De pedagogische opdracht van de basisschool

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 1 juni 2014

Kerpel, A. (2014). De pedagogische opdracht van de basisschool.
Geraadpleegd op 24-01-2021,
van https://wij-leren.nl/pedagogische-opdracht-basisschool.php

De kern van het onderwijs wordt gevormd door de pedagogische opdracht van de school: Waartoe willen wij kinderen opvoeden? Als het goed is, willen alle betrokkenen binnen de school de kinderen optimaal begeleiden bij het ontwikkelen tot een sociale, zelfstandige volwassene. Dit komt tot uiting in alle facetten van het onderwijs.

Het is vanzelfsprekend dat de ouders als natuurlijke opvoeders het eerst verantwoordelijk zijn voor de opvoeding van hun kind. Maar daarnaast draagt de basisschool voor een belangrijk deel bij aan de ontwikkeling tot persoonlijkheid. Kinderen worden op school voorbereid om als burger deel te nemen aan de maatschappij. Iedere basisschool is een professionele instelling met een eigen visie op opvoeding en onderwijs, die voortvloeit vanuit de pedagogische opdracht.

Mensbeeld

De visie heeft ook te maken met het mensbeeld. Een mensbeeld is de opvatting over de vraag: wie of wat is de mens? Enkele mensbeelden zijn: het naturalistische, het cultuur-historische, het religieuze en het antropocentrische mensbeeld. Met andere woorden: het mensbeeld vindt de basis in de natuur, de cultuur, de religie of de mens. Het is belangrijk dat de leerkracht zich bewust is van zijn eigen mens- en maatschappijbeeld, en dat hij weet op welke normen en waarden zijn keuzes gebaseerd zijn.

De houding van de leerkracht

De leerkracht levert (al dan niet bewust) een bijdrage aan de houding waarop kinderen in de wereld staan en beïnvloedt ook de manier waarop kinderen tegen de dingen aankijken. Ieder kind ontwikkelt zich in de interactie tussen mens en wereld. Die wereld bestaat uit vier oriëntatievelden: de ander, de natuur, de cultuur en de bovennatuur. De leerkracht maakt daarbij steeds –vanuit zijn visie- een afweging wat de kinderen moeten leren en waarom dat belangrijk is om te leren.

De ontwikkeling van het kind

In zijn oriëntatie op de wereld ontwikkelt het kind zich op drie gebieden:

Op psychomotorisch gebied. Dat wil zeggen dat kinderen zichzelf en de wereld leren kennen door middel van hun lichaam. Ook de motoriek valt daaronder. Het woord ‘psycho’ geeft aan dat er een nauwe band is tussen lichaam en geest.
Op cognitief gebied. Dat heeft te maken met de mogelijkheid om tot kennis te komen.
Op het gebied van affectie. Dat heeft te maken met gevoelens en het ontwikkelen tot een sociale volwassene.

Deze ontwikkelingsgebieden staan in nauwe relatie tot de bovengenoemde oriëntatievelden. Door te ontwikkelen op deze drie gebieden kunnen kinderen de ander, de natuur, de cultuur en de bovennatuur beter leren kennen.

De Nederlandse samenleving

De pedagogische opdracht is het voorbereiden van kinderen op de maatschappij. Maar dat is zeker in deze tijd niet eenvoudig. De Nederlandse samenleving verandert erg en dat werkt door in het onderwijs. We leven in een multiculturele samenleving. Ook is de individualisering sterk toegenomen. Daarnaast komt informatie van alle kanten tot ons en krijgen kinderen veel prikkels. Door globalisering is de wereld als het ware kleiner geworden. En onze samenleving is pluriform geworden. Dat wil zeggen: er leven verschillende groepen met uiteenlopende culturele, etnische en religieuze achtergronden samen. Al met al is de samenleving een stuk complexer geworden.

De rol van het onderwijs

De school draagt bij aan de sociale cohesie door de kinderen vaardigheden te leren die de integratie in de samenleving bevorderen. Maar dat niet alleen: de school ís al een vorm van samenleven, want de kinderen leren er op een interactieve manier om samen te leven.
De betekenis van het onderwijs voor de maatschappij kan in twee delen opgesplitst worden, beiden gevoed vanuit de visie. Overkoepelend gaat het om het opvoeden van kinderen tot actieve, verantwoordelijke burgers in onze maatschappij. Maar de overheid vraagt ook een concrete bijdrage. Zij wil dat scholen thema’s aan de orde stellen die voor de ontwikkeling van de samenleving erg belangrijk zijn.

Kiezen voor onderwijs

Waartoe willen wij kinderen opvoeden? Dat was de kernvraag, die aan het begin van het artikel gesteld werd. Die vraag is niet alleen belangrijk voor scholen, die zich bezinnen op hun pedagogische opdracht, maar ook voor ouders die een school zoeken voor hun kind. Sommigen vinden de bereikbaarheid van de school belangrijk, anderen letten goed op de kwaliteit van het onderwijs. Of ouders zoeken een school die past bij hun pedagogische en/of levensbeschouwelijke visie. De vrijheid van onderwijs geeft ouders de mogelijkheid om te kiezen voor openbaar of bijzonder onderwijs. Het bijzonder onderwijs kan gebaseerd zijn op een onderwijskundige, een pedagogische of een levensbeschouwelijke visie.

Onderwijsvisies in relatie tot de multiculturele samenleving

In het onderwijs bestaan vier visies op de manier van omgaan met de multiculturele samenleving:

De monoculturele visie: alle kinderen moeten zich aanpassen aan de Nederlandse taal en cultuur.
De multiculturele visie: kinderen groeien op in hun eigen culturele groep, die zich los van de andere groepen ontwikkelt.
De interculturele visie: alle kinderen moeten leren omgaan met verschillende culturen.
De transculturele visie: de nadruk ligt op het overbruggen van cultuurverschillen en wederzijdse aanpassing.

Bij de pedagogische opdracht van de school gaat het om voorbereiding op de maatschappij. Maar er zijn dus verschillen in de manier waarop scholen de voorbereiding op de multiculturele samenleving inhoud geven.

Tot slot

De pedagogische opdracht is meer dan alleen het overdragen van normen en waarden: de school is een leer- en leefgemeenschap, waarbij de ontwikkeling van het individuele kind centraal staat. In deze leeromgeving moeten keuzevrijheid, zingeving en creativiteit een plaats krijgen. Ook is het belangrijk dat er ontmoetingen plaatsvinden tussen verschillende culturen, want dat stimuleert de sociale en maatschappelijke betrokkenheid.

Literatuur

Alkema, E. e.a. (2011) Meer dan onderwijs, Assen: Uitgeverij Van Gorcum.

Beemen, L. van (2006) Ontwikkelingspsychologie, Groningen: Wolters-Noordhoff.

Berding, J. en Pols, W. (2009) Schoolpedagogiek. Opvoeding en onderwijs inde basisschool, Groningen: Noordhoff Uitgevers.

Diekstra, R. en Hintum M. van (2010) Opvoedingscanon, Amsterdam: Wereldbibliotheek

Kohnstamm, R. (2002) Kleine ontwikkelingspsychologie, Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum

Langeveld, M.J. (1981) Beknopte theoretische pedagogiek, Groningen: Wolters-Noordhoff.

Oers, B. van e.a. (2007) Burgerschapsvorming en identiteitsontwikkeling, een bijdrage aan de pedagogische kwaliteit in het onderwijs, Assen: Uitgeverij Van Gorcum.

Stevens, L. (1997) Over denken en doen, Den Haag: PMPO

Kerpel, A. (2014). De pedagogische opdracht van de basisschool.
Geraadpleegd op 24-01-2021,
van https://wij-leren.nl/pedagogische-opdracht-basisschool.php