Hoe dan?! Pakkend onderwijs voor begaafde leerlingen

Marleen Legemaat

Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl

Geplaatst op 7 maart 2022

>> Hoe dan?! Pakkend onderwijs voor begaafde leerlingen direct bestellen.

Het gegeven dat alle leerlingen recht hebben op een ononderbroken ontwikkeling laat zien dat onderwijs aan begaafde leerlingen geen luxe is maar noodzakelijk. Bovendien profiteert de hele school ervan als dit uitgangspunt leidend is voor het onderwijs. In ‘Hoe dan?! Pakkend onderwijs voor begaafde leerlingen’ laten Anouke Bakx, Eleonoor van Gerven en Annemieke Weterings zien welke thema’s belangrijk zijn om bespreekbaar te maken vanuit dit perspectief, en hoe je kunt werken aan een goede visie-ontwikkeling op deze thematiek binnen je school.

Het boek richt zich op leidinggevenden in het primair, voortgezet en beroepsonderwijs. Want voor de schoolleiding is een belangrijke taak om het thema hoogbegaafdheid te agenderen en adresseren in de school. Niet de vraag: Wat doen we ermee? moet centraal staan maar

Vanuit welke visie kijken wij naar deze leerlingen en hoe kan de expertise van het team goed ingezet of uitgebreid worden om ook hoogbegaafde leerlingen te laten leren, in plaats van hen alleen te laten ‘presteren.’

Het boek bestaat uit zes hoofdstukken. In elk hoofdstuk is er in de vorm van gekleurde blokken tekst ruimte voor onderwijsprofessionals die beschrijven hoe zij op hún school gestalte geven aan onderwijs aan makkelijk lerenden.

1. Hoogbegaafde leerlingen in de school

In dit eerste hoofdstuk wordt ingegaan op de visie op begaafdheidsonderwijs. Er wordt een kijkvenster aangereikt van drie paradigma’s. Dit is een perspectief vanwaaruit naar begaafdheid wordt gekeken.

Het paradigma van het begaafde kind; dit oudste paradigma werd vooral in de eerste helft van de vorige eeuw ontwikkeld. Leerlingen worden gelabeld als hoogbegaafd of als niet begaafd. Een IQ van ten minste 130 is de ondergrens om tot de doelgroep te behoren.
Het talentontwikkelingsparadigma; hierbij staat het identificeren van talent centraal. Dit paradigma gaat uit van een ontwikkelperspectief. Begaafdheid kan onder invloed van structureel oefenen tot prestaties leiden op begaafd niveau.
Het differentiatieparadigma: de ontwikkelbehoeften van alle leerlingen staan centraal. Begaafdheid is een onderwijskundig concept dat de mate van mismatch tussen ontwikkelingsbehoeften en -aanbod in beeld brengt.

Het is belangrijk om helder te hebben bij welk paradigma je je thuisvoelt om de visievorming te bepalen. Als er draagvlak is vanuit het team voor een bepaalde visie zal dit zorgen voor succes in het daadwerkelijk vormgeven van begaafdheidsonderwijs.

2. Begaafdheidsonderwijs vanuit ecologisch perspectief

Het tweede hoofdstuk gaat over systemisch kijken naar en aanpakken van het thema hoogbegaafdheid in de school. Hierbij wordt onder andere de zorgpiramide van de school beschreven. Ook is er aandacht voor verwachtingsmanagement. Wat wordt er verwacht aan ondersteuning vanuit de top van de zorgpiramide en hoe realistisch is die verwachting?

Als het om begaafde leerlingen gaat, is de school soms meer geneigd ouders erbij te betrekken in een intensievere vorm van educatief partnerschap. Er kan een verschuiving optreden zodat ouders een rol krijgen in het meebeslissen. Het is belangrijk om in een vroegtijdig stadium op een vriendelijke manier duidelijk te zijn hierover.

3. Grenze(n)loos onderwijzen

In dit hoofdstuk wordt bekeken wat er nodig is om grenzeloos te kunnen onderwijzen. Grenzeloos is hier een synoniem voor ‘geweldig’. Als er een goede dynamiek is door een ultieme match tussen de leraar, de leerling en het curriculum, brengt deze dynamiek het onderwijs naar een steeds hoger plan.

De Wet passend onderwijs geeft veel ruimte om niet te werken met labels maar juist al door het signaleren van specifieke behoeften tot handelen te kunnen overgaan. Doordat deze Wet zo breed is kunnen begaafde leerlingen ook gezien worden als doelgroep van de Wet passend onderwijs. De laatste tijd zijn steeds meer scholen dat ook gaan doen.

Dat de Wet passend onderwijs zo open is, heeft ook nadelen. Wat zijn nu goede criteria om leerlingen te selecteren? Vaak worden bepaalde screeningslijsten of Cito-scores gebruikt. Maar deze lijsten of toolkits zijn wel gebaseerd op een bepaalde visie op begaafdheid. Daarom is het belangrijk dat de schoolleiding met het team in gesprek gaat over wat er nodig is om op basis van de visie van de school op begaafdheid een juiste aanpak te kiezen voor het herkennen van de doelgroep.

4. Goed leraarschap voor begaafde leerlingen

Goed leraarschap is belangrijk voor hoogbegaafde leerlingen. De leraar maakt het verschil voor alle leerlingen en zeker ook voor de hoogbegaafde leerling.

Voor het welbevinden is het belangrijk dat leerlingen (en leraren) hun talenten en mogelijkheden in een vrije en ondersteunende omgeving kunnen ontplooien.

De zelfdeterminatietheorie biedt kansen voor goed leraarschap aan begaafde leerlingen. Pedagogische sensitiviteit draagt bij aan het werken vanuit de drie factoren relatie, autonomie en competentie.

5. Als ontwikkelen meer ondersteuning behoeft

In het vijfde hoofdstuk ligt de focus op de mismatch: wat als het onderwijs niet passend is voor de hoogbegaafde leerling. Er kan sprake zijn van onderpresteren, beter gezegd: onder-leren.

Steeds is het belangrijk je af te vragen wat het gedrag van de leerling veroorzaakt en in hoeverre het gedrag een natuurlijke reactie is op aanbod en begeleiding.

Er kan ook sprake zijn van begaafdheid en daarnaast een leer- of gedragsstoornis. Vanuit het ecologisch denken en een systemische aanpak wordt in dit hoofdstuk nader ingezoomd op de driehoek ouders-kind-school. Een goede communicatie tussen deze drie is van groot belang!

6. Pakkende professionalisering

Om ervoor te zorgen dat passend onderwijs voor begaafde leerlingen een vanzelfsprekendheid wordt voor iedereen, kan professionalisering nodig zijn. Er bestaan veel verschilen tussen leerlingen, maar ook in een schoolteam! De doelen van professionalisering moeten zo nauw mogelijk aansluiten op de werkcontext van de deelnemers.

Bij het realiseren van professionele groei zijn vier domeinen betrokken:

Het persoonlijke domein; de leraar met zijn persoonlijke kenmerken;
Het externe domein; de input zoals het opleidingstraject, een workshop, literatuur of gesprekken;
Het praktijkdomein; de professionele praktijk waarin gewerkt wordt;
Het domein van consequenties; hierin valt te zien welke veranderingen de nieuwe activiteiten van de leerkracht bij de leerlingen teweegbrengen.

Als er werkelijk professionele groei als school bereikt wil worden, zijn de volgende elementen onmisbaar:

Interactieve werkvormen;
Actieve rol van de leraar;
Directe relevantie voor leerlingen;
Praktijkrelevantie;
Aansluiting bij de onderwijsvorm en onderwijsvisie;
Meerdere activiteiten verspreid over het schooljaar;
Collectieve deelname van zoveel mogelijk teamleden.

In elk hoofdstuk van dit boek vinden we praktijkvoorbeelden van professionals die ervaringen en dilemma’s uit hun eigen praktijk bespreken.

Zo zie je hoe anderen omgaan met vraagstukken die zich ook binnen jouw school/organisatie kunnen voordoen. Ze tonen succes, twijfel, antwoorden op vragen uit de praktijk, maar ook nieuwe vragen die zijn opgeroepen door groeiend inzicht.

Recensie

Dit boek is vooral bedoeld voor leidinggevenden om visie-ontwikkeling op de agenda te zetten en leiding te geven aan het denkproces rond hoogbegaafdheid. Juist nu is er na een periode van opkomst van plusklassen en aparte groepen voor hoogbegaafden, een hernieuwde bezinning op gang gekomen rond de opzet van het onderwijs aan hoogbegaafden. Dit boek draagt thema's aan om de bezinning rond dit onderwerp gestalte te geven. Uiteindelijk kan dit leiden tot een andere inrichting van je onderwijs,

De auteurs noemen dit boek vol theorie ook een praktijkboek vanwege de ervaringen van professionals die erin gedeeld worden. Hiermee wordt bedoeld dat het een boek is waarmee je rond visieontwikkeling praktisch aan de slag kunt. Voor een praktische opzet van onderwijs aan makkelijk lerenden zullen er andere bronnen aangeboord moeten worden.

Veel overlap heeft het boek - al is het duidelijk anders van opzet en insteek - met het boek van Willy de Heer: Onderwijs aan zeer makkelijk lerenden of hoogbegaafden. Ook hier een beschrijving van visies en wetenschappelijke kennis over hoogbegaafdheid. Het laat zien dat dit thema leeft binnen het onderwijs. Voor schoolleiders kan dit boek daarbij een stuk inzicht geven en helpen om gedachten te ordenen rond het thema hoogbegaafdheid.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!