Klas overslaan / versnellen? Let op!

Teije de Vos

Testontwikkelaar - toetsdeskundige - adviseur bij Boom test uitgevers

Geplaatst op 1 juni 2016

Is het verstandig een klas over te slaan?

Over het overslaan van een klas (versnellen) is de laatste jaren al veel geschreven. Ook ouders roeren zich nadrukkelijk op het internet. Dat is begrijpelijk, want het maken van een keuze is na het lezen van alle voors en tegens niet gemakkelijk. Dikwijls is er het gevoel dat men moet kiezen uit twee kwaden en dat niemand kan voorspellen of de gemaakte keuze de juiste zal zijn.

Inleiding

In dit artikel wil ik graag aan die informatie een aspect toevoegen, dat ik niet zo vaak tegenkom en dat in mijn ogen niet onbelangrijk is. Ik doe dat aan de hand van een voorbeeld (de resultaten bij de Drempeltest), maar de beschreven effecten gelden onverkort voor alle andere toetsen/testen waarbij groepsnormen worden gehanteerd. Te denken valt aan de leerlingvolgsysteemtoetsen (Cito en DLE), sommige aanlegtesten (bijvoorbeeld de NIO) en -niet te vergeten- de eindtoetsen.

Een voorbeeld

Dirk bleek al in groep 2 heel goed mee te kunnen komen. Sterker nog, hij presteerde bovenmatig. Er werd besloten Dirk te versnellen; hij werd rond de jaarwisseling geplaatst in groep 3. Het ging goed en hij zat lekker in zijn vel. In groep 5 bleek Dirk zelfs, ondanks het feit dat hij zo’n jaar jonger was dan de gemiddelde leerling in die groep, evengoed de beste te zijn.

Misschien nòg een jaar overslaan om een eventueel onderpresteren te voorkomen? De school stemde erin toe en Dirk ging aan het eind van het schooljaar naar groep 7, waar hij zich redelijk wist te handhaven en het behoorlijk goed deed. In april groep 7 deed hij mee aan de Drempeltest om vast een indicatie te verkrijgen omtrent de mogelijkheden m.b.t. het voortgezet onderwijs. Oei! Dat viel tegen … Ja, nipt havo en daar was dan ook alles mee gezegd.

Laag advies, hoe kan dat?

Dirk had toch duidelijk meer in zijn mars? Die zou toch royaal vwo (gymnasium) moeten kunnen doen? Dat klopt. Maar … de Drempeltest gaat er vanuit dat de leerlingen die in april groep 7 meedoen aan de test gemiddeld zo’n 11 jaar oud zijn. En Dirk? Die was in januari pas 9 geworden! Hij was tijdens de testafname bijna twee jaar jonger dan de gemiddelde leerling.

Daar houdt de test geen rekening mee, die gaat uit van de groepsnorm. Dirk had normaal gesproken de Tussentest (bestemd voor groep 6) moeten doen en zelfs daarvoor was hij bijna een jaar jonger dan de gemiddelde leerling geweest …

Gevolgen voor DL en DLE

Ook voor de didactische leeftijd (DL) heeft het versnellen gevolgen. De didactische leeftijd wordt bij het overslaan van een klas 10 maanden vooruit gezet. Wanneer Dirk aan het eind van groep 5 ( DL 30) wordt geplaats in groep 7, heeft hij halverwege dat jaar in groep 7 niet een DL van 35, maar van DL van 45.

Daarbij moeten we ook nog de sprong van groep 2 naar halverwege groep 3 betrekken. We kunnen daar 5 maanden voor rekenen, omdat we met het tellen starten in de eerste maand van groep 3 en hij de eerste 5 maanden heeft overgeslagen. We doen dus alsof Dirk 45 maanden onderwijs heeft gehad, terwijl het er maar 30 zijn.

Toch wordt van hem verwacht dat hij op de schooltoetsen ten minste de didactische leeftijdsequivalent (DLE) van 45 haalt (de gemiddelde score). Hij is immers een hele goede leerling!

Voor kinderen die doubleren geldt overigens het omgekeerde: wanneer je voor de tweede keer in groep 5 een start maakt, begin je weer op DL 21 (je gaat 10 maanden terug).

IQ opvragen

Zolang het gaat om het in beeld brengen van het vaardigheidsniveau, is er nog niet zo veel aan de hand. Wanneer we echter op basis daarvan uitspraken gaan doen over een passende vorm van voortgezet onderwijs, komen we in de problemen: we houden geen rekening met de kalenderleeftijd!

Je kunt in dergelijke gevallen het IQ opvragen, waarbij er wèl rekening wordt gehouden met de kalenderleeftijd (en daarbij zal Dirk ongetwijfeld hoger scoren), maar met een 'afwijking' van twee jaar kan de Drempeltest niet uit de voeten: 9-jarigen zaten niet in de steekproef.

Om bij de IQ-berekening geen vertekening te krijgen, kun je een andere test doen waarbij er wèl 9-jarigen in de steekproef zaten (en daarbij zal Dirk zeker hoog scoren), maar wat schiet je daar mee op? Je moet Dirk vergelijken met zijn groepsgenoten, omdat hij daarmee optrekt op zijn weg door het onderwijs.

Niet te vroeg naar het VO

Dirk zou bijna twee jaar ‘te vroeg’ naar het voortgezet onderwijs gaan en dan moet je -zo blijkt uit de Drempeltest- heel wat in je mars hebben als je daar dan zonder problemen de havo wilt doen. Dat wil je natuurlijk niet als er ook vwo (gymnasium) in zit.

Met andere woorden: waarom zou je genoegen nemen met een havo-advies als je - door een jaar langer de tijd te nemen - kunt worden vergeleken met minder oudere klasgenoten? Je kunt daardoor vervolgens een gymnasium-advies krijgen! Dat jaar moet je nemen, zou ik zeggen ... Dirk is op het gymnasium veel beter op z'n plek en zal zich daar vast beter thuis voelen.

Langer op de basisschool

Hoewel er ongetwijfeld bezwaren kunnen worden ingebracht, moet Dirk - lijkt me - toch maar dat jaar ‘langer’ de tijd krijgen op de basisschool. Hij gaat dan evengoed al bijna een jaar eerder naar het VO. Er is dan zeker meer kans dat hij op een comfortabele wijze optimaal kan presteren. Hij heeft op de basisschool al laten zien dat hij zich prima staande weet te houden tussen oudere groepsgenoten.

Voorzichtig met klas overslaan

Met (nog eens) een klas overslaan c.q. versnellen moet je voorzichtig zijn, tenzij er zwaarwegende redenen zijn van bijvoorbeeld sociaal-emotionele aard. Dan wordt het vaak een kwestie van kiezen uit twee kwaden.

Om eventueel onderpresteren te voorkomen, kun je de oplossing ook zoeken in verbreding en verdieping van de leerstof als daartoe de mogelijkheden aanwezig zijn . En… het IQ is dus niet alléén maatgevend; wel voor een eindperspectief, maar je moet ook kijken naar wat de leerling kan en doet in vergelijking met zijn (oudere) groepsgenoten.

De Drempeltest doet dat en dat kan soms -ondanks een hoog IQ- tegenvallen, omdat er wordt vergeleken met groepsgenoten en niet met leeftijdsgenoten.

Bovendien: diversiteit

(Zeer) intelligente kinderen zullen zich vroeg of laat (als volwassene zeker!) staande moeten houden in een omgeving die bestaat uit mensen van verschillende niveaus (qua aanleg). Met andere woorden: later moet je op je werk, in je vereniging of waar dan ook, omgaan met deze verschillen. Waarom op de basisschool dan niet? Er moeten zwaarwegende argumenten zijn om de leerling daar van te 'ontheffen'.

Ononderbroken ontwikkelingproces

Eén zo'n zwaarwegende reden is de volgende. Hoewel de Wet Basisonderwijs, die op 1 augustus 1985 in werking trad, verlangt van scholen dat zij leerlingen een ononderbroken ontwikkelingsproces bieden dat ze in acht schooljaren moeten doormaken, weten scholen dat om verschillende redenen helaas niet voor alle leerlingen waar te maken.

Dat geldt voor zowel de zwakkere als de betere leerling en in die gevallen kan doubleren of versnellen uitkomst bieden.

Dat ouders in die gevallen nadrukkelijk worden betrokken (of zelfs het initiatief nemen!) bij het maken van de keuzes ligt voor de hand: het is hun kind en zij lopen het grootste risico …