De Denkende Klas
Dick van der Wateren
Docent natuurkunde en nlt, edublogger en auteur bij dickvanderwateren.nl
Geraadpleegd op 15-10-2024,
van https://wij-leren.nl/de-denkende-klas.php
Wat zou je vinden van een school:
- Waar leerlingen samen met hun leraren denken?
- Waar iedereen bezig is dingen uit te vinden, en te onderzoeken hoe de wereld in elkaar zit?
- Waar leerlingen niet achterover hangen als passieve consumenten van kennis, maar zelf actief kennis maken?
- Waar de gangen en lokalen volhangen met de producten van hun denkarbeid?
Dat is een school waar het niet om het leren draait maar om het leven. In zo’n school zijn alle klassen denkende klassen. Theo Thijssen parafraserend heb ik dit boek De denkende klas genoemd, omdat ik ervan overtuigd ben dat samen denken een klas tot een gelukkige klas maakt. Zelf denken maakt dat kinderen plezier in de lessen hebben omdat ze hun eigen nieuwsgierigheid en verwondering kunnen volgen. Het leert hen hoe ze problemen zelfstandig aan kunnen pakken. Het leert hen zelf hun mening te vormen en niet blind te geloven wat hen wordt voorgespiegeld.
Leren voor het leven
Het uitgangspunt van dit boek is dat alle kinderen willen leren. Alleen willen ze dat niet allemaal op de manier waarop wij het hen gewoonlijk aanbieden. Als we hun natuurlijke nieuwsgierigheid en leergierigheid niet in de weg staan, leren ze allemaal graag. Maria Montessori heeft het in dat verband over de ‘absorberende geest’ van het kind, die bovendien de kracht heeft zich dingen te verbeelden.
The Art of Being Human is de titel van een boek van de Amerikaanse hoogleraar culturele antropologie Michael Wesch die we verderop in de paragraaf World Simulation tegenkomen. Deze titel geeft precies weer wat ik vind dat onderwijs zou moeten zijn: jonge mensen inleiden in de kunst van het mens zijn. Onze wereld verandert in een snel tempo en dat stelt bijzondere eisen aan de komende generaties. De kinderen die nu opgroeien staan voor geweldige uitdagingen op het gebied van klimaat, milieu, duurzaamheid, welvaartsverdeling en het samenleven in een plurale maatschappij. In het onderwijs zou het dan ook niet zozeer om het leren als wel om het leven moeten gaan.
De kunst van het mens zijn bestaat erin dat we samen de wereld maken. Opgroeiende mensen moeten de wereld leren begrijpen en leren hoe we de wereld maken. In de woorden van Michael Wesch: “Dat is de weg naar het realiseren van ons volledige menselijke potentieel. Het is de weg naar echte vrijheid.”
In het onderwijs zou iets op het spel moeten staan.
En denken, het diepe denken waarover dit boek gaat, is iets op het spel zetten: je eigen opvattingen, je gedachten over je leven en over je plaats in de wereld.
Dat brengt ons bij het onderwerp van dit boek: kinderen, jongeren en jongvolwassenen stimuleren zelfstandig te denken — en niet alleen kennis te reproduceren — zodat ze in hun volwassen leven goed toegerust kunnen deelnemen aan de democratische samenleving. Ik zeg uitdrukkelijk: niet alleen kennis reproduceren. Ik heb weliswaar een uitgesproken standpunt over onderzoekend leren, dat wil niet zeggen dat ik kennisoverdracht onbelangrijk vind. Integendeel, jonge mensen moeten vooral veel kennis opdoen. Maar omdat die kennis bepaalde waarden vertegenwoordigt, zouden we ons altijd moeten afvragen:
- Welke kennis is belangrijk voor welk doel?
- Welke waarden willen wij onze kinderen meegeven?
Onderzoekend leren én directe instructie
Ik neem geen standpunt in voor of tegen directe instructie. In de recente polemiek wordt dat vaak tegenover onderzoekend leren gesteld. Een goede leraar beheerst, naar mijn mening, meerdere didactische en pedagogische methoden en past die toe op het juiste moment en voor het juiste doel. Dat dit boek vooral gaat over onderzoekend leren is dus geen statement. Over andere instructievormen is al voldoende geschreven.
Globale inhoud per hoofdstuk
De denkende klas kun je van kaft tot kaft lezen, of je selecteert het deel of het hoofdstuk waar jouw belangstelling nu het meest naar uitgaat. Als je vooral interesse hebt in praktische tips: lees de paragrafen die beginnen met HOE. Je kunt eventueel de paragrafen Verdieping overslaan. Wil je juist diep in de materie duiken, dan zijn die paragrafen voor jou.
Achtergrond: hoofdstuk 1-3
De eerste drie hoofdstukken beschrijven waarom ik het zo belangrijk vind dat wij als leraren jonge mensen leren om beter te denken. Hoofdstuk een (Vooraf) begint met de vraag waar het in goed onderwijs om zou moeten gaan: onze pedagogische opdracht. In hoofdstuk twee (Wat is waar, goed en schoon onderwijs?) laat ik zien hoe je die opdracht kunt vormgeven. In het derde hoofdstuk (Wat is wijsheid?) breng ik je met een klein beetje filosofie terug naar je kindertijd, toen je onbevangen om je heen keek en de wereld ontdekte. Die onbevangen, wijsgerige blik wil ik met dit boek bevorderen, zowel bij kinderen als bij hun leraren en opvoeders.
Voorwaarden voor denken: hoofdstuk 4-6
Aan het bouwen en inrichten van onze denkende klas gaan een paar belangrijke vragen vooraf. In hoofdstuk vier (Hoe neem je goed waar?) onderzoek ik wat er nodig is voor we onze denkarbeid beginnen. Dat is: goed kijken, luisteren en onze andere zintuigen gebruiken.
Kortom, de werkelijkheid waarnemen – een kunst op zich.
Onze volgende stap is dat we ons verwonderen over wat we hebben waargenomen. Hoofdstuk vijf (Wat is verwondering?) legt uit dat verwondering het begin is van denken. Het laat zien wat het inhoudt en hoe we ons daarin kunnen bekwamen. Voor we aan denken toekomen is het belangrijk ons af te vragen wanneer we tevreden zijn over onze denkarbeid. Dat doe ik in hoofdstuk zes (Wat is waarheid?).
Kern: hoofdstuk 7 -10
Het kernhoofdstuk van het boek is hoofdstuk zeven (Wat is denken?). Daarin leg ik uit om welk soort denken het in dit boek gaat – diep, ofwel redelijk, denken – en wat daarvoor nodig is – spelen, experimenteren en falen. De theoretische paragrafen worden afgewisseld met allerlei oefeningen waarmee je jezelf en je leerlingen aan het denken zet. Om goed te kunnen denken, moeten we goede vragen stellen, en daarover gaat het achtste hoofdstuk (Wat zijn goede vragen?). In de volgende twee hoofdstukken leg ik uit wat kennis en leren inhouden en hoe ze zich verhouden tot denken.
Ter overdenking: hoofdstuk 11
In het laatste hoofdstuk stel ik de vraag: wat staat op het spel? Werkelijk, diep denken veronderstelt altijd dat we iets op het spel zetten.
Uiteindelijk is dat ons bestaan in de wereld.
Dit boek bevat veel ‘Hoe?-paragrafen’ met praktische oefeningen en voorbeelden. Maar het is geen handleiding of verzameling recepten die je klakkeloos kunt volgen. Je zult bij alles wat je doet zelf moeten nadenken over je doel, het waartoe van je onderwijs. Bedenk waarom je met mijn ideeën aan de slag wilt. Denken met je leerlingen is niet een trucje, of de zoveelste instructiemethode, die je over je leerlingen kunt uitstorten. Als je me wilt volgen op deze weg kan dat leiden tot een verdieping van je werk als leraar en pedagoog. Het maakt je lessen bovendien levendiger en interessanter. En mogelijk – als je jezelf een verwonderende, vragende denkhouding aanleert – verrijkt dat ook je persoonlijke leven.
Bestellen
Het boek De Denkende Klas: bereid je leerlingen voor op leren én leven is te bestellen via: