Hoogbegaafd of ontwikkelingsvoorsprong

Marleen Legemaat

Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl

Geplaatst op 8 november 2022

>> Hoogbegaafd of ontwikkelingsvoorsprong direct bestellen.

Een interessant motto staat op de titelpagina van het boek Hoogbegaafd of Ontwikkelingsvoorsprong van Petra van de Kraats – Hop. De zin luidt: Het jonge kind met ontwikkelingsvoorsprong wil het ZELF DOEN, maar niet alleen!
In dit boek wil de auteur handvatten geven om kinderen met ontwikkelingsvoorsprong te signaleren en te helpen met een rijk aanbod.

Het boek heeft 15 hoofdstukken. Dat klinkt veel voor een boekje van net 100 bladzijden, maar sommige hoofdstukken tellen slechts één of twee pagina’s. Ik loop de hoofdstukken langs om te laten zien wat er zoal aan de orde komt in dit boek.

1.Onderbouwing voor ontwikkelingsvoorsprong

Het Meer-factorenmodel van Mönks ligt ten grondslag aan de onderwijskundige opvattingen van de auteur. Intellectuele capaciteit, motivatie, creatief denkvermogen worden beïnvloed door omgevingsfactoren als School, Gezin en Vrienden.

2. Het Kind Zelf

Motivatie en creatief denkvermogen bepalen of de in potentie aanwezige intelligentie tot uiting komt bij het kind. Belangrijk is vooral ook dat het kind gezien wordt: er is een veilige omgeving nodig waarin het kind zijn behoeften aan kan geven.

Een ‘vervelend’ kind is verveeld.

Wanneer er een veilig pedagogisch klimaat is met duidelijke regels en structuur groeit de persoonlijke motivatie en emotionele betrokkenheid om zichzelf en de ander te leren kennen.

3. De omgevingsfactoren

De school, ouders en vrienden zijn omgevingsfactoren die van grote invloed zijn op het kind.

Als school heb je de ouders nodig om het kind te zien.

Het is belangrijk om in gesprek te blijven met ouders om goed af te kunnen stemmen op de ontwikkeling van het kind. Vooral de ontwikkeling van de eigenwaarde is van belang. Acceptatie is daarom een voorwaarde voor een pedagogisch veilig klimaat.
De relatie met het kind is heel belangrijk. Het kind heeft aandacht nodig van de leerkracht voor het zetten van nieuwe stappen in zijn ontwikkeling. Ook heeft het kind met ontwikkelingsvoorsprong behoefte om zichzelf te spiegelen aan ontwikkelingsgelijken (peers). Dit hoeven geen leeftijdsgenootjes te zijn.

4. De sociaal- emotionele ontwikkeling

In dit hoofdstuk is er aandacht voor de vier fases van de sociaal-emotionele ontwikkeling:
1.   Het egocentrische stadium
2.   Het stadium van wederzijdse behoeftebeleving
3.   Het stadium van wederzijdsheid
4.   Het stadium van intimiteit.

5. Executieve functies

Als leren vanzelf gaat en het aanbod te gemakkelijk is krijgen kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong geen kans om hun executieve functies te ontwikkelen.

Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong hebben extra uitdaging nodig om deze vaardigheden te ontwikkelen, zoals plannen, organiseren en uitvoeren.

In dit hoofdstuk worden de executieve functies langsgelopen en tips gegeven hoe je deze kunt versterken bij het jonge kind. Want zonder goede executieve functies kan een kind zijn intelligentie niet optimaal inzetten.

Vaardigheden zijn nodig om eigenaarschap te ontwikkelen waardoor het kind zich competent voelt.

6. Kenmerken van de kleuter met ontwikkelingsvoorsprong.

Eén van de belangrijkste kenmerken van een kleuter met ontwikkelingsvoorsprong is hun vaardigheid om creatief te denken. Als leerkracht heb je kennis nodig om de persoonlijke eigenschappen van dit kind te ontdekken. In een bijlage vindt je een Signaleringslijst Ontwikkelingsvoorsprong groep 1 en 2.

7. Observeren

Het observeren van een kind gebeurt het beste in een vrije spelsituatie. Het laat dan ongedwongen gedrag en spel zien. Juist in de eerste weken is het van belang goed te observeren waar een kind staat, omdat het na verloop van tijd kan gaan onderpresteren. Dit gebeurt wanneer het kind zich niet op zijn gemak voelt en op deze manier zijn ongenoegen aangeeft.
Observeer het kind niet alleen met anderen maar ook wanneer het alleen speelt.
Om een goed beeld te krijgen van de verschillende ontwikkelingsdomeinen kan de Ontwikkelingssteiger van H.Janssens (2019) gebruikt worden.
De taak van de leerkracht is te zorgen voor activiteiten waarin alle ontwikkelingdomeinen aan bod komen én te zorgen voor een krachtige, sfeervolle, uitnodigende en respectvolle leeromgeving.
Observatiegegevens van het kind kun je bespreken met je collega en de ouders van het kind wanneer je ontwikkelingsvoorsprong vermoedt.

8. De onderwijsbehoeften

Kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong hebben een gave en het zou zonde zijn als het een probleem wordt, zegt H. Janssens.
Er kan een plan van aanpak worden gemaakt samen met de intern begeleider, de ouders, de leerkracht en de hoogbegaafdheidspecialist.

9. Betrokkenheid en motivatie

Welbevinden maakt dat kinderen stralen; betrokkenheid belooft duurzaam leren.

In dit hoofdstuk aandacht voor de intrinsieke motivatie van het kind.

10. Een krachtige leeromgeving

In een uitnodigende leeromgeving komen kinderen met ontwikkelingsvoorsprong zelf tot ontdekken en leren. Belangrijk is dat:
1.   Het kind zelfstandig kan zijn
2.   Er een afwisselend en rijk aanbod is;
3.   Materiaal toegankelijk is;
4.   Het kind via de zintuigen echte materialen kan ontdekken;
5.   Er uitnodigend onderwijs is.

11. Beredeneerd aanbod.

Uitdagend materiaal voor kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong moet aan een aantal criteria voldoen:
1.   Het materiaal is open en kan op verschillende manieren gebruikt worden;
2.   Het materiaal daagt uit tot uitproberen;
3.   Het materiaal is afwisselend qua inhoud en in werkvormen en is betekenisvol;
4.   Het materiaal vraagt om interactie;
5.   Het materiaal draagt bij aan zelfstandigheid, competentie en autonomie;
6.   Het materiaal komt tegemoet aan behoefte bijvoorbeeld om bezig te zijn met getallen of letters.

12. De omgekeerde taxonomie van Bloom

Bloom heeft in zijn theorie zes niveaus van intellectueel gedrag beschreven en eindigt bij het niveau van creëren.

De omgekeerde Pyramide van Bloom begint juist bij het creëren.

De ontwikkeling bij jonge kinderen loopt precies andersom als de ontwikkeling van oudere kinderen. Al creërend in hun spel komen zij tot inzichten.

13. Ondersteuning tijdens het ontwikkelingsproces

Het is belangrijk dat het ontwikkelingsproces van het jonge kind goed ondersteund wordt omdat het kind nog zelfvertrouwen moet ontwikkelen.

Zelfvertrouwen ontwikkelt wanneer wij als volwassenen, hen leren om uitdagingen en inspanningen aan te gaan, hiervan te genieten en het maken van fouten te beschouwen als de weg naar de beheersing van nieuwe kennis.

In dit hoofdstuk komt ook de vraag over vervroegd doorstromen naar groep 3 aan de orde.

14. Conclusie

Kinderen met ontwikkelingsvoorsprong hebben naast aandacht en erkenning van hun cognitieve aanleg en het zien van hun persoonskenmerken, hulp nodig bij de ontwikkeling van de executieve functies in een veilig pedagogisch klimaat.

15.Visie op hoogbegaafdheid binnen de school

Het is belangrijk dat er schoolbreed een visie en beleid wordt ontwikkeld op hoogbegaafdheid, zodat er een doorgaande lijn is in de begeleiding van deze kinderen. Dit beleid moet ook geborgd en geëvalueerd worden.
Tot slot staan er enkele bijlagen in het boek, waaronder de theoretische onderbouwing van hoogbegaafdheid. Namen die onder andere langskomen zijn Drent en Van Gerven, het Meer-factoren model van Mönks, Renzulli en Mooij.

Recensie

Dit boekje bevat veel interessants over jonge kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong. De auteur schrijft vanuit haar jarenlange ervaring en geeft goede handvatten voor de omgang met kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong.

De nadruk ligt vooral op de uitdaging die we het jonge kind bieden door een rijke omgeving aan te bieden. Over dit thema is al veel geschreven. De toegevoegde waarde van dit boek is niet zo duidelijk en zit hem misschien vooral in het feit dat dit een beknopt, dun boekje is met veel praktijkvoorbeelden. .
De lay-out, vormgeving en kwaliteit van het papier maken helaas geen professionele indruk. Ook had het de leesbaarheid ten goede gekomen wanneer een aantal zinnen van komma’s voorzien was.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!