn cognitieve functies?
- Deel 2: Cognitieve kennis
- Deel 3: Uitwerking van de cognitieve functies-deel 1
- Deel 4: Uitwerking van de cognitieve functies-deel 2
- Deel 5: Inleiding op executieve functies
- Deel 6: Discussie over executieve functies
- Deel 7: Componenten van de executieve functies en hun ontwikkeling
- Deel 8: Belang van executieve functies
- Deel 9: Executieve functies in relatie tot de cognitieve functies
- Deel 10: Praktisch handelen: koppeling cognitieve functies en executieve functies
Samenvattend
Cognitieve functies, ook wel cognitieve vaardigheden of executieve vermogens genoemd, worden veelal verschillend gedefinieerd. Uit al deze definities samen, kan je opmaken dat cognitieve functies gaan over de mate waarin je in staat bent om kennis en informatie op te nemen en te verwerken. Het gaat hierbij om wat je kan en wat je doet. Er bestaan verschillende functies. Volgens Emiel van Doorn is waarnemen de belangrijkste cognitieve vaardigheid. Dit is de basis voor alle andere functies. Andere cognitieve functies zijn volgens hem onder andere: nauwkeurig zijn, niet impulsief zijn en etiketteren.
Tijdens het leren wordt veel van kinderen gevraagd. Het moet strategisch kunnen handelen. Onder dit strategisch handelen vallen de cognitieve en executieve functies. Zo moeten kinderen verschillende cognitieve kennis oproepen en gebruiken, namelijk feitenkennis, conceptuele/declaratieve kennis, procedurele kennis en metacognitieve kennis. Ook wordt veel gevraagd van de metacognitie van kinderen. Metacognitie gaat over het nadenken over het eigen denken (leren ‘leren’) en omvat het geheel aan cognitieve en executieve functies. Kinderen moeten daarnaast niet ongevraagd van hun stoel afgaan, fouten tussen haakjes plaatsen en niet meer dan één vraag tegelijk stellen. Deze laatste drie eisen vallen onder de executieve functies.
Ook voor de executieve functies bestaan veel verschillende definities. Uit al deze definities samen komt naar voren dat deze functies ervoor zorgen dat we ons gedrag kunnen reguleren en kunnen uitvoeren. Het zijn dus eigenlijk de regelfuncties van ons denken. Daarnaast bestaat er discussie over welke componenten exact vallen onder de term executieve functies. Dit zorgt voor veel verschillende indelingen van executieve functies. Wel is er internationaal overeenstemming over de drie belangrijkste executieve functies, namelijk impulsremming, werkgeheugen en cognitieve flexibiliteit. Executieve functies zijn noodzakelijk voor het dagelijks leven. Zo ook voor het onderwijs. Het is daarom als ouders en leerkracht belangrijk om de juiste emotionele en cognitieve steun te geven, waardoor deze executieve functies zich zo optimaal mogelijk ontwikkelen. Bij ieder kind verloopt deze ontwikkeling weer anders, waardoor je bij elk kind moet kijken wat het nodig heeft.
Door de verschillende ordeningen, maar ook door de verschillende definities van zowel de executieve functies als de cognitieve functies is het lastig voor begeleiders, docenten en ouders om hun leerling of kind te ondersteunen. Daarnaast is er nog geen geschikte test voor executieve functies (dit in tegenstelling tot de cognitieve functies). Je kan hierdoor de ontwikkeling van de executieve functies niet meten en ook niet gericht ondersteunen. Emiel van Doorn geeft aan dat elke executieve functie te koppelen is aan onderliggende cognitieve functies. Dit doet hij met behulp van het informatieverwerkingsmodel. Wanneer je deze cognitieve functies ondersteunt of aanbiedt, biedt je daarmee gelijk ook ondersteuning aan de executieve functies. Hierdoor kan vooruitgang van de executieve functies wel gemeten worden en kunnen de executieve functies gericht ondersteund en getraind worden. Sluit hierbij aan bij de zone van de naaste ontwikkeling en onthoud dat de executieve functies, cognitieve functies en metacognitie absoluut niet zonder elkaar kunnen.
Over het artikel
Dit artikel is een verzameling van verschillende bronnen. Ik heb hierin op een eclectische wijze getracht een samenvatting te geven en de relatie te leggen tussen de cognitieve functies en de executieve functies. Dit artikel heeft niet de pretentie een methode te zijn die direct toepasbaar is in de praktijk. Hopelijk voorzie ik u hiermee de informatie kritisch te zijn m.b.t. het inzetten van cognitieve functies en executieve functies. Veel leesplezier.
Emiel van Doorn
Citeren als: Doorn, Emiel van (2021). Cognitieve functies in relatie tot de executieve functies Bodegraven, stichting StiBCO
Bronnen en literatuur ter verdieping van de cognitieve en executieve functies
In de 10 artikelen zijn onderstaande bronnen geraadpleegd.
- Baarda, D.B., De Goede, M.P.M., Kalmijn, M. Basisboek Enquêteren. (Groningen: Noordhoff 2007).
- Barkley, R.A., (2012) Executive Functions. What they are, How They Work, and Why They Evolved, , The Guilford Press, isbn 978-1-4625-0535-7
- Benton, C.W., (2014) Thinking about Thinking, Metacognition for Music Learning, Rowman & Littlefield Education Plymouth, isbn 978-1-4758-0512-3
- Bloom, B.S.(ed): Taxonomy of educational Objectives: The classification of educational goals: Handbook I: cognitive domain (New York, Toronto 1956), bewerking: M. Kok, 2002.
- Boekaerts, M., Simons, P.R. (1993). Leren en Instructie; psychologie van de leerling en het leerproces, isbn 978-9023-22987-2
- Branstetter, R., (2014) Executive Functioning Disorder, Adams media, isbn 978-1-4405-6686-8
- Bråten, I. (1991). Vygotsky as precursor to metacognitive theory: I. The concept of metacognition and its roots. Scandinavian Journal of Educational Research, 35, 179–192.
- BRIEF Executieve Functies Gedragsvragenlijsten: www.hogrefe.nl/producten/producten-single/brief-vragenlijst-executieve-functies
- Christine-metacognition.blogspot.nl/2012/04/theories-that-incorporate-metacogntion.html
- Cognifit.com/nl/cognitive
- Collin, C, Grand, V, Benson, N, Ginsburg, J, Het grote Psychologie boek, Veen Magazines (2012) isbn 978-90-8571-141-4
- Cooper-Kahn J., Forster M., (2014) Een praktisch gids voor leerkrachten, executieve functies versterken op school,, Hogrefe uitgevers Amsterdam, isbn 987-90-79729-88-3
- Cooper-Kahn J.,Dietzel L., (2013) Vergeten, kwijt en afgeleid Opvoedwijzer om executieve functies bij kinderen te versterken, Hogrefe uitgevers Amsterdam, isbn 987-90-79729-49-4
- Costa A.L. (1991) The school as a home for the mind: a collection of articles. Palatine, Skyline Publishing
- Cursusmateriaal StiBCO, Bodegraven: StiBCO (niet gepubliceerd, alleen aan cursisten StiBCO ter beschikking gesteld) E. van Doorn, H. Jacobs, H. Dijk, I. Hendriks, F. van Miesen, F. van Loo en L. Pluim, et. al.
- Dalin, P. (1996). Can Schools Learn? Preparing for the 21st Century, SAGE Journals, Vol 80, Issue 576, 1996
- Dawson P., Guare R., (2010), Slim maar ... help kinderen hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken, Hogrefe uitgevers Amsterdam, isbn 987-90-79729-0-4
- Dawson P., Guare R., (2011), Executieve functies bij kinderen en adolescenten, een praktische gids voor diagnostiek en interventie, Hogrefe uitgevers Amsterdam, isbn 987-90-79729-19-7
- Dawson P., Guare R., (2013), Coachen van kinderen en adolescenten met zwakke executieve functies, praktische strategieën voor thuis en op school, Hogrefe uitgevers Amsterdam, isbn 987-90-79729-59-3
- Dawson P., Guare R., Guare C., (2013), Slim maar… help adolescenten hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken, Hogrefe uitgevers Amsterdam, isbn 987-90-79729-77-7
- De Feyter, C., (2015) 101+ Measurable IEP, Goals & Objectives for developing Executive Functions, isbn 978—1508703-0-68
- DeBono, E. (1976) Teaching thinking, Penquin London, isbn 978-085117085-5
- Deelen-Meeng van L., Emans B., Groenewegen P., Hoffen van Z., (2013) Slim onderwijs doe je zó Effectief onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen CPS
- Desoete, A. (2003). Leer je beter rekenen door te weten hoe je rekent?Zin en onzin van protocollaire metacognitieve assessment en interventie bij kinderen met dyscalculie. Vlaams Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 22 (4), 4-22.
- Desoete, A. (2007-2008). Diagnostiek van rekenstoornissen of dyscalculie. Jaarboek Ontwikkelingspsychologie, orthopedagogiek en kinderpsychiatrie, deel 7, Bohn Stafleu van Loghum.
- Desoete, A., & Roeyers, H. (1998). (Meta)cognitie: Assessment en interventie bij leerstoornissen. Tijdschrift voor logopedie & audiologie, 28 (4), 161-172.
- Desoete, A., Roeyers, H., & De Clercq, A. (2001). EPA 2000: een instrument om metacognitieve en rekenvaardigheden te meten. Kind en adolescent, 22(2), 58-64.
- Desoete, A., Roeyers, H., & De Clercq, A. (2003). Can offline metacognition enhance mathematical problem solving? Journal of Educational Psychology, 95,
- Diamond A., ( ), Executive Functions Adèle Diamond/Dep. of Psychiatry, University of British Columbia, http://www.devcogneuro.com/AdeleDiamond.html
- Diamond A., (2014) Understanding Executive Functions, What Helps or Hinders Them and How Executive Functions and Language Development Mutually Support One Another, The international Dyslexia Association
- Dijk van, P., Van Doorn, E. (2004). Ontwikkelingsgericht begeleiden in alledaagse situaties. Werkboek voor mensen met een verstandelijke beperking. Gebaseerd op de methode van Feuerstein. Soest: Uitgeverij Nelissen, isbn 90-244-1667-1
- Dijkstra P., (2015) Effectiever leren met leerstrategieën, Boom uitgeverij Amsterdam, isbn 987-90-8953-526-9
- Dockrell J., McShane J., (1993) Children's Learning Difficulties, Blackwel Cambrdidge, isbn 978-0631-1701-67
- Doorn van E. (2004) Werken [aan]leren, (H4 Kag-al concepten Feuerstein), Garant Apeldoorn, isbn 90-441-1713-0
- Doorn van E., (2003) Kennis als gereedschap-Activerend leren (H3 De bouwstenen van het denken, 22 cognitieve functies, E. van Doorn, Garant Apeldoorn, isbn 90-441-1313-5
- Doorn van, E. De bouwstenen van het denken, 22 cognitieve functies. In: Bolhuis, E. Hoorn, H. Veldhuis, T. (2002). Kennis als Gereedschap/Activerend Leren. Apeldoorn, hoofdstuk 2, Van Doorn, E. p. 29-36. Garant, isbn 90-441-1313-5
- Doorn van, E. Kag-Al concepten, Reuven Feuerstein, cognitieve functies. In: Zwarteveen, A. Voerman, L. (2004) Werken (aan)leren, Apeldoorn, Garant, hoofdstuk 4, Van Doorn, E. blz. 81-110, isbn 90-441-1713-0.
- Doorn, van, E., Jacobs, H., Dijk, H., Hendriks, I., Van Miesen, F., Van Loo, F., H., Pluim, L., et. al. (1988 – 2016), Cursusmateriaal StiBCO, Bodegraven: StiBCO (niet gepubliceerd, alleen aan cursisten StiBCO ter beschikking gesteld)
- Feuerstein, R. (1995). Laat me niet zoals ik ben, Lemniscaat, isbn 90-6069-886-x
- Flavell, J. H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive-developmental inquiry. American Psychologist, 34, 906-911.
- Flavell, J. H. (1985). Cognitive development (2nd. ed.). Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
- Flavell, J. H. (1992). Cognitive development: Past, present, and future. Developmental psychology, 28(6), 998.
- Flavell, J. H. (1976). Metacognitive aspects of problem solving. The nature of intelligence, 12, 231-235.
- Flavell, J. H. (1980). Nature & Development of Metacognition. Audio Transcripts.
- Fogarty, R. Teach for metacognitive reflection. (s.l. 1994). Url:
- Forgan, J., (2015) Terrific Teddy’s Focus Friend, Advocacy Consultant Press, isbn 978-0-9862796-6-9
- Fox, E., (2008), Metacognition and Self-Regulation in James, Piaget, and Vygotsky, Springer, Educational Psyhology Review
- Gezondheidsnet.nl/hersenen-en-geheugen/cognitief-wat-betekent-dat (2020)
- Gracia-Madruga, J, Gomez-Veiga, I, Vila,J, Executive Functions and the Improvement of Thinking Abilities: The Intervention in Reading Comprehension, Frontiers in Psychology, (2016)
- Greven A., Zo kan het ook scholen, 4 scholen maken werk van inclusief onderwijs. In 1 school (2016)
- Hattie, J., (2012) Leren zichtbaar maken, Bazalt Educatieve Uitgeverij, isbn 9789461182036
- Hattie, J.,(2014) De impact van leren zichtbaar maken, Bazalt Educatieve Uitgeverij, isbn 9789462342392
- Hattie, J.,(2014) Leren zichtbaar maken NL vertaling van Visible Learning for Teachers, Bazalt Educatieve Uitgeverij isbn 9789461182043
- http://metacognitie.be/
- Hessels-Schlatter, C., (2017) Fostering self-regulated learning: From clinical to whole class interventions, Educational and Child Psychology, 34(1), 110-125.
- Hessels-Schlatter, C., (2010) Development of a Theoretical Framework and Practical Application of Games in Fostering Cognitive and Metacognitive Skills, Springer Publishing Company, Journal of Cognitive Education and Psychology.
- Janssens, A., Van Doorn, E. (2012). Groeien doe je samen. Hoe stimuleer je de ontwikkeling van je kind?’ Tielt: Lannoo, isbn 978-90-209-3150-10
- Jerkovic, N., Goris E., Schijffelen, C., (2009) Met kennis de wereld in! Universiteit Utrecht
- Jolles J., (2017). Het tienerbrein. Over de adolescent tussen biologie en omgeving, Amsterdam University Press, isbn 978-94-6298-398-4
- Jolles J., (2020). Leer je kind kennen. Over de adolescent tussen biologie en omgeving, uitgeverij Pluim, isbn 978-94-6298-398-4
- Klein P.S., (1996) Early Intervention, Routledge New York, isbn 978-1-138-96812-7
- Kolenncik, P.L., Hillwig, S.A., (2011) Encouring Metacognition. Supporting Learners Through Metacognitive Teaching Strategies, Educational Psychology, New York, isbn 978-1-4331-1237-1
- König, J en Verhaar, K. werkplekleren: toch nieuws onder de zon. Erkenning van verworven kwalificaties, in: Opleiden en Ontwikkeling, 6-2000, pp. 25-29.
- Kugel, J, (2004). Ontwikkelingspsychologie, voor opvoeders, leraren en hulpverleners uitgeverij Agiel isbn 90-80-830-4593-1
- Kulman R., (2013) Train je brein en benut je talenten, tips en tools voor tieners om executieve functies te versterken, Hogrefe uitgevers Amsterdam, isbn 987-90-79729-71-5
- Larik, S., (2010) metacognition in Young Children, Routledge, New York, isbn 978-0-415-46358-4
- Larson, K.A. & Gerber, M.M (1992), Metacognition, in: Verheij, F. en E.C. van Doorn, Ontwikkeling en Leren; Psychiatrie op school, van Gorcum, Assen. Isbn 978.9023.24415.8
- Lee, K., Childhood Cognitive Development, Blackwell Publishers, Oxford, isbn 978-0-6312-1656-8
- Lezak, M.D., Howieson, D.B., Loring, D.W. (2004) Neuropsychological Assessment, fourth edition, Muriel Deutsch Lezak, isbn 978-0-19-51121-7
- Lodewijks, J. G. L. C., & Simons, P. R. J. (1985) (Red.). Zelfstandig leren. Lisse: Swets & Zeitlinger.
- Lodewijks, J. G. L. C., & Simons, P. R. J. (1982) (Red.). Strategieën in leren en ontwikkeling. Lisse: Swets & Zeitlinger.
- Loo van, F., Van Doorn, E. (2013). Basisboek Mediërend Leren, Amsterdam: Boom, isbn 978-946-1053-138
- Loo van, F., Van Doorn, E. (2017).Zet in op de ontwikkeling van de cognitieve functies! 7 aanraders, Instondo, isbn 978-946-3170-512
- Luria A.R., (1973), The Working Brain, An Introduction to Neuropsychology,Perseus Books group, isbn 987-0-465-09208-6
- Luria A.R., (1976), Cognitive Development, Its Cultural and Social Foundations, Harvard University Press London, 987-0-674-13732-5
- Luria A.R., (1990), Een teveel aan geheugen, Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam, isbn 987-90-351-0865-5
- Luteijn E., (2013) Zeg nee! Gedrag in goede banen leiden door het versterken van executieve functies, pica isbn 987-9491-8060-56
- Maastrichtuniversity.nl/nl/about-um/faculties/psychology-and-neuroscience/education/kindercognitie/verschillende-kinderen
- Malfait, C, (2020) Groeien in executieve functies, hoezo, uitgeverij Lannoo, isbn 9789401472173
- Marzano, R.J. A Different Kind of Classroom, Teaching with Dimensions of Learning (St. Alexandria, 1992). Url: http://www.marzanoresearch.com/site/
- Mitchel, D., (2015) Wat echt werkt, evidence based strategieën voor het onderwijs, PICA, isbn 9-789491-806
- Moraine, P., (2013) Aandacht, graag! leerlingen ondersteunen in het beheersen van alledaagse executieve functies, SWP Amsterdam, isbn 987-90-8850-385-6
- Moyes, R.A., ( 2014) Executive Functions – Strategies for Educators and Parents, Jessica Kingsley Publisher, isbn 978-84905-753-0 476
- Murphy, E. (1998). Constructivism: From Philosophy to Practice.
- Perfect T., Bennett, L. Schwartz, (2002), Applied Metacognition, Cambridge University Press, isbn 978-05110-3243-1
- Oudkerk-Pool, I., (1994) Wegwijs in Cognitieve processen, Thieme uitgeverij Zutphen, isbn 978-9003-67238-4
- Owen AM, Hampshire A, Grahn JA, Stenton R, Dajani S, Burns AS, Howard RJ, Ballard CG., ‘Putting brain training to the test’, Nature. 2010 Jun 10;465(7299):775-8. doi: 10.1038/nature09042.
- Pass S, (2004) Parallel paths to Constructivism Jean Piaget and Lev Vygotsky, IAP Publishing, isbn 1-59331-145-2
- Perect T.J., Schwartz, B.L. Applied Metacognition, Cambridge university Press, isbn 978-0521-00037-6
- Pinedo-Faber A., (2016) Executieve functies, Wat is het? Wat kan ik ermee? Doelgericht Onderwijs, isbn 987-90-823373-1-0
- Polya, G. (1973) How to Solve it, A new Aspect of Mathematical Method, Princeton University Press Princeton, isbn0-691-08097-6
- Roberts,A.C.,Robbins, T.W., Weiskrantz, L., The Prefrontal (1998). Cortex Executive and Cognitive functions, Oxford University Press, isbn 0-19-852441-2
- Ridley, D. S., Schutz, P. A., Glanz, R.S., & Weinstein, C. E. (1992). Self-regulated learning: The interactive influence of metacognitive awareness and goal-setting. Journal of Experimental Education, 60, 293-306.
- Schunk, D. H. (2008). Metacognition, self-regulation, and self-regulated learning, Educational Psychology Review, 20(4), 463-467.
- Salamon, G. & Perkins, D.N. “Rocky roads to transfer: Rethinking mechanisms of a neglected phenomenon”. In Educational Psychologist, 24, (s.l. 1989). p.113-142.
- Senge, P. (2000). De dans der verandering; nieuwe uitdagingen voor de lerende organisatie.
- Shatil, E. Mikulecká, J. Bellotti, F, BurÄ›s V,- Novel Television-Based Cognitive Training Improves Working Memory and Executive Function - PLoS ONE July 03, 2014. 10.1371/journal.pone.0101472.
- Shatil E (2013). Does combined cognitive training and physical activity training enhance cognitive abilities more than either alone? A four-condition randomized controlled trial among healthy older adults. Front. Aging Neurosci. 5:8. doi: 10.3389/fnagi.2013.00008
- Siegel, D, J. Bryson, T, P, (2013) uitgeverij Scriptum Books, isbn 9789055942282
- Simons, P. R. J. (1982). Leerstijlen en leerstrategieën. In J. G. L. C. Lodewijks & P. R. J. Simons (Red.) Strategieën in leren en ontwikkeling (pp. 105-110). Lisse: Swets & Zeitlinger.
- Simons, P.R.J. “Leren en motiveren”. Url: http://igitur-archive.library.uu.nl/ivlos/2005-0622- 185904/6163.pdf, 28.03.2009, (Uitgave van het Landelijke Pedagogische Centra 1988).
- Smidts D. & Huizinga M., (2011) Gedrag in uitvoering. Executieve functies bij kinderen en pubers, Uitgeverij Nieuwezijds Amsterdam, isbn 987-90-5712-317-7
- Smith, B., (2016) My Day Is Ruined, A Story for Teaching Flexible Thinking, Boys Town Press, isbn 978-1-944882-04-4
- Smith, B., (2016) What Were you Thinking, Boys Town Press, isbn 978-1-934490-96-9
- Sparrowhawk,K., (2016) Executive Function, Cognitive Fitness for Business, LID-publishing, isbn978-1-910649-75-6
- Sprenger, C.C. (1995). Vier competenties van de lerende organisatie.
- Steinert, I. (1998). De betekenis van Feuersteins gedachtengoed voor het onderwijs: meditatie als vorm van begeleidend onderwijs en leren in de klas.
- Sternberg, R.J., (2003) Cognitive Psychology, Wadsworth Belmont, isbn 978-0155-08535-0
- Sternberg, R.J., (1996) Cognitive Psychology, Harcourt Orlando Belmont, isbn 978-0030-37947-5
- Sternberg, R.J., Pretz, E., (2005) Cognitive & Intelligence, Cambridge University Press, isbn 978-0521-53479-8
- Sternberg, R.J., (1984) Mechanisms of Cognitive Development, Freeman and Company, isbn 0-7167-1597-x
- Stevens, L. (1997). Overdenken en doen: een pedagogische bijdrage aan adaptief onderwijs. Den Haag: Procesmanagement Primair Onderwijs.
- Tarant, P., Holt, D. (2016) Metacognition in the Primary Classroom, Routledge, New York, isbn 978-1-138-84236.6
- Ten Brink E., Ponsioen A., (2014) Zelfregulatie, diagnostiek en behandeling van executieve functies bij kinderen, trainingsboek, Lannoo CampusTielt, isbn 987-94-014-1662-7
- Ten Brink E., Ponsioen A., (2014) Zelfregulatie, diagnostiek en behandeling van executieve functies bij kinderen, werkboek, Lannoo CampusTielt, isbn 987-94-014-1665-8
- Twint, B., Bruijn de, J. (2014). Handboek verstandelijke beperking. 24 succesvolle methoden. Doorn van, E., Van Loo, F., Mediërend Leren hoofdstuk 17, (pp 268-279), Amsterdam: Boom, isbn 978.90.8953.148.3
- Valcke, Martin, (2010). Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Een inleiding voor ontwikkelaars van instructie en voor toekomstige leerkrachten, Gent: Academia Press.
- Valcke M. (2007) Onderwijskunde als ontwerpwetenschap, thema metacognitie. Academia Press isbn 978-90-382-1122-0
- Veenman, M. V. J., & Van der Stel, M. (2012). Het onderkennen en herkennen van metacognitieve vaardigheden en metacognitieve deficiënties. Werkboek workshop voor docenten VO. Leiden: Leiden University
- Veenman, M.V.J. (2011). Learning to self monitor and self-regulate. In: Mayer, R.E. & Alexander, P.A., Handbook of Research in Learning and Instruction. New York & Londen: Routledge.
- Veenman, M.V.J. (2013). Metacognition and learning: Conceptual and methodological considerations revisited… Key note at the EARLI conference. Münich, Germany, August 28.
- Veenman, M.V.J. (2013). Training metacognitive skills in students with availability and production deficiencies. In: Bembenutty, H., Cleary, T.J. & Kitsantas, A., Applications of self-regulated learning across diverse disciplines. Charlotte: IAP.
- Vervaet, E, (2010) Het raadsel intelligentie, wat kan jouw kind tussen 0 en 8, uitgeverij Kosmos, isbn 978-90-215-4769-5
- Van der Veer, R., (1988) Cultuur en cognitie, Wolters Noordhoff Groningen, isbn 9001-88560-8
- Van der Veer, R., (2007) Lev Vygotsky, Bloomsbury Library of Educational Thought London, isbn 978-1-4725-0492-0
- Van der Veer, R., (1996) Cultuur en ontwikkeling, Boom uitgeverij Amsterdam, isbn 90-5351-272-7
- Van der Veer, R., Ferrari, M., (red) (2014), Cultural-Historical Psychology, The Cambridge Handbook, Cambridge university Press London, isbn 978-0-521-13994-6
- Vermunt, J.D.H.M. (1992). Leerstijlen en sturen van leerprocessen in het hoger onderwijs. Naar procesgerichte instructie in zelfstandig denken,Swets & Zeitlinger, Amsterdam, isbn 978-9026-51310-7
- Veenman, M.V.J., (2015) Het herkennen en instrueren van metacognitieve vaardigheden.
- Vingerhoets, G, Lannoo, E, (2005) Handboek Neuropsychologie, uitgeverij ACCO, isbn 90-334-3882-8
- Vries de, N.K., Pligt van der, J., (red) (1991), Boom uitgeverij Amsterdam, 978-90-6009-235-x
- Vygotsky, L.S. (1978), Mind in Society, The Development of Higher Psychological Processes, Harvard University Press, isbn 0-674-57629-2
- Wiel van de M.,(2016) Executieve functies in de klas, maak leren sterk, 11 aanraders, Instondo Dordrecht, isbn 987-94-6317-009-3
- Wilson, D., Conyers, M., (2016) Teaching Students to Drive Their Brains: Metacognitive Strategies, Activities, and Lesson Ideas, isbn 978-1-4166-2211-6
- Willoughby B. & Braaten E., (2015) Ik snap het wel, maar zo snel, maar niet zo snel, wat kun je doen voor kinderen met een langzame informatieverwerking?, Hogrefe uitgevers Amsterdam, isbn 987-90-79729-97-5
- Woerkom, M. van. Kritische reflectie op de werkvloer, in: Opleiden en Ontwikkeling, 6-2000, pp. 19-24.
- Woolfolk, A. Psychology in Education. Chapter 8: Complex Cognitive Processes. (Pearson Education Limited 2008).
- Yeager, M., (2013) Executive Function & Child Development, Norton & Company, isbn 978-0-393-70764-9.