De Gids - Over begaafdheid in het basisonderwijs
Geplaatst op 3 april 2017
Op elke school zitten begaafde leerlingen. Zij komen er niet 'vanzelf'. Om deze leerlingen volledig tot bloei te laten komen, hebben zij leraren nodig die hen op deskundige wijze begeleiden. Maar hoe doe je dat? Daar is kennis voor nodig. In De Gids - over begaafdheid in het basisonderwijs komen alle aspecten aan de orde die van belang zijn voor het herkennen van en het inspelen op de educatieve behoeften van begaafde leerlingen.
De Gids is niet het eerste handboek over hoogbegaafdheid. Maar omdat de onderzoeken en ontwikkelingen op het gebied van begaafdheid doorgaan, hebben basisboeken over hoogbegaafdheid geregeld een update nodig. In De Gids geven Eleonoor van Gerven en zestien andere auteurs een actuele blik op begaafdheid. Elke auteur vanuit zijn eigen gezichtspunt.
Inhoud
Aan bod komen:
-
Deel 1: Herkennen van begaafdheid en onderwijsbehoeften.
- Inclusie en het onderwijs aan begaafde leerlingen: twee geloven op één kussen?
- Begaafdheid als zijnsfactor
- Dynamisch testen: ook begaafde leerlingen verschillen in instructiebehoefte
- Het LOVS als informatiebron
- Een psychologisch perspectief op de profielen van begaafde leerlingen
- Motivatie
- Sociaal-emotionele ontwikkeling
-
Deel 2: Onderwijs aan begaafde kinderen.
- Passend klassenmanagement voor excellente en (hoog)begaafde leerlingen
- Het ontwikkelen en stimuleren van creativiteit
- Compacten van de leerstof
- Rijk onderwijs in de 21e eeuw
- Peergroeponderwijs
- Leertijdgerichte interventies
-
Deel 3: Dubbel bijzondere kinderen.
- Begaafde leerlingen met een autismespectrumstoornis
- Executieve functies en begaafdheid
- Begaafde leerlingen met dyslexie
- Begaafde leerlingen met ernstige reken- & wiskundeproblemen en dyscalculie
- Begaafde leerlingen met ADHD
De Gids biedt daarmee een compleet overzicht voor iedereen die werkt in het onderwijs. Je kunt dit boek van voor tot achter lezen, maar de hoofdstukken kunnen ook los gelezen worden. In dit artikel stippen we enkele onderwerpen uit het boek aan.
Twee visies op begaafdheid
Wat is nu eigenlijk passend onderwijs voor begaafde leerlingen? De verschillende visies op begaafdheid kunnen dit antwoord beïnvloeden. Als het gaat over de visies die er zijn op begaafdheid, zijn er grofweg twee stromingen:
- Bij de ‘Talent Development Movement’ wordt begaafdheid sterk geassocieerd met hoge en uitzonderlijke prestaties.
- Bij de ‘Columbus Group Movement’ staat vooral de persoonlijkheid van het begaafde kind centraal.
Hoewel beide stromingen een fundamenteel verschillend perspectief op begaafdheid hebben, is er ook een duidelijke overeenkomst: beiden erkennen de noodzaak voor alternatieve onderwijsarrangementen voor begaafde leerlingen. Begaafde leerlingen komen tekort in het onderwijs als er geen interventies gedaan worden die passen bij de kenmerken van de begaafde leerling. Interessant: het concept van begaafdheid bepaalt welke leerlingen worden geselecteerd voor alternatieve onderwijsarrangementen voor begaafde leerlingen. De visie bepaald ook of dit aanbod in een gesegregeerde setting (vormen van plusklassen, etc.) of in een heterogene setting plaatsvindt.
Begaafdheid als zijnsfactor
Wat zijn de gevolgen van begaafd zijn op het individu? Begaafd zijn bepaalt mede het gedrag, het denken, de houding, het doen en het aanvoelen. Dit heet ook wel de zijnsfactor. Kenmerken hiervan zijn de kritische instelling, een sterk rechtvaardigheidsgevoel, het automatisme om onbewust de lat voor zichzelf hoog te leggen en de gevoeligheid. Deze gevoeligheid stelt het kind (en later de volwassene) in staat tot bijzondere manieren van denken, voelen en beleven. Maar zolang een kind nog bezig is met leren omgaan met deze gevoeligheid, kunnen vooral de negatieve kanten naar voren komen.
Het is van groot belang dat kennis hebben van de zijnsfactor van begaafde kinderen. De zijnsfactor bepaalt immers heel onbewust de acties die het kind al dan niet onderneemt, de prestaties die het al dan niet zal leveren en het geluk dat het al dan niet zal ervaren met zijn potentieel.
Motivatie
Voor sommige begaafde kinderen is school – triest genoeg- de plek waar ze de motivatie om te leren verliezen. Hoe kun je de motivatie van onderpresterende leerlingen vergroten? Praktische tips:
- Leg het nut van de taak uit (op de lange termijn).
- Stimuleer een growth mindset; richt meer op leren dan op presteren.
- Leer leerlingen strategieën aan ter verbetering van zelfcontrole.
- Investeer in de relatie met een leerling en focus op de positieve kanten en overeenkomsten met de eigen gedragskenmerken.
- Maak de relatie tussen inspanning en succes zichtbaar.
Leerkracht als leider of begeleider?
Hoe ziet de ideale leerkracht eruit? Hierin is verschil tussen niet-hoogbegaafde en begaafde kinderen. De eerste groep geeft aan: De leraar is duidelijk, kan mij helpen en weet wat ik nodig heb. De leraar is vooral leider, organisatorisch en didactisch. Begaafde leerlingen noemen als ideaal: De leraar luistert naar mij, begrijpt me en geeft mij moeilijke dingen. De leraar is meer begeleider, pedagogisch en relationeel.
Peergroeponderwijs
Bij het opzetten van een peergroep is het belangrijk dat er goed wordt nagedacht over de doelen. Als het goed is, vloeien de doelen voort uit de elementen die meespelen in de identificatie van leerlingen. Naast cognitieve uitdaging gaat het vaak om het ontwikkelen van leerstrategieën, het vergroten van het leerplezier, inzicht verkrijgen in zichzelf, leren samenwerken, leren reflecteren en de ontwikkeling van een op groei gerichte mindset.
Versnellen
Over het versnellen van begaafde leerlingen is al veel gezegd en geschreven. Samenvattend kun je zeggen:
- Versnelling werkt.
- Er zijn methodes die kunnen ondersteunen bij de beslissing om al dan niet te versnellen. Bijvoorbeeld het hulpmiddel Versnellen zonder drempel (de opvolger van de Versnellingswenselijkheidslijst).
- Er zijn verschillende manieren om te versnellen.
- Versnelling kan het sociaal en emotioneel functioneren verbeteren.
- Versnelling maakt school meer uitdagend.
- Versnelling is een kosteneffectieve manier om het onderwijs te verbeteren.
Dubbel bijzonder
Begaafde leerlingen kunnen ook een leer- of ontwikkelingsstoornis hebben. Daar kunnen paradoxale behoeften uit voortvloeien. Dit maakt het complex om deze kinderen passend onderwijs te bieden. Bij begaafde kinderen ligt ook het gevaar van een misdiagnose op de loer. Gedrag dat bij hun begaafdheid hoort wordt dan aangezien voor kenmerken van een ontwikkelingsstoornis. Het is belangrijk om goed te signaleren, want een verkeerde diagnose - en daaruit voortvloeiend een verkeerde aanpak- kunnen vergaande gevolgen hebben. Veel dubbel bijzondere kinderen hebben problemen met de executieve functies. Het is een uitdaging voor de leerkracht om deze functies te bevorderen.
Recensie
De Gids is een compleet overzicht van alles wat je moet weten over hoogbegaafdheid. Voor hoogbegaafdheidsspecialisten zal een deel van dit boek bekende kost zijn, maar er zitten meerdere hoofdstukken in die duidelijk meerwaarde bieden boven wat al geschreven is over begaafdheid. Bijvoorbeeld het hoofdstuk over dynamisch testen: dit kom je niet tegen in andere boeken over begaafdheid voor leerkrachten.
En last but not least: Ik heb al behoorlijk veel boeken over hoogbegaafdheid gelezen, maar in geen enkel boek vond ik de beide visies op begaafdheid zo goed verwoord als in het openingshoofdstuk van Eleonoor van Gerven. Zij schetst deze internationale discussie heel helder. Het kan niet anders of het zet je (weer) aan het denken over je eigen visie.
N.a.v. Van Gerven, E. e.a. (2016) Uitgeverij Leuker.nu, ISBN 294 pagina’s, € 49,95. Het boek is te bestellen bij Uitgeverij Leuker.nu.
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Bestellen
Gerelateerd
Congres

De hoek in!
Doelgericht hoekenspel in groep 1 en 2
Medilex Onderwijs
Medilex Onderwijs

Scholing

Neuropsychologie en executieve functies
Hoe werkt het brein van kinderen? Wat past bij welke leeftijdsfase?
oo.nl
oo.nl

E-learning module

Visie op het jonge kind
Gratis online module over visie op het jonge kind
Wij-leren.nl Academie
Wij-leren.nl Academie


Zeven misverstanden rond hoogbegaafdheid.
Arja Kerpel

Onderpresteren: kenmerken - oorzaken - gevolgen - aanpak
Arja Kerpel

Altijd de beste in rekenen. Tot nu.
Martine Blonk - Meulenkamp

Verrijking bij thema's in de kleuterklas
Martine Blonk - Meulenkamp

Leer hoogbegaafde kinderen zelf te sturen!
Martine Blonk - Meulenkamp

Honger...! naar leren
Martine Blonk - Meulenkamp

Uitdagend onderwijs voor creatief begaafde leerlingen
Annemieke Top

Beter begeleiden van uitdagend onderwijs
Eleonoor van Gerven

Top-down denken in onderwijs en opvoeding
Lisanne van Nijnatten

Leerstof hoogbegaafden: moeilijk moet!
Eleonoor van Gerven

Onderpresteerders
Eleonoor van Gerven

Slimme kleuters
Eleonoor van Gerven

Zeven domeinen van leerkrachtcompetenties
Eleonoor van Gerven

Leren denken als basis voor succes op school
Dolf Janson

IQ test uitslag: Intelligentiekloof
Lisanne van Nijnatten

Het verschil mag er wezen - Twee visies over begaafdheid
Eleonoor van Gerven

Oei, dat weet ik niet, laten we het samen onderzoeken
Martine Blonk - Meulenkamp

Kenmerken van Optimaliserend Onderwijs
Ton Mooij

Onderwijskwaliteit, ook voor (hoog)begaafde leerlingen
Ton Mooij

Het begeleiden van begaafde onderpresteerders
Arja Kerpel

Passend onderwijs voor begaafde leerlingen
Arja Kerpel

Onderpresteren op de basisschool
Arja Kerpel

Misdiagnose van hoogbegaafden
Arja Kerpel

De begeleiding van hoogbegaafde kinderen
Arja Kerpel

Gevoelig hoogbegaafd - hoogsensitiviteit bij hoogbegaafden
Arja Kerpel

Hoogbegaafde kinderen met stoornissen
Arja Kerpel

Kei in hoogbegaafdheid - Hét praktijkboek voor de leerkracht
Arja Kerpel

Leven met intensiteit - De gevoeligheid van begaafden
Arja Kerpel

Onderwijs aan zeer makkelijk lerenden of hoogbegaafden
Marleen Legemaat

Hoe dan?! Pakkend onderwijs voor begaafde leerlingen
Marleen Legemaat

Hoogbegaafd of ontwikkelingsvoorsprong
Marleen Legemaat

Huiswerkscholen zijn géén oplossing voor onderpresteren
Lisanne van Nijnatten

Creativiteit in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Hoogbegaafdheid in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Het belang van maakonderwijs op de basisschool. Tjipcast 020
redactie

IQ test in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Is creativiteit te leren? Tjipcast 009
redactie

Wanneer voelen hoogbegaafde kinderen zich op hun plek?

Welke criteria zijn geschikt om hoogbegaafden te screenen?

Wat is het effect van vooraf toetsen?

Hoe geef je sterke rekenaars wat ze nodig hebben aan uitdaging?

Wat is de toegevoegde waarde van intelligentietests?

Hoe beïnvloed je de instroom van het gymnasium?

Wat is de rol van Intern begeleiders bij het bieden van extra ondersteuning?

Hoogbegaafden: hoe geef je hen wat ze nodig hebben?

Hoe begeleid je (hoog)begaafde leerlingen?

Hoe belangrijk is het vroeg signaleren van een ontwikkelingsvoorsprong?

Studiemotivatie hoogbegaafde leerlingen in VWO-plus

Van faalervaring naar leerervaring: Zijn reacties van leerlingen op lage cijfers te beïnvloeden?

Invloed van cognitieve en motivationele differentiatie bij hoogbegaafde en getalenteerde leerlingen

Excellentie bij samenwerkend leren in het hoger onderwijs

Identificatie en ontwikkeling van excellente leerlingen
[extra-breed-algemeen-kolom2]

29 attributie
38 compacten
55 creativiteit
44 doorzettingsvermogen
37 faalangst
105 hoogbegaafdheid
17 hoogsensitiviteit
67 iq-test
94 jonge kind
84 kleuter
54 onderpresteren
34 ontwikkelingsvoorsprong
26 performaal
32 plusklas
60 verrijking
38 vroegsignalering
38 compacten
55 creativiteit
44 doorzettingsvermogen
37 faalangst
105 hoogbegaafdheid
17 hoogsensitiviteit
67 iq-test
94 jonge kind
84 kleuter
54 onderpresteren
34 ontwikkelingsvoorsprong
26 performaal
32 plusklas
60 verrijking
38 vroegsignalering

Zeno en co - Een prentenboek over begaafdheid 

Arja Kerpel

Ben jij een cheetah? - Boekrecensie over hoogbegaafdheid 

Arja Kerpel

Hooggevoeligheid speel- en coachingskaarten 

Arja Kerpel

Via Ligni - Uitdaging, strategie èn eenvoudige spelregels 

Arja Kerpel

Twiddler - Los de uitdaging op door te draaien aan de schijven. 

Arja Kerpel

Torri - Een uitdagend strategiespel voor kiene kinderen 

Arja Kerpel