Leven met intensiteit

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 12 juni 2020

>> Leven met intensiteit direct bestellen.

Wat als iemand te veel is voor zijn omgeving of zichzelf? Te slim, te beweeglijk, te emotioneel, zich te veel laat meeslepen door wat hij ziet of hoort, en/of een overactieve verbeelding heeft? Het boek Leven met Intensiteit laat aan de hand van de theorie van Dabrowski zien dat dit uitingen van begaafdheid kunnen zijn.

Leven met Intensiteit is verschenen onder redactie van S. Daniels en M.M. Piechowski, in het Nederlands vertaald door Gary Vos en verschenen bij Novilo.

Het boek valt in vier delen uiteen:

Deel 1: Dabrowski, hyperprikkelbaarheid, begaafdheid en ontwikkelingspotentieel. Leven met intensiteit kan behoorlijk belastend zijn. Dabrowski-kenners, Susan Daniels en Michael Piechowski laten aan de hand van de theorie van positieve desintegratie van Kazimierz Dabrowski zien dat dit uitingen van een bijzondere aanleg en begaafdheid kunnen zijn.
Deel 2: Intensiteit begrijpen en praktische tips. Dabrowski’s concepten van de hyperprikkelbaarheden (overexcitabilities) en positieve desintegratie zijn helpend bij het begrijpen van gedrag van begaafde kinderen. Dit verdiepende deel beschrijft signalen en geeft tips hoe je er goed mee om kunt gaan.
Deel 3: Levenslange intensiteit. Dit deel verlegt de focus van begaafde kinderen en adolescenten naar de volwassenheid.
Deel 4: Recent onderzoek en richtingen. Dit bespreekt de huidige wetenschappelijke onderbouwing van Dabrowski’s psychologische theorie en stelt ook nieuwe onderzoeksmogelijkheden en -toepassingen voor.

Deel 1: Dabrowski, hyperprikkelbaarheid, begaafdheid en ontwikkelingspotentieel

Gedrag dat afwijkt van de norm kan op onbegrip rekenen. Begaafde kinderen ervaren vaak onbegrip omdat zij prikkels sneller, creatiever en energieker verwerken dan anderen. Hun opwinding zien anderen vaak als buitensporig. Sterke emoties? Aanstellerij! Het doorvragen zien ze als zeuren en gezagsondermijning. Creativiteit? Tegendraads! En als een begaafd kind moeite heeft met stilzitten, ziet de omgeving dat vaak als ADHD-gedrag.

Dabrowski’s kijk hierop is heel anders. Hij is bekend van twee concepten. Het eerste gaat over de hyperprikkelbaarheid.

Hyperprikkelbaarheid

Elk mens heeft een ontwikkelingspotentieel: de aangeboren talenten, die benut of waargemaakt moeten worden. Bij begaafden bestaat dit uit:

Het cognitieve talent.
De hyperprikkelbaarheden. Dat betekent: hoge prikkelgevoeligheid.

Er zijn vijf gebieden waarop die tot uiting komen:

Psychomotorisch
Zintuiglijk
Intellectueel
Verbeeldend
Emotioneel

Dat wil zeggen dat begaafden minder stimulans nodig hebben om een reactie op te roepen, en dat die reacties ook veel intenser, langduriger en complexer zijn. Hoe sterker één of meer van de hyperprikkelbaarheden aanwezig zijn, hoe meer problemen men ermee krijgt in de omgeving.

Meergelaagdheid

Het tweede concept gaat over de meergelaagdheid (multilevelness). Dabrowski’s theorie beschrijft een proces van innerlijke groei waarbij het leidinggevende principe is dat men zichzelf trouw blijft. Authentieke (multilevel) ontwikkeling betekent het overstijgen van onze aangeboren natuur en omgevingsfactoren. Deze ontwikkeling van onze persoonlijkheid loopt niet in de pas met de levensfasen waar we doorheen gaan.

De emotionele ontwikkeling loopt van egoïsme naar altruïsme via een proces van uiteenvallen van emotionele structuren. Dit proces heet: positieve desintegratie. Deze groei gaat samen met een innerlijk conflict. Zonder conflict of crisis is er geen noodzaak voor verandering.

Desintegratie betekent verval, ontbinding, ineenstorting, maar ook ontmantelen als voorstadium van constructie en creatie op een hoger niveau. Ten gevolge van verdriet, angst en wanhoop kan men een innerlijke fragmentatie, inzinking of zelfs een totale ineenstorting ondergaan.

Deze ontwikkeling wordt aangedreven door een voortdurende spanning binnen de psyche. Bijvoorbeeld door het bevragen van de zin van het menselijk bestaan en het uitproberen van normen en waarden. De zoektocht naar zelfkennis behelst tweestrijd, twijfel en zelfs wanhoop over de eigen emotionele, psychologische en spirituele tekortkomingen. Het leidt terug tot meer begrip van anderen, het afleggen van vooroordelen en het meer zelfsturend worden in het bereiken van de eigen idealen.

Dabrowski onderscheidt vijf op elkaar volgende niveau’s. Dit zijn:

Niveau 1. Primaire integratie: zelf als centrum van het universum. Geen empathie of persoonlijke verantwoordelijkheid.
Niveau 2. Unilevel desintegratie: moreel relativisme, beinvloedt door sociale groep of algemene waarden. Het innerlijke conflict is horizontaal, zonder het stellen van prioriteiten in de waarden.
Niveau 3. Spontane multilevel desintegratie: ontwikkeling van een hiërarchisch waardensysteem. Het innerlijke conflict is verticaal, de situatie zoals hij is en zoals het zou moeten zijn. Grote vragen, waar geen absoluut antwoord op te krijgen is, leiden tot intense worstelingen.
Niveau 4. Georganiseerde multilevel desintegratie: ontwikkeling van hoge niveaus van verantwoordelijkheid, empathie en zelfbewustzijn. Keuzes passen steeds meer bij het persoonlijkheidsideaal.
Niveau 5. Secundaire integratie. Persoonlijkheidsideaal is bereikt. De desintegratie is overstegen. Het persoonlijk leven is ten dienste van de menselijkheid en komt overeen met universele waarden.

Om naar niveau 3 te gaan, dat vraagt een ontwikkelingspotentieel dat voortkomt uit de aanwezigheid van de hyperprikkelbaarheden. Daarbij is de emotionele ontwikkeling het belangrijkste onderdeel voor het stijgen naar een volgend niveau. Veel volwassenen bereiken het derde niveau nooit. Dabrowski zelf vond het vijfde niveau zo veeleisend dat ‘men van slechts weinig mensen buiten erkende grootmeesters zoals Jezus en Boeddha kan zeggen dat zij dit niveau bereikt hebben’.

Deel 2: Intensiteit begrijpen en praktische tips

Begaafde kinderen zijn zich erg bewust van zowel hun fysieke omgeving als hun gevoelsleven. Ze beleven dit intenser, sensitiever en zijn meer geneigd tot extreme emoties, of dat nu uitgelatenheid of wanhoop is. Dit deel zoomt in op de belevingswereld van het begaafde kind én de problemen zich daarbij voor kunnen doen. De auteurs geven per gebied concrete tips om de intensiteit te begrijpen en te begeleiden. Ze zoomen in op de invloed van school en het gezinsleven op de ontplooiing van het ontwikkelingspotentieel.

Misdiagnoses

Ook gaan ze in op misdiagnoses en/of dubbele diagnoses. Vaak is er verwarring tussen de uiting van hyperprikkelbaarheden enerzijds en leer- of gedragsstoornissen anderzijds. De oorzaak van ADHD en psychomotorische hyperprikkelbaarheid is bijvoorbeeld heel verschillend, maar in hun uitingsvorm kunnen ze op elkaar lijken. Andersom kan de begaafdheid een stoornis maskeren. Of het nu een misdiagnose of een gemiste diagnose betreft, er is altijd nevenschade. Daarom is een goede kennis bij de professional zo van belang.

Perfectionisme

Hyperprikkelbaarheden en perfectionisme kunnen elkaar versterken en verergeren of juist de zelfontplooiing ten goede komen.

Als het gaat om excellentie geven we vaak een dubbele boodschap mee. Enerzijds moedigen we de kinderen aan om hun best te doen, maar wanneer zij ons serieus nemen, vertellen we hen dat ze te perfectionistisch zijn. Enkele adviezen van de auteurs:

Erken je perfectionisme, en zie dat het zowel goede als slechte kanten heeft. Begrijp dat perfectionisme een nuttig doel dient en dat het samengaat met pijn.
Zie fouten als leermomenten.
Kies prioriteiten; sta jezelf toe perfectionistisch te zijn bij activiteiten die belangrijk voor je zijn, maar maak keuzes. Je kunt niet alles perfect doen.
Straf jezelf niet voor fouten, maar richt je energie liever op toekomstige successen.
Houd vast aan je idealen en geloof in je vermogen om ze te verwezenlijken.

Deel 3: Levenslange intensiteit

Veel begaafden lopen gedurende hun studerende of werkende leven tegen dezelfde problemen aan, zoals onbegrip bij collega’s of studiegenoten. Bijvoorbeeld omdat zij:

Hun enthousiasme maar extreem of aanstellerig vinden,
Niet begrijpen waar zij zich nu zo druk maken
Niet snappen waarom zij, die toch zo intelligent zijn, soms bij simpele taken lijken vast te lopen.

Dit deel bevat ook veel casestudies, die een inkijkje in de belevingswereld van begaafde en intense volwassenen geven.

Deel 4: Recent onderzoek en richtingen

Het boek sluit af met recent onderzoek en toekomstige richtingen voor verder onderzoek. Het sluit af met:

Een auteursregister.
Een zakenregister
Twee appendices met vragenlijsten om de aanwezigheid en sterkte van hyperprikkelbaarheden te testen.

Recensie

De laatste jaren komt er steeds meer aandacht voor het werk van Dabrowski. Erg mooi!

Veel hoogbegaafdheidsspecialisten en begeleiders hebben uitgezien naar een boek dat meer diepgaande informatie biedt over Dabrowski’s werk. De vertaling van Leven met intensiteit voorziet in die behoefte. Het boek is voorzien van een waardevol Ten geleide door Gary Vos.

De hyperprikkelbaarheid geeft bij velen herkenning en is vrij eenvoudig te begrijpen. Het doet ook recht aan het hele begaafde kind, in plaats van de focus op enkel intelligentie (die er in de praktijk te vaak nog is). De theorie van positieve desintegratie is een stuk moeilijker te begrijpen. Dat blijft – ook na het lezen van dit boek – best lastig om uit te leggen, te herkennen en er goed mee om te gaan.

In Leven met intensiteit staan ook drie beschrijvingen van begaafde personen als het gaat om spirituele ervaringen. (O.a. blz. 303). Ik vind het knap dat de auteurs het zo goed beschrijven, zonder er een waardeoordeel aan te koppelen.

Dit boek gaat echt de diepte in. Qua taalgebruik is het niet eenvoudig, maar ik verwacht dat de doelgroep van dit boek daar geen moeite mee heeft.

Voor iedereen die meer wil weten over Dabrowski’s theorie is dit echt hét aangewezen boek om te lezen.

N.a.v. Daniels, S., Piechowski, M.M. e.a., Leven met intensiteit, Novilo, ISBN 9789081916769, 1e druk november 2019, 425 pagina's

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!