De pedagogische opdracht van de basisschool

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

 

  Geplaatst op 24 januari 2023

De kern van het onderwijs wordt gevormd door de pedagogische opdracht van de school:  Waartoe willen wij kinderen opvoeden? Als het goed is, willen alle betrokkenen binnen de school de kinderen optimaal begeleiden bij het ontwikkelen tot een sociale, zelfstandige volwassene. Dit komt tot uiting in alle facetten van het onderwijs.  

Het is vanzelfsprekend dat de ouders als natuurlijke opvoeders het eerst verantwoordelijk zijn voor de opvoeding van hun kind. Maar daarnaast draagt de basisschool voor een belangrijk deel bij aan de ontwikkeling tot persoonlijkheid. Kinderen worden op school voorbereid om als burger deel te nemen aan de maatschappij. Iedere basisschool is een professionele instelling met een eigen visie op opvoeding en onderwijs, die voortvloeit vanuit de pedagogische opdracht.

Mensbeeld

De visie heeft ook te maken met het mensbeeld. Een mensbeeld is de opvatting over de vraag: wie of wat is de mens? Enkele mensbeelden zijn:
  • het naturalistische;
  • het cultuur-historische;
  • het religieuze en
  • het antropocentrische mensbeeld.

Met andere woorden: een mensbeeld kan zijn waarden ontlenen aan de natuur, de cultuur, de religie of de mens. Het is belangrijk dat de leerkracht zich bewust is van zijn eigen mens- en maatschappijbeeld, en dat hij weet op welke normen en waarden zijn keuzes gebaseerd zijn.

De houding van de leerkracht

De leerkracht levert (al dan niet bewust) een bijdrage aan de houding waarop kinderen in de wereld staan en beïnvloedt ook de manier waarop kinderen tegen de dingen aankijken. Ieder kind ontwikkelt zich in de interactie tussen mens en wereld. Die wereld bestaat uit vier oriëntatievelden: de ander, de natuur, de cultuur en de bovennatuur. De leerkracht maakt daarbij steeds –vanuit zijn visie- een afweging wat de kinderen moeten leren en waarom dat belangrijk is om te leren.

De ontwikkeling van het kind

In zijn oriëntatie op de wereld ontwikkelt het kind zich op drie gebieden:
  • Op psychomotorisch gebied. Dat wil zeggen dat kinderen zichzelf en de wereld leren kennen door middel van hun lichaam. Ook de motoriek valt daaronder. Het woord ‘psycho’ geeft aan dat er een nauwe band is tussen lichaam en geest.
  • Op cognitief gebied. Dit gaat over de mogelijkheid om tot kennis te komen.
  • Op het gebied van affectie. Dit heeft te maken met gevoelens en het ontwikkelen tot een sociale volwassene.
Deze ontwikkelingsgebieden staan in nauwe relatie tot de bovengenoemde oriëntatievelden.  Door te ontwikkelen op deze drie gebieden kunnen kinderen de ander, de natuur, de cultuur en de bovennatuur beter leren kennen.

De Nederlandse samenleving

De pedagogische opdracht is het voorbereiden van kinderen op de maatschappij. Maar dat is zeker in deze tijd niet eenvoudig. De Nederlandse samenleving verandert erg en dat werkt door in het onderwijs. We leven in een multiculturele samenleving. Hierdoor is onze samenleving pluriform, dat wil zeggen: er leven verschillende groepen met uiteenlopende culturele, etnische en religieuze achtergronden samen.
Bovendien is de individualisering sterk toegenomen. Er is minder cohesie in de samenleving.
Een andere ontwikkeling is die van de informatiemaatschappij. Er komt van alle kanten informatie tot ons en kinderen krijgen veel prikkels.
Door globalisering is de wereld als het ware kleiner geworden. 
Al met al is de samenleving een stuk complexer geworden en dit werkt door in het onderwijs.

De rol van het onderwijs

De school draagt bij aan de sociale cohesie door de kinderen vaardigheden te leren die de integratie in de samenleving bevorderen. Maar dat niet alleen: de school ís al een vorm van samenleven, want de kinderen leren er op een interactieve manier om samen te leven.
De betekenis van het onderwijs voor de maatschappij kan in twee delen opgesplitst worden, beiden gevoed vanuit de visie. Overkoepelend gaat het om het opvoeden van kinderen tot actieve, verantwoordelijke burgers in onze maatschappij. Maar de overheid vraagt ook een concrete bijdrage. Zij wil dat scholen thema’s aan de orde stellen die voor de ontwikkeling van de samenleving erg belangrijk zijn.

Kiezen voor onderwijs

Waartoe willen wij kinderen opvoeden? Dat was de kernvraag, die aan het begin van het artikel gesteld werd. Die vraag is niet alleen belangrijk voor scholen, die zich bezinnen op hun pedagogische opdracht, maar ook voor ouders die een school zoeken voor hun kind. Sommigen vinden de bereikbaarheid van de school belangrijk, anderen letten goed op de kwaliteit van het onderwijs. Of ouders zoeken een school die past bij hun pedagogische en/of levensbeschouwelijke visie. De vrijheid van onderwijs geeft ouders de mogelijkheid om te kiezen voor openbaar of bijzonder onderwijs. Het bijzonder onderwijs kan gebaseerd zijn op een onderwijskundige, een pedagogische of een levensbeschouwelijke visie.

Onderwijsvisies in relatie tot de multiculturele samenleving

In het onderwijs bestaan vier visies op de manier van omgaan met de multiculturele samenleving:
  • De monoculturele visie: alle kinderen moeten zich aanpassen aan de Nederlandse taal en cultuur.
  • De multiculturele visie: kinderen groeien op in hun eigen culturele groep, die zich los van de andere groepen ontwikkelt.
  • De interculturele visie: alle kinderen moeten leren omgaan met verschillende culturen.
  • De transculturele visie: de nadruk ligt op het overbruggen van cultuurverschillen en wederzijdse aanpassing.
Bij de pedagogische opdracht van de school gaat het om voorbereiding op de maatschappij. Maar er zijn dus verschillen in de manier waarop scholen de voorbereiding op de multiculturele samenleving inhoud geven.

Tot slot

De pedagogische opdracht is meer dan alleen het overdragen van normen en waarden: de school is een leer- en leefgemeenschap, waarbij de ontwikkeling van het individuele kind centraal staat. In deze leeromgeving moeten keuzevrijheid, zingeving en creativiteit een plaats krijgen. Ook is het belangrijk dat er ontmoetingen plaatsvinden tussen verschillende culturen, want dit stimuleert de sociale en maatschappelijke betrokkenheid.

Literatuur

Alkema, E. e.a. (2011) Meer dan onderwijs, Assen: Uitgeverij Van Gorcum.
Beemen, L. van (2006) Ontwikkelingspsychologie, Groningen: Wolters-Noordhoff.
Berding, J. en Pols, W. (2009) Schoolpedagogiek. Opvoeding en onderwijs inde basisschool, Groningen: Noordhoff Uitgevers. 
Diekstra, R. en Hintum M. van (2010) Opvoedingscanon, Amsterdam: Wereldbibliotheek
Kohnstamm, R. (2002) Kleine ontwikkelingspsychologie, Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum
Langeveld, M.J. (1981) Beknopte theoretische pedagogiek, Groningen: Wolters-Noordhoff.
Oers, B. van e.a. (2007) Burgerschapsvorming en identiteitsontwikkeling, een bijdrage aan de pedagogische kwaliteit in het onderwijs, Assen: Uitgeverij Van Gorcum.
Stevens, L. (1997) Over denken en doen, Den Haag: PMPO 

 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Webinar
Roos van Leary in de klas
Roos van Leary in de klas
Gratis webinar met Niels de Jong
Wij-leren.nl Academie 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.Ouderbetrokkenheid
Ouderbetrokkenheid - communicatie - educatief partnerschap.
Arja Kerpel
Opvoeden
Opvoeden: opvattingen - middelen - maatschappelijke betekenis.
Arja Kerpel
Professionele vrijheid
Professionele vrijheid in het onderwijs.
Machiel Karels
Leren en onderwijzen
Over leren en onderwijzen.
Luc Stevens
Vrijheid voor onderwijs: wat heeft de school nodig om school te zijn?
Van vrijheid van onderwijs naar vrijheid voor onderwijs; een onderwijspedagogisch argument.
Gert Biesta
Vrijheid van onderwijs
Vrijheid van onderwijs: essentieel voor vorming van kinderen en jongeren .
Gerdien Bertram-Troost
Balanceren tussen vrijheid en deugdelijkheid
Artikel 23: balanceren tussen vrijheid en deugdelijkheid.
Symen van der Zee
Zelfvertrouwen
Vertrouwen en zelfvertrouwen als kwaliteiten van ontwikkeling en leren.
Luc Stevens
Pedagogisch basisklimaat
Pedagogisch (basis) klimaat.
Luc Stevens
Tijd voor pedagogiek
Over de pedagogische paragraaf in onderwijs, opleiding en vorming.
Gert Biesta
Pedagogisch klimaat
Pedagogisch klimaat - leidinggeven - veiligheid - orde in de klas
Arja Kerpel
Waardengedreven onderwijs
Waardengedreven onderwijs: universele waarden - waardencreatie
Arja Kerpel
pedagogiek en opvoedkunde
Pedagogiek en opvoedkunde
Machiel Karels
Drie instrumenten voor burgerschapsvorming
Aan de slag met burgerschapsvorming
Jaap Versfelt
Pedagogiek handelingswetenschap
Pedagogiek, een betrokken handelingswetenschap
Gert Biesta
Innerlijkheid en humaniteit pedagogiek
Pedagogiek, innerlijkheid en humaniteit
Gert Biesta
Volwassen in de wereld
Wat er op het spel staat: volwassen in de wereld willen zijn
Gert Biesta
Subjectificatie - ander curriculum
Subjectiverend onderwijs: Het curriculum op zijn kop
Gert Biesta
Biesta reflectie
Reflecties bij Het prachtige risico van onderwijs van Gert Biesta
Harm Klifman
Ondernemende pedagogen
Ondernemende pedagogen gezocht!
Bert Kalkman
Interventies gedragsproblemen
Interventie bij gedragsproblemen - De Eerste Stap
Monique Baard
Samenlevingsgerichte school
De Samenlevingsgerichte School
Peter de Vries
Wereldgericht onderwijs -2-
Kind, school, wereld: een pleidooi van Gert Biesta voor wereldgericht onderwijs
Machiel Karels
Leerkrachtgedrag
Pedagogisch en didactisch handelen
redactie
Commentaar curriculum.nu door Gert Biesta
Brief over de herziening van het curriculum
Gert Biesta
Omgaan met introverte leerlingen
Omgaan met introverte leerlingen, tips voor de leraar
Marieke Stomphorst
Evidence based instructiestrategieën: wordt ons onderwijs beter?
Instructiestrategieën die werken - maar voor wat? (2)
Dick van der Wateren
Staat van onderwijs en hoe verder
Over de staat van het onderwijs en perspectieven voor een goed vervolg
Marcel van Herpen
Drie instrumenten voor burgerschapsvorming
Aan de slag met burgerschapsvorming
Jaap Versfelt
Nieuw boek over 10 jaar Agora-onderwijs
Nieuw boek over 10 jaar Agora-onderwijs
Rob Martens
Verlaging studiedruk door verlaging te halen studiepunten
Verlaging studiedruk door verlaging aantal te halen studiepunten? We moeten onszelf bij de opvoedkladden grijpen!
Lisette Bastiaansen
Verlaging studiedruk door verlaging te halen studiepunten
Verlaging studiedruk door verlaging aantal te halen studiepunten? We moeten onszelf bij de opvoedkladden grijpen!
Lisette Bastiaansen
Pedagogisch kader
Pedagogisch kader professionele netwerken onderwijs en kinderopvang
Helèn de Jong
Wij, de leraar
Wij, de leraar - Elk kind heeft een pedagogisch netwerk nodig
Arja Kerpel
3000 jaar denkers over onderwijs
3000 jaar denkers over onderwijs
Machiel Karels
Klassenkracht
Klasse(n)kracht - in zeven stappen naar een veilig en sociaal groepsklimaat
Arja Kerpel
Essential Schools
The Essential Schools in de VS - scholen die je leren wie je bent
Machiel Karels
Catharsia - Agora onderwijs in Roermond
Catharsia - een andere visie op onderwijs
Hartger Wassink
De Denkende Klas: bereid je leerlingen voor op leren én leven
De Denkende Klas
Dick van der Wateren
De Denkende Klas: bereid je leerlingen voor op leren én leven
De Denkende Klas
Dick van der Wateren
Woorden waarden werkelijkheid
Woorden, waarden en werkelijkheid: Leiding geven aan waardengericht werken in scholen
Myriam Lieskamp
10 jaar Agora onderwijs
Agora onderwijs - een intrigerende benadering van leren
Machiel Karels
In school we trust
Internationaal netwerk rond nationale onderwijsvernieuwingen
Ewald Vervaet
In school we trust
Internationaal netwerk rond nationale onderwijsvernieuwingen
Ewald Vervaet
Kinderen opvoeden
Wat maakt kinderen gelukkig?
Steven Pont
Doel van onderwijs
Luc Stevens: Neutraal onderwijs is een illusie
Machiel Karels
onderwijs en zelfkennis
Onderwijs en zelfkennis
Jan Bransen
Cockpitdenken zonder handelingservaring
Aan de knoppen draaien
Jan Bransen
Cockpitdenken zonder handelingservaring
Aan de knoppen draaien
Jan Bransen
democratisch tekort advies Onderwijsraad mbt artikel 23
En niet andersom? - Over het democratisch tekort in het advies van de Onderwijsraad met betrekking tot artikel 23
Gert Biesta


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Pedagogisch klimaat in een video van één minuut uitgelegd
Pedagogisch klimaat in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



pedagogiek
pedagogisch klimaat

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest