Gevoelig hoogbegaafd

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 1 juni 2014

>> Gevoelig hoogbegaafd direct bestellen.

Intense ervaringen, complexe emoties. Hoe kun je hoogbegaafde kinderen hierin begeleiden? Dat lees je in het boek Gevoelig hoogbegaafd van Rineke Derksen. Het boek gaat over de hoogsensitiviteit van hoogbegaafde kinderen.

De inhoudsopgave ziet er al interessant uit: de auteur behandelt hoogsensitiviteit vanuit de theorie van Dabrowski en schrijft ook over misdiagnoses en mindset. Drie onderwerpen die wat mij betreft meer aandacht mogen krijgen.

Intensiteit bij Dabrowski

De Poolse psychiater Dabrowski beschrijft hoogbegaafdheid niet vanuit het IQ, maar vanuit het ontwikkelingspotentieel, dat zichtbaar wordt op vijf gebieden van gevoeligheden:

Psychomotorisch.
Zintuiglijk.
Intellectueel.
Beeldend.
Emotioneel.

Psychomotorisch

Hoogbegaafde kinderen die psychomotorisch gevoelig zijn, zijn erg actief en energiek. Ze zijn beweeglijk, praten snel en zijn fysiek nadrukkelijk aanwezig. Als ze gespannen zijn, praten ze onophoudelijk en handelen ze impulsief. Ze hebben zenuwtrekken, zijn intens gedreven, overgeorganiseerd en/of competitief. Deze kinderen krijgen vaak de (mis)diagnose ADHD.

Hoe kun je deze kinderen goed begeleiden? Enkele tips:

Geef bewegingsruimte, laat ze niet te lang achter elkaar stilzitten. Een tangle kan een uitkomst zijn.
Geef spreektijd, zodat ze hun verhalen kwijt kunnen.
Benadruk de positieve kanten, zoals het hebben van veel energie.
Leer kinderen ontspannen.
Leer signaleren wanneer hun lichaam en/of geest moe wordt, zodat ze even rustig aan moeten doen. Geef eventueel een time-out om tot rust te komen.

Zintuiglijk

Hoogbegaafde kinderen die zintuiglijk gevoelig zijn, zijn intens gevoelig voor ervaringen met hun zintuigen. Ze kunnen ergens enorm van genieten, of er juist een grote afkeer van hebben. Ze krijgen veel meer prikkels binnen via hun zintuigen dan andere mensen.

Enkele tips bij het begeleiden van deze kinderen:

Beperk storende prikkels: zoemende beamers, etiketten in kleding, enz.
Voeg fijne ervaringen toe: masseer je kind, ga naar een concert of de natuur in.
Bespreek de positieve kanten, zoals het intens genieten van dingen.
Besef dat sommige heftige reacties van een kind niet manipulatief of extreem bedoeld zijn, maar puur en echt.

Intellectueel

Hoogbegaafde kinderen die intellectueel gevoelig zijn, willen situaties begrijpen en zoeken naar waarheid. Ze kunnen erg vasthoudend zijn in het oplossen van problemen. Ze hebben een enorme leerhonger en lezen alles wat los en vast zit. Ze houden van analyseren en van denken over denken. Ze zijn intens nieuwsgierig en kunnen scherp waarnemen. Als iets interessant is, kunnen ze zich erg goed concentreren.

Ze beleven morele en ethische zaken intens. Problemen in de samenleving, het milieu, respect kunnen hen erg bezighouden. Ze kunnen ongeduldig zijn als anderen hun tempo niet bijhouden. Hun kritische houding en enthousiasme kunnen voor sociale problemen zorgen.

Bij de begeleiding van deze kinderen is het van belang om het onderwijs op de goede manier aan te bieden. Als je kijkt naar de taxonomie van Bloom, dan zie je zes niveaus van denkvaardigheden:

Kennisreproductie.
Inzicht.
Toepassing.
Analyse.
Creatie/synthese.
Evaluatie

De meeste leerstof doet een beroep op de eenvoudige denkvaardigheden: onthouden, begrijpen en toepassen. Voor hoogbegaafden maken juist de hogere denkvaardigheden het leren interessant.

Enkele tips bij het begeleiden van deze kinderen:

Beantwoordt niet automatisch alle vragen, maar leer ze om zelf antwoorden te zoeken. Hierdoor leren ze leren, analyseren, synthetiseren en ontdekken.
Help kinderen om hun kritiek op een tactische manier te uiten, zodat het effectief overkomt op anderen.
Bespreek de positieve kanten, zoals de diepe interesses, het potentieel om met de opgedane kennis veranderingen te realiseren.

Beeldend

Hoogbegaafde kinderen die beeldend gevoelig zijn, hebben een enorme verbeeldingskracht. Ze visualiseren hun ideeën en maken veel gebruik van metaforen. Het zijn de uitvinders en verhalenschrijvers.

Beeldend gevoelige kinderen hebben vaak moeite met het verschil tussen werkelijkheid en fantasie. Dat kans soms lastige situaties opleveren. Enkele tips:

Help om onderscheid te maken tussen fantasie en werkelijkheid, bijvoorbeeld door een stopteken af te spreken als het door elkaar gaat lopen.
Visualiseer wat een kind vertelt in twee kleuren: één voor feiten en één voor fantasie.
Beschuldig niet van leugens, maar geef de ruimte om het verhaal bij te stellen.
Maak gebruik van opdrachten in beelden.
Bespreek de positieve kanten: de rijke verbeelding en de mogelijkheid om de wereld op een andere manier te bekijken.

Emotioneel

Hoogbegaafde kinderen die emotioneel gevoelig zijn, ervaren intense gevoelens en extreme, complexe emoties. Deze emoties kunnen ze lichamelijk voelen: buikpijn, hoofdpijn, snel huilen, hard lachen. Ze maken zich vaak zorgen over anderen of denken veel aan de dood.

Enkele tips bij het begeleiden van kinderen die emotioneel gevoelig zijn:

Accepteer de gevoelens, ook al vind je ze vreemd. Door te accepteren en hulp te bieden als er problemen ontstaan, kunnen deze kinderen gezond opgroeien.
Maak onderscheid tussen het voelen van heftige emoties en het heftig uiten van emoties. Zoek samen met het kind alternatieven om heftige emoties op een acceptabele manier te uiten.
Leer het kind om de emoties van anderen te respecteren, ook al ervaren ze die als oppervlakkig of respectloos.
Leer ontspanningstechnieken aan om tot rust te komen.
Geef het kind een dagboek om ervaringen op te schrijven.

Rineke Derksen pleit ervoor om bij het selecteren van plusklasleerlingen niet puur te kijken naar prestaties of IQ. Dan vallen hoogbegaafde kinderen die onderpresteren of niet makkelijk leren omdat het aanbod niet bij hen past, buiten de boot.

Juist deze kinderen moeten in een plusgroep de kans krijgen om te leren omgaan met hun intensiteit.

Misdiagnoses

Dit hoofdstuk gaat over misdiagnoses die hoogbegaafden kunnen krijgen als hun gevoeligheden niet op de juiste manier gezien worden. Ik laat dit verder buiten beschouwing, omdat dit uitgebreid aan de orde komt in de recensie van Misdiagnose van hoogbegaafden (zie onderaan).

Hoogbegaafdheid en stress

Stress is ongezond. Het is belangrijk om kinderen te leren met stress om te gaan. Enkele tips:

Wees zelf een goed rolmodel.
Leer kinderen te praten over hun gevoelens, leer hen de juiste woorden bij het verwoorden van gevoelens.
Leer hen verantwoordelijkheid dragen en autonomie ontwikkelen.
Let op voeding. Kinderen die gestrest zijn, snoepen en snacken graag. Maar bij stress komt cortisol vrij, wat ervoor zorgt dat alle koolhydraten als vet worden opgeslagen. Het is beter om andere voeding aan te bieden, die de serotonineproductie in de hersenen stimuleert. Goede antistressvitamines zijn vitamine B en C.

Mindset

Dit hoofdstuk gaat over de mindset-theorie van Carol Dweck. Dat komt hier niet aan bod, omdat het uitgebreid behandeld wordt komt in de recensie van Carol Dweck’s boek Mindset (zie onderaan).

Recensie

Gevoelig hoogbegaafd staat vol met praktijkverhalen over kinderen. Verhalen, die herkenning oproepen. Hoogbegaafde kunnen op een hoger emotioneel niveau functioneren dan volwassenen om hen heen. Sommige verhalen daarover roepen bij mij bevreemding op, zoals het verhaal over Abel. Of over Dylan, die voor de eerste keer de praktijk binnenkwam en gelijk vertelde van welk spel welk stukje miste. Geloof ik het niet? Zeker wel, want de werkelijkheid houdt niet op bij het zichtbare. Spirituele begaafdheid komt veel voor bij hoogbegaafde kinderen. Rineke Derksen noemt ook een onderzoek dat dat uitwijst. Maar ik vind dat je jezelf kritisch moet afvragen: Voor welke geest stel je je open: voor de Geest van God, of van de duivel? Dit is mijn persoonlijke overtuiging, maar ik kan me voorstellen dat er meer christenen die deze spirituele ervaringen minder neutraal interpreteren als de auteur. Rineke Derksen realiseert zich dat ook. Ik sluit me wel van harte aan bij haar opmerking: ‘Veel interessanter dan sociale acceptatie is het hoe we hoogbegaafde kinderen ondersteunen bij het leren omgaan met deze ervaringen.’

Gevoelig hoogbegaafd is mooi vormgegeven en leest als een trein. Het is wat mij betreft een mooie aanvulling op de literatuur over hoogbegaafdheid. Een lezenswaardig boek, zeker als je nog nooit over Dabrowski’s theorie hebt gelezen.

N.a.v. Rineke Derksen, Gevoelig hoogbegaafd, Uitgeverij 248 Media, 123 blz. ISBN 978 9079 6032 6, € 21, 95. Het boek is te bestellen via .

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!