Feedback - betekenis en voorbeelden

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 17 september 2021

Definitie van feedback

Feedback is de terugkoppeling die je geeft aan iemand over het effect van zijn of haar gedrag of prestaties. Feedback kan directief en sturend zijn, maar ook activerend en reflectief.

Feedback is dus feitelijk het geven van informatie over de vergelijking tussen een geobserveerde prestatie en de norm met het doel om de prestatie te verbeteren. Ook moet feedback gefocust zijn op wat goed gaat en deze handhaven. Makkelijk gezegd kan feedback beschreven worden als commentaar dat we geven op iemands gedrag of houding. Hierin verschilt feedback van kritiek in de zin dat het over een prestatie of gedrag gaat dat veranderbaar is.

Feedback is heel belangrijk op de werkvloer, in teamverband of andere samenwerkingen. Maar in het onderwijs is het al helemaal fundamenteel. Leerlingen leren van de feedback van de leraar en medeleerlingen.

Voor het geven of ontvangen van feedback is een vertrouwelijke sfeer oftewel een goed pedagogisch klimaat nodig. Je kunt dit ook een sfeer van veilige onzekerheid noemen. Fouten maken mag en fouten zijn om van te leren.

Feedback geven

Basisregels voor effectieve feedback zijn als volgt:

Ik-boodschap: Vertel de feedback vanuit jezelf. Op die manier verklaar je waarom je op een bepaalde manier reageert. Een ik-boodschap is: ‘Ik merk dat ik mij niet goed kan focussen als ik hoor dat jij harde muziek aanzet.’ Een jij-boodschap is: ‘Jij zorgt voor te veel geluidsoverlast met die harde muziek.’ Bij een ik-boodschap begrijpt de ander jouw kant van het verhaal sneller en loop je minder risico dat de ander in de verdediging schiet.
Aanwijsbaar, precies: Zorg dat de feedback betrekking heeft op duidelijk aanwijsbaar gedrag. Feedback gaat over wat iemand gedaan heeft en niet over hoe hij is. Om het verschil duidelijk te hebben kun je jezelf de volgende vraag stellen: ‘Kan de ander het gedrag of de prestatie veranderen?’
Concreet: Geef de feedback zo concreet mogelijk. Baseer de feedback op gedrag dat je zelf gezien of gehoord hebt. Daarnaast is het handig om de woorden ‘nooit’ of ‘altijd’ te voorkomen. Dat is makkelijk te weerleggen en kan snel een discussie veroorzaken. Het beste is om precies te beschrijven welk gedrag je gestoord heeft.
Wacht niet te lang: De ander moet de beschreven situatie herkennen om erop te kunnen reageren.
Ruimte voor reactie: Geef de ander de tijd en ruimte om te reageren. Dit kan een verklaring geven voor het gedrag of jou anders naar de zaak laten kijken.
Vraag om het gewenste gedrag: Maak duidelijk wat je van de ander wilt. Zoek hierin samen naar mogelijkheden om het gedrag te veranderen.

Methoden voor het geven van feedback

Er zijn een aantal methoden ontwikkeld om effectief feedback te geven. Het verschilt per situatie welke methode er gebruikt wordt. Een bekende methode is het gebruik van het 4G-model.

Beschrijf het gedrag dat de ander vertoont en waarop je feedback wilt geven
Vertel welk gevoel je krijgt door het gedrag van de ander
Welk gevolg heeft het gedrag van de ander
Wat is het gewenste gedrag dat je zou willen zien bij de ander

Een andere methode is de Pendleton-methode. Hierbij begint het gesprek met het benoemen van de positieve punten vanuit de persoon die feedback krijgt. Wanneer hij/zij niet goed gepresteerd heeft, krijgt hij/zij gelijk de gelegenheid om dit te benoemen. Vervolgens wordt de vraag aan de ander gesteld wat er beter kan en hoe. Pas na zijn/haar antwoord reageert de persoon die feedback geeft. Hierna laat je de ander samenvatten en maak je samen concreet afspraken. In deze methoden wordt ook specifiek gesproken over ‘verbeterpunten’ om woorden met een negatieve lading zoals ‘kritiek’ te vermijden.

Soorten feedback

Naast verschillende methoden bestaan er ook verschillende soorten feedback. Een aantal voorbeelden zijn evaluerende, corrigerende, activerende en motiverende feedback. Het is niet de bedoeling om hiertussen te kiezen, maar om het te combineren en af te wisselen. Wees je bewust van de verschillende soorten en welke effecten deze met zich meebrengen. Binnen het onderwijs kan de feedback zich daarnaast alleen focussen op de didactische of de pedagogische kant. Dat ligt er precies aan wat de leerling nodig heeft om zich persoonlijk te ontwikkelen. Vaak gaat het dan niet over het werk van de leerling, maar over wat hij/zij nodig heeft om zich verder te ontwikkelen.

Feedback ontvangen

Door het ontvangen van feedback leer je meer over jezelf en krijg je de kans om gedrag of een prestatie te veranderen.

Probeer de feedback te begrijpen: Wat bedoelt de persoon precies? Vraag door tot je duidelijk hebt wat er mee wordt bedoeld.
Schiet niet in de verdediging: Luister naar de ander. Dat betekent niet dat je er hetzelfde instaat of het ermee eens bent. Je laat zien dat je erover nadenkt en open staat voor gesprek.
Feedback is geen aanval op jou als persoon: Iemand wil jou iets vertellen over je gedrag of prestatie. Dat gaat niet over jouw persoonlijkheid of jouw waarde als mens.
Beoordeel de feedback: Herken je de feedback? Komt de feedback je bekend voor of hoor je het voor het eerst? Probeer te bepalen of het positieve of negatieve feedback is en of het volgens jou terecht is. Jij bepaalt wat je er in het vervolg mee gaat doen.
Doe iets met de feedback: Besluit wat je in de toekomst meeneemt vanuit de feedback. Ga je actie ondernemen?
Waardeer feedback: Feedback kan voor beide kanten lastig zijn. De ander probeert je te helpen of beter te maken.

Het kan voorkomen dat je dichtslaat door feedback of simpelweg niet meer weet wat je moet doen. Kom er dan later op terug. Er zijn veel mensen die moeite hebben met het leren omgaan met kritiek. Het kan makkelijk zijn om jezelf in die situatie het volgende voor te houden:

Bepaal zelf de timing om kritiek te ontvangen. Zorg dat je rustig bent en dat je je veilig voelt.
Reageer altijd, maar neem daarvoor de tijd!
Kritiek is subjectief. Mensen kunnen kritiek als een feit brengen, maar probeer daar een mening van te maken.
Neem zelf initiatief. Wanneer je voelt dat de sfeer niet goed is, is het beter om er direct naar te vragen. Dat maakt het ontvangen van kritiek lastiger.
Oefen jezelf in het ontvangen van kritiek. Probeer het te zien als informatie waar je iets mee kunt doen of kunt laten liggen.

Feedback in het onderwijs

Bij feedback aan leerlingen moet er soms rekening gehouden worden met andere of extra factoren. In het onderwijs is een vertrouwensrelatie tussen de leerling en leraar van essentieel belang. De focus van feedback moet liggen op de veranderingen die de leerling kan maken en niet op de veranderingen in diens werk. Feedback gericht op het leerproces wordt ook wel proces-georiënteerde feedback genoemd. Hiermee kan het leerproces en de leerbereidheid bevorderd worden. Bij feedback dat beoordelend of becijferend is kan juist het tegenovergestelde effect plaatsvinden. Om de proces-georiënteerde feedback te laten werken moet de leerkracht wel instructies geven aan de leerling om deze te verwerken. Alleen dan heeft de feedback de juiste invloed zodat de leerling er ook daadwerkelijk mee aan de slag gaat.

Feedback geven aan kinderen

Er gelden andere regels voor het geven van feedback bij (jonge) kinderen. De volgende uitleg is gebaseerd op de mindsettheorie van Carol Dweck. Bij mensen is er sprake van een bepaalde mindset, de zogeheten fixed mindset of een growth mindset. Bij een fixed mindset zijn mensen ervan overtuigd dat alleen talent belangrijk is voor prestatie. Deze mensen staan vaak minder open voor feedback. Bij een growth mindset geloven mensen erin dat je je kunt blijven verbeteren en aanpassen. De mindset ontwikkelt zich op het cognitieve en motorische gebied, en is bij kinderen nog heel beïnvloedbaar.

Wanneer er op een goede manier feedback gegeven wordt aan kinderen helpt dit om de juiste mindset te ontwikkelen. Volgens Dweck, en veel andere moderne opvoedkundigen, is het belangrijk om kinderen positieve feedback te geven. Hierin is het belangrijk op welke manier de positieve feedback gegeven wordt. Feedback op proces bevorderd een growth mindset, terwijl dit bij feedback op prestatie een fixed mindset stimuleert. Het blijft ontzettend moeilijk om bij feedback aan kinderen te focussen op het proces en niet op het resultaat. Toch is het belangrijk voor de ontwikkeling van het kind om stil te staan bij de manier waarop je feedback geeft.

Doel van feedback

Onthoud waarvoor je het gesprek aangaat. Vergeet daarbij niet waar de focus op ligt. De ene keer kan dit gaan over een taak, terwijl het de andere keer gaat over een proces of zelfregulatie. In het onderwijs kan feedback op andere manieren bijdragen zoals hier beschreven. Bij feedback gaat het erom dat positief gedrag erkent en gestimuleerd wordt waarbij het negatieve gedrag wordt gecorrigeerd. Tijdens dit gesprek wordt de relatie tussen personen verduidelijkt en is er begrip voor elkaar.

Bronnen:

Biemans, S. (z.d.). Feedback geven en ontvangen. Geraadpleegd op 18 februari 2020, van http://www.lancelots.nl/ontwikkelen/kernvaardigheden/mondelinge-vaardigheden/feedback
Feedback geven en ontvangen. (z.d.). Geraadpleegd op 17 februari 2020, van https://www.uu.nl/sites/default/files/upper_feedback_geven_en_ontvangen.pdf
Feedback geven en ontvangen - Handige oefeningen en tips. (2017, 16 februari). Geraadpleegd op 18 februari 2020, van https://spijkermantrainingen.nl/feedback-geven-en-ontvangen-oefeningen-tips/
Het 4G-model voor het geven van goede feedback. (2019, 7 augustus). Geraadpleegd op 18 februari 2020, van https://www.gitp.nl/insights/performance-management/het-4g-model-voor-het-geven-van-goede-feedback
Langeveld, I. (z.d.). Feedback geven. Geraadpleegd op 18 februari 2020, van http://www.carrieretijger.nl/functioneren/communiceren/mondeling/vaardigheden/feedback-geven
Peeters, W. (2019, 20 april). Handvatten om effectieve feedback te geven. Geraadpleegd op 18 februari 2020, van https://www.vernieuwenderwijs.nl/handvatten-effectieve-feedback-geven
Van Daelen- Van der Schoot, K. (z.d.). Hoe geef je feedback aan een kind? Geraadpleegd op 19 februari 2020, van https://www.monkeymoves.nl/kennisbank/hoe-geef-je-feedback-aan-een-kind/

Boeken over feedback

Feedback in de klas

Hoe zorg je dat de leerling meer leert en jij minder verbetert?

Waarom is werken met voorbeelden zo belangrijk bij feedback?

In welke werkvormen schuilen verborgen leerkansen?

Feedback is een cadeautje

Eigenlijk is het leven één grote feedbacksessie: dagelijks krijgen we advies en kritiek van vrienden, familie, collega's, klanten, leidinggevenden en zelfs van huisdieren. En ook al weten we dat feedback zeer waardevol kan zijn, vaak negeren we het of herkennen het überhaupt niet.