Honger...! naar leren

Martine Blonk - Meulenkamp

Onderwijsadviseur bij Driestar Onderwijsadvies

Geplaatst op 23 januari 2018

Maurits (4 jaar, net op school) geniet van het nieuwe thema ‘vervoer’. Hij vraagt de leerkracht de oren van het hoofd over treinen, vliegtuigen en auto’s. De dagen daarna komt hij met uitgeknipte krantenartikelen over het wegennetwerk en de transportsector op school. Het gaat hem niet alleen om de foto van de mooie vrachtauto, maar hij wil ook weten waarom die in de krant staan en waarom de wegen vol files staan en waarom… , en waarom … Pfff; de leerkracht doet haar uiterste best, maar de andere leerlingen vragen ook veel aandacht.

Maurits heeft veel honger naar nieuwe kennis. In groep 4 kun je dat nog aan alles merken. Maar als het zijn leerkracht niet lukt om hem voldoende te bieden, zal zijn honger langzamerhand afnemen. Tessa Kieboom beschrijft in haar boek Jij kan beter! het begrip ‘leerhonger’. Ze vergelijkt leerhonger met de dagelijkse behoefte om te eten. Stel dat je elke dag zo'n vijf boterhammen nodig hebt om je trek te stillen, maar je er dagelijks maar drie krijgt. Elke dag zul je voeding tekort komen. Toch zal je lijf zich aanpassen naar het dieet dat je krijgt voorgeschoteld. Op den duur verdwijnt je honger, hoewel je continu te weinig voeding binnenkrijgt. En ergens houd je misschien een ontevreden gevoel. Dit is eigenlijk wat er ook gebeurt met veel hoogbegaafde leerlingen: ze wennen aan het gebrek aan kennis en uitdaging, maar hun behoefte naar meer blijft op de achtergrond aanwezig. En dat kun je merken aan hun gedrag.

Ontdekken van leerhonger

Leerhonger is een natuurlijk iets wat elk kind laat zien op zijn/haar eigen niveau. Vanaf jonge leeftijd is dat al zichtbaar. Bij kinderen met hoogbegaafdheid valt op dat zij niet snel te verzadigen zijn. In het basisonderwijs beheersen zij al 35 tot 50 procent van de lesstof vóórdat deze behandeld is. Hoe kun je als leraar alert zijn op deze signalen en proberen een tekort aan voedsel te voorkomen?

Kinderen die voldoende gevoed worden laten het volgende zien:

Energie
Betrokkenheid
Nieuwsgierigheid
Gerichtheid op het behalen van doelen/resultaten

Kinderen die een tekort opdoen kunnen juist tegengesteld gedrag laten zien:

Lusteloosheid/gelatenheid
Weinig betrokkenheid, demotivatie
Zoeken van andere resultaten dan jij voor ogen hebt, bijvoorbeeld negatief gedrag om daarmee aandacht te krijgen
Met tegenzin naar school gaan

Hoe kom je de leerhonger van kinderen op het spoor? Een leerlingvolgsysteem kan je helpen om inzicht te krijgen in de leerhonger van kinderen. Je volgt de cognitieve ontwikkeling in combinatie met de sociaal-emotionele ontwikkeling op het gebied van ‘welbevinden’ en ‘betrokkenheid’. In onderstaand voorbeeld zie je dat leerling 11 prachtige A-scores heeft op het gebied van begrijpend lezen, maar in het afgelopen half jaar (trimester) in plaats van verdere ontwikkeling achteruitgang laat zien. Dit wijst op honger: deze leerling kan goed begrijpend lezen, maar is waarschijnlijk gedemotiveerd om daar steeds beter in te worden.

Leerling 11 heeft prachtige A scores, maar laat met deze uitkomst zien niet in ontwikkeling te zijn geweest in het afgelopen half jaar op het gebied van Begrijpend Lezen: HONGER!!!

Voorbeeld: ParnasSys overzicht vaardigheidsgroei

Voeden van leerhonger

Maar wat doe je dan als je merkt dat een kind in je groep stagneert in leren, zich gaat vervelen of gedemotiveerd raakt? Een goede manier is om leerlingen zelf inzicht te geven in het leren. Onderwijswetenschapper John Hattie: Het is belangrijk dat we leren zichtbaar maken voor de leerlingen zelf en dat het leren van de leerlingen zichtbaar voor de leerkracht moet zijn. Tevens moet er in het leren aandacht zijn voor wat effect heeft op de leerlingresultaten. Dit is nodig om alle leerlingen (dus ook de hoogbegaafde leerling) op het hoogste niveau te laten presteren.’ Met andere woorden: maak in de klas zichtbaar waar je mee bezig bent en waarom. Dat zal alle leerlingen helpen.

Enkele concrete handreikingen:

1. Maak doelen voor jezelf en de leerling zichtbaar. Denk daarbij niet alleen aan cognitieve doelen, maar ook aan doelen rond sociaal-emotionele ontwikkeling en 21e eeuwse vaardigheden.

2. Toets vooraf en bespreek de toets met de leerling. Daarmee krijg je zelf en ook de leerling in beeld of de doelen al beheerst worden. Vervolgens ga je bepalen wat dit betekent voor de leerling en welke informatie je nog wilt weten naar aanleiding van de toets:

Kent de leerling de doelen optimaal of is het van belang dat de leerling nog andere manieren van omgaan met de strategie hoort? Dan kan het een keuze zijn om alsnog mee te doen met de basisstof.
Beheerst de leerling de strategie ook op toepassingsniveau en kan het de stof dus ook toepassen in andere contexten? Als daar niet voldoende zicht op is, kun je kiezen voor verrijkingsstof die daar bij past. Bijvoorbeeld de 3-sterrenopdrachten van de methode.
Beheerst de leerling de strategie ook op toepassingsniveau, dan ga je nadenken over een subdoel bij de doelen, bijvoorbeeld de hoge denkvaardigheden (punt 4) of doelen in relatie tot leerhouding (zoals motivatie) en sociaal-emotionele ontwikkeling (zoals samen werken).

3. Laat de leerling persoonlijk ook reflecteren op de doelen. Beheers ik deze doelen al, wat betekent dit dan voor mij, wat ga ik dan doen om nog meer te leren met betrekking tot deze doelen, ga ik mezelf andere soorten doelen stellen?

4. Leer de leerling om van bekende doelen een uitdaging te maken door de inzet van hoge denkvaardigheden (analytisch, kritisch en creatief denken). Met goede vragen kun je leerlingen verder laten komen. Voorbeelden van opdrachten zijn:

Leg uit in een tabel hoe je dit doel met doel x van de vorige periode kan verbinden (voorbeeld doel: ‘kent de standaardmaten meter en centimeter en weet dat 1 meter = 100 centimeter is’ verbinden met ‘kent alle producten uit de tafels tot en met 10 uit het hoofd’?
Ga na waar je deze doelen voor nodig hebt in deze maatschappij en maak daar een overzicht van. Wees niet snel tevreden, maar onderzoek meerdere mogelijkheden (in onderstaand plaatje is een leerling uit aan het tekenen wat hij allemaal ontdekt heeft over het cijfer 38, waar kwam hij dit cijfer allemaal tegen? Vervolgens gaat de leerling dat categoriseren).
Bedenk iets creatiefs met de doelen die jij hebt behaald en maak daar een mooie opdracht voor je klasgenoten voor.

5. Geef feedback. Van deze leerling wordt vaak een hoge mate van zelfstandigheid verwacht. Het is juist belangrijk dat ze net als alle andere leerlingen feedback krijgen op proces, leerhouding en uiteindelijk ook op product.

En nu aan de slag!

Uit onderzoek van de inspectie blijkt dat voor de best presterende leerlingen nauwelijks uitdagende doelen worden geformuleerd. Dat is jammer, want als alle leerlingen passende doelen krijgen op diverse leergebieden, presteren ze niet alleen beter maar laten ze ook een hoger welbevinden en meer betrokkenheid zien. Voor jou als leerkracht is het voeden van grote leerhonger een uitdaging, maar dus zeker de moeite waard!

Inmiddels zit Maurits in groep 7. Door de alertheid van school en ouders zijn er vroegtijdig doelen voor hem opgesteld. Daar heeft hij ook een tijd voor in de plusklas gezeten. Maurits heeft geleerd om zelf te onderzoeken of hij de leerstof beheerst en stelt nu voor zichzelf een weekplan op. Hij heeft aangegeven dat hij daarvoor niet meer naar de plusklas hoeft omdat hij voldoende kansen ziet om binnen de klas te blijven presteren. De leerkracht heeft elke week een gesprek met Maurits om het weekplan door te nemen. Ze houdt zo voldoende zicht op de essentiële leerstrategieën en neemt dan ook tijd om met Maurits te praten of wat hij nodig heeft om te leren: motivatie, doorzettingsvermogen, samenwerking etc. Maurits gaat graag naar school. De leerkracht ziet hem als een zelfstandige leerling die geniet van leren, maar ook van de persoonlijke aandacht die hij krijgt van zijn leerkracht.

Bronnen:

Onderzoek Inspectie van het onderwijs (2015) Hoe gaan we om met onze best presterende leerlingen? De huidige praktijk in het primair en voortgezet onderwijs, met voorbeelden en vragen ter inspiratie.
http://rekenenistop.blogspot.nl
John Hattie (2013), Leren zichtbaar maken, Bazalt Educatieve uitgaven
https://wij-leren.nl/leren-zichtbaar-maken.php
Tessa Kieboom (2011), Jij kan beter, Witsand Uitgevers Bvb

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!