Wij, de leraar
Arja Kerpel
Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl
Geraadpleegd op 09-11-2024,
van https://wij-leren.nl/wij-de-leraar.php/wij-de-leraar.php
Na het succes van het boek Ik, de leraar komt Marcel van Herpen met een ‘broertje’: Wij, de leraar. Vanuit liefde voor het kind stelt hij in zes megaclaims kernachtig vast wat er mis is met ons onderwijssysteem. De existentiële betekenis van de relatie – het bestaan van ik met de ander – is de aanleiding om ons onderwijs onder de loep te nemen. Want juist als je ziet hoe belangrijk de relatie is, zie je helder wat er mis is. En wat het kind nodig heeft: een pedagogisch netwerk om hem heen.
Wij, de leraar is opgebouwd in drie delen:
- Inzicht: Ik, de ander en het onderwijs
- Overzicht: Wat het kind, de school en de samenleving belast
- Uitzicht: Van relatie naar netwerk
Inzicht: Ik, de ander en het onderwijs
Marcel van Herpen beschouwt opvoeding met:
- Het leven als uitgangspunt. Wat we leren, leren we in het leven, ván het leven. We gaan door met leven, en daar leer je van.
- De ander als perspectief. Dit is de sleutel voor menswaardigheid. Relatie is hierbij een kernwoord.
Elk mens is uniek en heeft recht op een naam. Een naam vertelt wie je bent, dat je er bent en mag zijn. Het leven vertelt ons dat we iemand (anders) zijn door onze eigen naam.
Geen mens kan zonder de ander. Een mooi citaat van Marcel hierover: ‘Ik ben voor mijzelf de enige IK, de rest zijn anderen. (..) Alle anderen vertellen mij in woord en daad wie ik ben. Zij zijn de spiegels waarin ik kijk en waardoor ík ben. Ik ben dus van mezelf, maar niet zonder de ander.’
We leren door met de ander te communiceren; door taal en gedrag. Waarom beoordelen we jonge kinderen dan al op achterstanden in taal en gedrag, in plaats dat we ons afvragen wat ze ons hiermee vertellen? Het gedrag van kinderen is de expressie van een impressie. Hoe een kind zich uitdrukt, vertelt hoe het ingedrukt is.
Overzicht: Wat het kind, de school en de samenleving belast
Megaclaims op het onderwijs
Waarom hebben we het leven uit de school gehaald en het onderwijs ‘leren’ genoemd, terwijl het leven zelf het leren is?
Vanuit deze diepzinnige uitspraak verwoordt Marcel van Herpen zijn bezorgdheid over het onderwijs. Wat gaat er mis? De auteur noemt zes issues:
- Standaardisering.
- Economisering.
- Medicalisering.
- Infantilisering.
- Individualisering.
- Radicalisering.
Standaardisering
Veel scholen hebben een vaststaand aanbod. Na de instructie volgt een toets. Scholen gaan doorgaans niet uit van het unieke potentieel van kinderen, maar van een gemiddelde, waar je op vóór en áchter kunt lopen. Ze creëren uitval en organiseren remediëring. Kinderen moeten met zichzelf vergeleken worden en door anderen uitgedaagd. En niet andersom. Veel beoordelingen zijn niet stimulerend en uitdagend, terwijl het leerproces daarop gericht zou moeten zijn. Het potentieel van een kind moet ontdekt worden, niet beoordeeld.
Een kind is geen object, waar iets ingestopt of afgeschaafd moet worden. Biedt een kind weerstand? Dan wordt er vaak een gedragsregulatieprogramma op losgelaten. Hiermee doe je geen recht aan het kind. Een kind is een subject, een psychosociaal wezen.
Door de controlezucht van de politiek en de beperkte focus van de inspectie ontstaat druk op schoolleiders en leerkrachten. Deze angst en druk belasten de vrijheid en verantwoordelijkheid. Scholen hebben veel vrijheid, maar aan het einde wordt gestandaardiseerd getoetst. Hier hangen de vervolgmogelijkheden vanaf.
Infantilisering
Kinderen worden in het huidige systeem te weinig aangesproken op hun capaciteiten en te vaak benaderd vanuit een vastgesteld programma. Zo werkt het onderwijs infantilisering in de hand, waardoor grote groepen onderpresteren. Infantilisering gaat over kleinhouden. Dit is een claim van jewelste voor het onderwijs, dat juist kinderen wil grootbrengen. Deze claim is niet gericht tegen de leraren die elke dag veel goed werk doen, maar tegen de weeffout in het onderwijssysteem.
Economisering
Het onderwijssysteem werkt uitval in de hand, vervolgens worden diensten en materialen aangeboden om dit uitval te herstellen. Voor veel scholen is het slagingspercentage de toetssteen, en niet zozeer het welbevinden en de ontplooiing van de leerling. Door de nadruk op toetsen is een nieuw fenomeen ontstaan: de examenindustrie. De auteur noemt zeer dubieuze voorbeelden. Zoals leraren die in de weken voor de examens tijdens reguliere lestijd geen begeleiding meer bieden, maar wel via hun bijlesbedrijfje in te huren zijn voor een kleine duizend euro. Pardon?!
Medicalisering
In Nederland zijn – in vergelijking met andere landen- veel te veel kinderen gediagnosticeerd en aan de medicatie. Door met een psychiatrische bril te kijken, zie je het kind niet meer, maar enkel het gedrag. Het is maar net door welke bril je kijkt. Zie je niet goed slapen als een kenmerk van ADD? Of heeft een kind moeite om geconcentreerd te blijven, omdat het niet goed slaapt? Dat is een fundamenteel andere blik.
Medicijnen hebben bijwerkingen, medicaliseren heeft dat ook. Kinderen kunnen wonen in hun diagnose, omdat ze nu eenmaal te veel of te weinig van een stofje in hun hersenen hebben.
Individualisering
Individualisering is een behulpzame trend bij de onze opdracht om de ander zichzelf te laten worden. Maar er is een schaduwkant. Als individualisering eenzijdig gericht is op de behoefte van het kind, stimuleer je een egocentrische ontwikkeling. Daarom is een goede balans nodig. Marcel van Herpen hanteert de volgende regel: kinderen mogen de vrijheid nemen die correspondeert met de verantwoordelijkheid die ze kunnen dragen.
Radicalisering
Ons onderwijssysteem zet kinderen onder druk en creëert uitval. Kinderen vallen uit op basis van intelligentie of gedrag. Kinderen die zich buitengesloten voelen, kunnen ontkoppelen, met radicalisering als eindpunt. Juist deze kinderen hebben het meest onze aandacht en liefde nodig. Wij moeten hen leren verstaan, om samen een inclusieve gemeenschap te worden.
Uitzicht: Van relatie naar netwerk
Wat hebben we nodig? Een pedagogisch netwerk. Volwassenen, die de verantwoordelijkheid nemen om zich te verbinden met kinderen, om hen verantwoordelijkheid te kunnen geven. Dat is een kwestie van doorzetten, van soms een lange adem hebben. Onze morele waarden worden niet overgedragen door instructie of een lesje Sova, maar in diep-emotionele wederzijdse betrokkenheid.
Realiseer je: Je bouwt aan een mooie toekomst als je kinderen aan je bindt, zodat ze in verbondenheid met jou – en jouw waarden – én met zichzelf verder kunnen. Er is eigenlijk maar één vraag voor een pedagoog, aan ieder kind: Wat kan ik voor je doen?
Om de ander ten volle te kunnen zien, moet je present zijn. Presentie vraagt dat je volledig aandachtig bent. Present zijn betekent dat je het oordelen loslaat. Het is een tegenwicht voor zelfreferentie en zelfingenomenheid. Een mooi citaat van Marcel van Herpen: Hoe opener je kijkt, hoe meer je ziet, hoe meer de ander (van) zichzelf kan tonen, hoe afgestemder je kunt reageren. Hoe afgestemder je reageert, hoe meer de ander zich gezien voelt, hoe meer hij je vertrouwt, hoe opener hij wordt.
Leraren, maar ook trainers, familie en vrienden, vormen de mogelijkheid om een netwerk te creëren, waardoor vertrouwen kan worden gegeven en zelfvertrouwen kan worden opgebouwd.
Tot slot
Het is geen keuze of we de pedagogiek gaan herintroduceren, schrijft de auteur. Als we het niet snel heel serieus nemen, betalen we met de dag een hogere rekening. Juist in deze tijd van radicalisering is dit boek uiterst actueel. Een pedagogisch netwerk is een krachtig middel tegen ontkoppeling.
Marcel van Herpen beschrijft op een heldere manier hoe zo’n pedagogisch netwerk gerealiseerd kan worden. Uiteraard moet elke leraar proberen om een goede band op te bouwen met zijn leerlingen. Als dat niet lukt, kunnen anderen in het netwerk (bijvoorbeeld de leerkracht van het jaar ervoor) een belangrijke rol spelen. Daar is nu nog vaak te weinig oog voor.
Het boek Wij, de leraar leest prettig. Af en toe is de tekst afgewisseld met een casus, een gedicht of een mooie quote. Vooraf dacht ik: ’t is geen dikke pil en hij leest lekker, dus ik zal hem wel in één avond uit hebben. Maar niets is minder waar. Je doet het boek geen recht als je hem in één keer uitleest. Wij, de leraar zet je aan het denken. Dit boek is het waard om te herkauwen en herlezen.
N.a.v. van Herpen, Marcel. Wij, de leraar, Centrum voor Pedagogisch Contact, 112 pagina’s, € 18,- Het boek is hier te bestellen.