Effectieve feedback in het onderwijs
Geplaatst op 19 november 2020
>> Effectieve feedback in het onderwijs direct bestellen.
Een goede leraar geeft niet alleen les, maar reflecteert ook met leerlingen op hun eigen leerproces. Deze pedagogische en didactische interactie verloopt grotendeels via feedback. Wat is goede feedback en wat komt er allemaal bij kijken?
Dit artikel geeft een samenvatting van het boek ‘effectieve feedback in het onderwijs’ en onderaan staat een recensie.
Wat is effectieve feedback?
Feedback is mondelinge, schriftelijke of non-verbale informatie van een leraar, een leerling zelf of medeleerlingen over het gedrag of de prestatie van een leerling ten opzichte van een na te streven leerdoel. Effectieve feedback geeft een leerling inzicht in waar hij staat ten opzichte van dat doel en hoe hij het kan bereiken. Het helpt de inspanningen en de acties van een leerling en/of van een leraar die daarvoor nodig zijn, te bepalen, te richten of bij te stellen.
Effectieve feedback heeft betrekking op de taak zelf, op het onderliggende proces of op de manier waarop de leerling het leren aanpakt (de zelfregulatie). Die feedback vraagt dialoog, motiveert en ondersteunt een leerling om een doel te bereiken, en leidt tot betere leerprestaties. Bovendien krijgt de leraar daardoor zicht op de impact van zijn lesgeven: 'Welke doelen heb ik al behaald en welke nog niet?'
Essentiele ingrediënten voor goede feedback
Aan de hand van doelen en succescriteria maak je voor leerlingen duideli. wat ze gaan leren en wat je wilt dat ze bereiken. Door ervoor te zore dat ze dat begrijpen, kunnen ze zelf nagaan in welke mate ze het en behalen, Succescriteria zijn het meest effectief als ze helder en specifiak zijn, en zo dubbelzinnigheid vermijden. Als je ze te algemeen formuleert worden ze betekenisloos en geven ze weinig houvast aan leerlingen. Door de leerdoelen en succescriteria te verhelderen en te expliciteren, stijgt de kans dat leerlingen zich zullen inzetten om ze te bereiken.
Om te verduidelijken en te bespreken hoe werk van hoge kwaliteit eruitziet, kun je met de leerlingen voorbeelden bespreken, bijvoorbeeld aan de hand van rubrics, nepwerk, klasmuurwerk of het opstellen van een evaluatie door de leerlingen zelf.
Succescriteria helpen je om de impact van je onderwijs en leeractiviteiten in te schatten en wanneer nodig aan te passen. Het is goed om niet alleen bij het begin van de les naar de leerdoelen en succescriteria te verwijzen, maar dat ook in de loop van de les te doen.
Maak je feedback doelgericht. Geef feedback die verduidelijkt wat een goede prestatie is.
Communiceer helder over de doelen en succescriteria die bij de opdracht horen.
Door de succescriteria samen met de leerlingen op te stellen, begrijpen ze beter het nut van elke stap in het leerproces. Het formuleren van heldere doelen en succescriteria vormt een basisprincipe voor evaluatie. Dat is het onderwerp van het volgende hoofdstuk.
Summatieve en formatieve evaluatie
Met summatieve evaluatie of evaluatie van het leren meet je wat een leerling weet en kan. Formatieve evaluatie of evaluatie om te leren is het proces van zoeken naar en interpreteren van bewijs dat zowel leerlingen als leraren kunnen gebruiken om te beslissen waar de leerlingen zich in hun leerproces bevinden, waar ze naartoe moeten en hoe ze daar het beste geraken (Broadfoot et al., 2002). Formatieve evaluatie versterkt het inzicht van leerlingen in het eigen leerproces en geeft je informatie waarmee je je onderwijsaanpak kunt bijsturen.
Op formatieve evaluatie staan best geen punten. Daarvoor dient immers de summatieve evaluatie. In het volgende hoofdstuk gaan we daar dieper op in.
Feedback geven zonder punten toe te kennen
Cijfers geven aan leerlingen is een controversiële kwestie. In essentie gaat de discussie over de manier waarop we met punten omgaan. Als leerlingen nog volop in hun leerproces zitten, is het beter om geen punten te geven op prestaties. Hoe belangrijker je het behalen van punten maakt. hoe groter de kans dat leerlingen alleen maar geïnteresseerd zijn in het behalen van hoge cijfers en niet zozeer in het leren op zich. Als je wilt dat leerlingen jouw feedback overdenken en gebruiken om eruit te leren, kun je woordelijke feedback beter niet combineren met het geven van punten. Stel dat dat toch moet, geef dan eerst de woordelijke feedback en dan pas het cijfer
Breed evalueren
Enkel kwantitatieve metingen volstaan niet om de kwaliteit van het leren zichtbaar te maken Breed evalueren betekent met verschillende soorten evaluatie in kaart brengen wat een leerling kan waarbij je de totale persoon in beeld brengt.
Je doet dat vanuit een waarderend en ontwikkelingsgericht perspectief, doelgericht en waar mogelijk in authentieke contexten. Je brengt variatie aan naar aantal meetmomenten, het verwerkingsniveau, de evaluator en de manier waarop je de gegevens verzamelt. Benut de kansen die observaties je bieden,
De lat ligt hoog Leerlingen die dat nodig hebben om te tonen wat ze kunnen, hebben recht op passende maatregelen. De overheid geeft je daarvoor de nodige ruimte.
Effectieve feedback is gebaseerd op betrouwbare evaluaties. Dat vraagt van leraren dat ze zo goed mogelijk tegemoetkomen aan de noden van de leerlingen en onder meer flexibel omspringen met de manier van evalueren. Door vooraf barrières in het leerproces weg te werken krijgen alle leerlingen optimale leerkansen.
Drie feedbackvragen
Met de drie feedbackvragen (waar ga ik naartoe - hoe doe ik het op dit moment - wat is de volgende stap?) bied je leerlingen kansen om in te zien hoe ze de kloof tussen de huidige en gewenste prestatie kunnen dichten Door de feedbackvragen als een samenhangend geheel te beantwoorden versterk je aanzienlijk de motivatie van leerlingen om hun doel te bereiken. Dat betekent dat je de feedback over hoe een leerling het op dit moment doet, laat volgen door wat hij moet doen om zich te verbeteren en waarom hij dat het best op die manier aanpakt.
De antwoorden op de drie vragen versterken het leren en helpen de kloof te dichten tussen het huidige niveau van de leerling en het gewenste niveau. Het lijkt een lineair proces, maar in werkelijkheid is het een circulair proces, waarbij de drie vragen voortdurend inwerken op elkaar. Idealiter geef je leerlingen tijdens het leerproces feedback over het leerproces. Ze gaan dan direct aan de slag met de feedback die ze van jou krijgen. Als je pas feedback geeft na een eindevaluatie, zal je extra aandacht moeten besteden aan de transfer naar nieuwe, toekomstige contexten.
Van labelen naar het opheffen van bariëres
Uit onderzoek weten we dat leerlingen meer leerwinst boeken als we hen niet labelen. Dat betekent dat niet de diagnose, maar de vraag hoe we omgaan met wat er moeilijk loopt bij leerlingen het uitgangspunt zou moeten zijn. Het gaat er in het onderwijs immers niet om te weten wat een kind heeft, maar wel wat een kind nodig heeft. Het concept 'barrière' biedt een alternatief: waar leerlingen een barrière ervaren in het leren en participeren, duidt dat op een mismatch tussen leerling en systeem. Het daagt onderwijsprofessionals uit om op zoek te gaan naar aspecten in de onderwijsleeromgeving waarop ze een impact hebben en na te denken hoe ze de omgeving kunnen aanpassen aan de onderwijsbehoeften van elke leerling.
Een 'one size fits all'-aanpak zorgt ervoor dat in elke klas meerdere leerlingen beperkt worden in hun participatie en ontwikkeling. De realiteit is dat elke leerling anders leert. Wie bijkomende ondersteuning nodig heeft, zou die steun ook moeten krijgen, zelfs als er nog onvoldoende argumenten zijn om (al) tot een label te komen (VCLB Koepel, 2013).
Zelfregulatie
De mate waarin leerlingen in staat zijn tot zelfregulatie, bepaalt voor een groot deel hoeveel leerwinst ze kunnen boeken. Leerlingen hebben feedback nodig op het niveau van zelfregulatie om het eigen leerproces beter te kunnen monitoren. Door executieve functies in te oefenen en leerlingen daarbij gerichte feedback te geven, kunnen ze beter onafhankelijk, doelgericht en zelfregulerend gedrag stellen. Feuerstein maakte een lijst van cognitieve functies die mogelijk een rol spelen bij leertaken. Door leerlingen daarin inzicht te geven kunnen ze zichzelf gerichter bijsturen als het leren fout loopt.
Niveaus van feedback
Met taakgerichte feedback informeer je leerlingen over hoe goed ze een taak uitgevoerd hebben in verhouding tot het te bereiken doel. Procesgerichte feedback richt zich op de processen die nodig zijn om een taak uit te voeren. Die feedback moet er uiteindelijk voor zorgen dat leerlingen een transfer kunnen maken naar andere moeilijke nog te maken taken of opdrachten. Feedback op het niveau van zelfregulatie helpt leerlingen om het eigen leerproces te monitoren. Het gaat over het inzicht van leerlingen in hoe ze het leren aanpakken en regelen en hoe ze kennis verwerven.
Als leerlingen dat weten, kunnen ze er hun leerstrategie op richten. Executieve functies spelen daarin een belangrijke rol, want ze hebben een controlerende en aansturende functie. Inzicht in de cognitieve functies van Feuerstein helpen je om te ontdekken wat leerlingen nodig hebben om de volgende stap te zetten in het leren. Aan de hand daarvan kun je specifieke feedback geven en je instructie aanpassen. Feedback op het niveau van de persoon levert de leerling nauwelijks informatie op waarmee hij het leren kan verbeteren.
Feedback voor leerlingen
In een onderwijsleersituatie komt de meeste feedback van de leerlingen zelf. Het loont de moeite om hen daarin vaardiger te maken. Leraren die expliciet naar feedback vragen, staan niet alleen model voor hun leer lingen, maar krijgen ook informatie waarmee ze hun lessen en onder wijsstijl kunnen optimaliseren. De meeste feedback krijgen leerlingen van medeleerlingen. Om daarin beter te worden hebben ze nood aan richtlijnen die je kunt aanreiken en bespreken aan de hand van geschik te werkvormen. Met een zelfevaluatie gaan leerlingen voor zichzelf na waar ze staan. Om dat goed te kunnen doen hebben ze heldere beoor delingscriteria nodig. De feedback die hieruit voortkomt, sluit nauw aan bij feedback op het niveau van zelfregulatie. Je kunt leerlingen daarbij ondersteunen, bijvoorbeeld met technologische hulpmiddelen of met een beoordelingsformulier.
Verbindend schoolklimaat
Feedback heeft veel meer kans om effectief te zijn in scholen en klassen met een verbindend klimaat. Werk maken van verbondenheid tussen leraren en leerlingen en tussen leerlingen onderling creëert een context waarin leerlingen meer leerwinst kunnen boeken. Feedback wordt beter ontvangen in een schuldvrije klas. Het loont de moeite om te investeren in het welbevinden van leerlingen en in groepsvorming.
Wie kiest voor een verbindend schoolklimaat, zal in elke fase van het groepsvormingsproces inzetten op verbondenheid en relaties. Je kunt conflicten bijvoorbeeld herstelgericht benaderen. Dat ligt echter buiten het bestek van dit boek. Wie daarover meer wil lezen, vindt zijn gading in het boek Samen wijs! Herstelgericht werken op school (Ligand, 2014).
Een growth mindset ontwikkelen
Mensen met een growth mindset zijn ervan overtuigd dat ze hun capaciteiten kunnen ontwikkelen door toegewijd en hard te werken. Hersenonderzoek bevestigt dat, ledere keer dat je iets nieuws leert, ontstaan in je hersenen nieuwe verbindingen tussen hersencellen. De manier waarop je oefent en traint, speelt daarin een bepalende rol. Doelgericht oefenen vraagt echt wel een inspanning.
Je kunt de ontwikkeling van een growth mindset stimuleren: Sta model voor de manier waarop je zelf kunt kiezen welke betekenis je aan gebeurtenissen geeft.
Leer leerlingen omdenken. Praat met leerlingen over hoe het brein groeit door doelgericht te oefenen. Verwelkom fouten (en sta model) Gebruik in je feedback de woorden 'al' en 'nog niet, want dat geeft een positief toekomstperspectief.
Besteed geen overdreven aandacht aan punten en waardeer leerlingen op een gepaste manier. Gebruik taal die uiting geeft aan je geloof in groei.
Laat leerlingen samenwerken. Stel hoge verwachtingen in wat je leerlingen zullen presteren.
Feedback helpen ontvangen
De manier waarop leerlingen feedback ontvangen en interpreteren, is cruciaal. Een goede pedagogische relatie met je leerlingen helpt hen om je feedback te ontvangen. Als de zorg om de relatie je tegenhoudt om duidelijke feedback te geven (of het nu waardering is of kritiek), geef dan een meervoudige boodschap, waarin je de feedback laat voorafgaan door een positieve relationele boodschap.
Mondelinge feedback zal effectiever zijn naarmate je een goed moment kiest, op je lichaamstaal let, ruimte laat voor dialoog en beschrijvende, concrete en actiegerichte taal gebruikt die de leerling begrijpt. Doe dat herhaaldelijk en dank de leerling om de feedback te willen ontvangen. Pas die tips ook toe bij schriftelijke feedback. Je hebt dan bovendien het voordeel er rustig over na te kunnen denken.
Kritiek kan hevige emoties losweken. Het is beter defensief gedrag te beluisteren dan te bekampen. Erken meningsverschillen en ga erover in dialoog
Houd kritiek niet op. Kritiek is op zich niet positief of negatief, maar een manier om het leren te stimuleren.
Met jouw hulp kunnen leerlingen leren om feedback te ontvangen en eruit te halen wat hen helpt om meer leerwinst te boeken.
Belang van de context
Elke feedback is gebaseerd op een interpretatie van een waarneming (zoals het gedrag van een leerling, een prestatie, een werkstuk ...). De context en emoties beïnvloeden die interpretatie. Ook wat een leerling uit feedback leert, is afhankelijk van de context en emoties. Als leerlingen feedback bedreigend vinden, zijn ze niet in staat om zich daarvoor open te stellen.
Motivatie
Summatieve evaluatie en de bijbehorende feedback organiseer je best niet te vaak want dan hebben de leerlingen niet genoeg tijd om te groeien. Maar als je er te lang mee wacht, verhoogt het risico dat de leerlingen de leerstof op een verkeerde manier automatiseren. Feedback op formatieve evaluatie maakt integraal deel uit van het onderwijsleerproces. Jij hebt die feedback nodig om je instructie te optimaliseren en je leerlingen hebben die nodig om hun acties bij te sturen. Je kunt die feedback zo vaak als mogelijk geven, in combinatie met werkvormen die ertoe bijdragen dat je een betrouwbaar beeld krijgt van waar elke leerling zich in het leerproces bevindt.
De timing van feedback op een evaluatie kan de leerwinst van leerlingen beïnvloeden. Leerlingen die vooraf weten dat ze snel feedback zullen krijgen, behalen betere scores. Vooral beginnelingen hebben veel nood aan snelle feedback, maar gun leerlingen de tijd om zelf te ontdekken wat ze verkeerd doen en om dat recht te zetten. Over het algemeen kun je best snel feedback geven. Dat helpt je om de feedback beter te doseren en de leerlingen zullen meer leerwinst uit je feedback halen.
Recensie
Met het boek ‘effectieve feedback in het onderwijs’ heb je een standaardwerk over feedback in onderwijsleersituaties in handen.
Het boek sluit volledig aan bij eigentijdse inzichten over ontwikkelen en leren van kinderen en jongvolwassenen. Recente onderwijskundige literatuur en veelgebruikte werkwijzen worden in het boek geïntegreerd.
Veel scholen zijn bezig met de transitie naar kindgericht c.q. ontwikkelingsgericht onderwijs. Daarin speelt autonome motivatie en eigenaarschap voor het eigen leerproces een belangrijke rol. En dus wordt helder zicht op alle aspecten van feedback steeds belangrijker. Het boek ‘effectieve feedback’ geeft hierin een compleet en helder beschreven overzicht.
Er worden veel praktische voorbeelden genoemd en de lezer krijgt allerlei handreikingen om het geven en ontvangen van feedback goed vorm te geven. Van harte aanbevolen!
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Bestellen
Het boek Effectieve feedback in het onderwijs is te bestellen via:
Gerelateerd
Medilex Onderwijs
Wij-leren.nl Academie
