10 mindframes om leren zichtbaar te maken

Elly Bonestroo

IB-er en redacteur bij Wij-leren

Geplaatst op 12 april 2019

Wat maakt een leraar nu succesvol? Welke leraren laten een blijvende, positieve invloed achter bij hun leerlingen? Over deze leraren gaat dit boek, omdat dit de leraren zijn die een grote impact hebben gehad op de manier van leren en de ontwikkeling van de leerlingen. In het boek 10 mindframes om leren zichtbaar te maken behandelen Peter Pijl en Eveline Busch tien denkkaders die leraren zich eigen kunnen maken om het maximale uit hun leerlingen te halen. Dit boek is tot stand gekomen op basis van de Visible Learning-metastudie van Hattie en Zierer.

Mindframe 1 - Ik evalueer mijn impact op het leren van mijn leerlingen

Elke leerling moet leerwinst boeken bij de verschillend vakken op school. Als leerkracht is het van essentieel belang om tegen jezelf te zeggen: ‘mijn werk hier is het evalueren van mijn impact’. De leerkracht is dan steeds bewust bezig om datgene te doen, aan te passen en te verfijnen om die impact zo groot mogelijk te maken voor elke leerling.

Eén van de krachtigste factoren binnen Leren zichtbaar maken is het geven van formatieve evaluaties. Formatieve evaluatie wordt gebruikt tijdens een interventies en levert een voordeel op voor de leerling. Het richt zich op de doelstellingen van het leerproces van de leerlingen en levert feedback van de leerling richting de leraar op. Hier kan de leerkracht zijn les op af stemmen om zo de best mogelijke steun te geven aan de leerling.

Mindframe 2 - Ik zie assessment als informatie over mijn impact en de volgende acties die ik kan ondernemen

Prestaties van leerlingen zijn vooral feedback voor de leerkracht. Deze prestaties moeten gebruikt worden om de juiste conclusies te trekken over de manier van lesgeven en toekomstige beoordelingen. Cijfers geven alleen is niet helpend en doet ook geen recht aan de diversiteit binnen een klas. De leerkracht kent zijn klas en heeft deze kennis nodig om te bepalen waar de grens van voldoende/onvoldoende ligt per situatie. Leerlingen moeten worden uitgedaagd, worden geconfronteerd met taken waar ze moeite voor moeten doen en hier samen met anderen aan werken. De leraar vraagt zich af hoe het proces van lesgeven het leerproces beïnvloed en zoekt naar bewijs dat het verband tussen deze twee processen zichtbaar maakt.

Mindframe 3 - Ik werk samen met mijn collega’s en mijn leerlingen aan mijn visie op vooruitgang en op mijn impact

Het is belangrijk dat er tijd en ruimte wordt vrijgemaakt op school, zodat de leraren kunnen samenwerken en samen kunnen nadenken over de impact van hun lesgeven. Micro-teaching is een effectief bewezen methode om leraren te laten verwoorden hoe ze denken en waardoor ze ook zien wat hun impact is op de leerlingen. De kracht van collectieve intelligentie kan zichtbaar worden in discussies over de eigen competenties en denkaders. De werkdruk kan verminderd worden door verantwoordelijkheden te delen.

Mindframe 4 - Ik ben gericht op verbetering (een change agent) en ik ben ervan overtuigd dat elke leerling vorderingen kan maken.

Goed klassenmanagement is essentieel en één van de invloedrijkste factoren. Het is een voorwaarde voor het wekken van vertrouwen, voor eerlijkheid die de boventoon voert en vervolgens voor het leren dat dan kan plaatsvinden. Leren is afhankelijk van motivatie en het is belangrijk dat een leraar aan een verscheidenheid aan motivatiestrategieën beschikt. Het is nodig om passende strategieën te kiezen op basis van bewezen effectiviteit en van je kennis over datgene wat de leerling nodig heeft.

Mindframe 5 - Ik streef naar een uitdaging voor alle leerlingen, zodat ze niet alleen ‘hun best doen’.

Leren moet uitdagend en op het juiste niveau zijn en het is de belangrijkste taak van de leraar om hiervoor te zorgen. Een uitdagend en heel concreet leerdoel stellen is belangrijk. Hoe meer helderheid er is en hoe groter het vertrouwen om het doel te behalen, des te meer wordt de leerling meegetrokken in de flow van het leren. Kan de leerkracht alle geplande stappen die gezet moeten worden helder verwoorden? Het advies ‘je moet je best doen’ is niet helpend in het leerproces.

Een klas overslaan heeft een positief effect op leren, omdat de taken die de leerling dan krijgt beter passen bij hun prestatieniveau. Dit kan ook worden voldaan door andere strategieën toe te passen, zoals onderwijs in eigen tempo, compacten en het gebruik van onlinetrainingen om het leren te versnellen.

Mindframe 6 - Ik geef feedback en help leerlingen die te begrijpen. De feedback die ik krijg, probeer ik te begrijpen en ik probeer erna te handelen.

Leren en lesgeven zijn dialoogprocessen. Succesvolle leraren zijn in staat om aan leerlingen feedback te geven over hun leerprocessen en om aan leerlingen feedback te vragen die zij gebruiken voor hun lesgeven. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd welke verschillende soorten feedback effectief zien en hoe je dit heel praktisch kan toepassen in de klas. Een essentiële voorwaarde voor het succesvolle feedback is dat er een cultuur moet zijn waarin fouten gemaakt mogen worden.

Mindframe 7 - Ik ben bezig met zowel dialoog als monoloog

Het is belangrijk dat leraren de juiste balans vinden tussen praten en uitleggen aan de ene kant en luisteren en bevorderen van gesprekken tussen leerlingen aan de andere kant. De kern is dat leraren waarnemen wat hun impact is op het leren in de klas. Voorbeelden van een betrokken dialoog zijn: klassengesprek, ‘peer tutoring’ en leren in kleine groepen. Coöperatief leren en directe instructie kunnen, mits ze op de juiste wijze worden uitgevoerd, ook bijdragen ook een goede uitwisseling van ideeën en zorgen voor een goede samenwerking tussen de leraar en de leerling en leerlingen onderling.

Mindframe 8 - Ik informeer leerlingen heel precies over hoe een goed resultaat eruitziet.

Om te leren met succes is helderheid een vereiste, niet alleen voor het leerproces, maar ook met betrekking tot het resultaat. Hoe beter leraren in de klas kunnen uitleggen wat de succescriteria zijn, hoe effectiever en meer blijvend het werk van de leerlingen zal zijn. Het laten zien van uitgewerkte voorbeelden is hierbij een bewezen effectieve methode.
In het boek zijn vijf onderwijskundige gevolgen passend bij deze mindframe uitgewerkt:

uitdaging
betrokkenheid
zelfvertrouwen
de verwachtingen van de leerling
conceptueel begrip

Mindframe 9 - Ik bouw relaties en vertrouwen op, zodat het leren zich kan afspelen op een plek waar het veilig is om fouten te maken en van anderen te leren.

Lesgeven is in essentie gebaseerd op het opbouwen van relaties. Een positieve relatie tussen leraar en leerling is van wezenlijk belang voor succesvol leren.
De belangrijkste vraag bij dit denkkader is of leraren een hoge verwachting hebben van hun leerlingen. Leerlingen zien wat leraren verwachten en gaan zich hierna gedragen. Het is belangrijk dat er een evenwicht wordt gevonden tussen geen uitdaging en te veel uitdaging om de in ‘zone van de naaste ontwikkeling’ te blijven.
Regels en routine zijn belangrijk, geven richting en laten vertrouwen ontstaan. Het is belangrijk dat een leerkracht ruimte biedt voor humor en vrolijkheid en zelf ook een rolmodel is. Daarnaast moet een leerkracht geloofwaardig, eerlijk en rechtvaardig zijn.

Mindframe 10 - Ik focus op het leren en de taal die daarbij hoort.

Het is belangrijk dat de leerkracht aandacht geeft aan de opvattingen van de leerlingen over hun self-efficacy (geloof in eigen kunnen). Ook is het van belang om te weten wat de motivatie van de leerlingen is. Het niveau van de lessen moet, vooral op de momenten waarin zelfstandig wordt gewerkt, niet te hoog of te laag zijn. Cognitieve overbelasting kan worden voorkomen door geen ongestructureerde lessen te geven met vage opdrachten.

Deze poster is te downloaden of te bestellen vanaf www.bazalt.nl

Leren zichtbaar maken, een visie

Het boek sluit af met het webmodel. De tien denkkaderen zijn de draden die het web vormen. Hoe sterker die zijn, des te sterker zal hun invloed zijn op het denken en het doen van de leraren. Er is ook een onderling verband tussen de denkkaders. Als deze elkaar ondersteunen en versterken vormen de denkkaders samen een stevig web. De denkkaders zijn een uiting van onderwijskundige professionalisme die geleerd kunnen worden en die de basis vormen voor de manier waarop leraren met veel invloed denken, oordelen en beslissen in hun leslokalen.

Ieder hoofdstuk begint met een vragenlijst voor zelfreflectie om duidelijk te maken wat het begrip, de kennis, de wilskracht en het beoordelingsvermogen van de lezer zelf zijn. Ook wordt in elk hoofdstuk aangegeven wat de kerngedachte is en worden er aanbevelingen voor acties gegeven. De hoofstukken eindigen met een samenvatting, checklist en oefeningen die toepasbaar zijn in de klas.

Tot slot

Ik zou dit boek willen aanbevelen aan alle schoolleiders en leerkrachten in ons land. Het werkt heel concreet uit wat de impact is van het handelen van de leerkracht en wat je kunt aanpassen om tot grote veranderingen in het leren van de leerlingen te komen. De uitslagen van de onderzoeken die gedaan zijn door Hattie en Zierer worden in dit boek uitgewerkt tot concrete oefeningen, vragenlijsten en checklists. Zo is het toegankelijk voor alle onderwijsmensen die echt het verschil willen maken!