Gelukkige kinderen in een gelukkige klas

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 1 juni 2014

Een gelukkige klas met een warm schoolklimaat. Dat willen we allemaal. Maar… hoe kun je dat realiseren? In het boek ‘Gelukkige kinderen in een gelukkige klas’ laat Charlotte Visch zien hoe je het klassenklimaat kunt verbeteren en kinderen respect voor elkaar en zichzelf kunt bijbrengen.
Charlotte Visch heeft een nieuwe kinderpsychotherapie ontwikkeld, waarbij het kind centraal staat: de integratieve kindertherapie. In dit boek laat ze op een mooie, eerlijke manier zien hoe je dit kunt toepassen.

Een sfeer van samenwerking

Een sfeer van samenwerken vormt de grondslag voor een gezonde ‘samenleving’ in de klas. Kenmerken hiervan zijn:

Eerlijkheid en openheid. Contact durven maken over positieve kanten en verbeterpunten.
Empathie.
Verdraagzaamheid.
Moreel besef.
Vredelievendheid, de bereidheid om in contact te blijven treden met anderen, ongeacht hun gedrag.

De basis: een liefdevolle sfeer maken in de groep

Als er problemen zijn in een klas, zijn er doorgaans gesprekken tussen de leerkracht, ouders, directie, en de schoolbegeleiding. Maar vaak komt het voor dat de kinderen zelf niet gehoord of betrokken zijn bij het groepsproces. Zij weten meestal het beste wat het probleem is in hun klas. Laten we niet over kinderen praten, maar met hen. Kinderen als deskundigen, dat is een goed uitgangspunt.

Je veilig voelen in de groep, dat is enorm belangrijk. Vaak worden in de klas vrienden uit elkaar gehaald, omdat ze anders te veel kletsen. Maar door ze uit elkaar te halen, voelen ze zich minder veilig.
De sfeer van een groep heeft direct verband met de sociale structuur in de klas. De auteur onderscheidt drie vormen:

De ladderstructuur. Dit betreft de sociale hiërarchie in de groep. Elk kind heeft een vaste plaats op de ladder, hoog of laag.
De subgroepen-piramidestructuur. Dit betreft verschillende groepjes, die op zichzelf gericht zijn en grotendeels langs elkaar heen leven.
De emancipatoire structuur. De kinderen vormen een open groep, waarin iedereen welkom is en belangstelling is voor elkaars welzijn. Individuele kwaliteiten ondersteunen het gemeenschappelijke groepsgevoel.

De bezielde leerkracht: met vertrouwen en respect coachen van je groep

Het is de uitdaging voor de leerkracht om een emancipatoire structuur te realiseren. De leerkracht is het cement tussen de stenen (kinderen), hij verbindt de stenen met elkaar. Samen vormen ze een muurtje.

Hoe kun je dit realiseren? Door elk moment van de dag te demonstreren hoe je respectvol met elkaar omgaat. Dit is de kernboodschap van het boek. Met deze basishouding is de leerkracht bereid om op elk woord, gebaar of zuchtje van de kinderen te reageren met een nieuwsgierige en tegelijk onverbiddelijke (morele) uitleg over het gedrag. Het hele boek door laat de auteur zien hoe je dit als vanzelf in je onderwijs kunt implementeren.

Kenmerken van een groep waarin dit gerealiseerd is, zijn:

Elk individu (kind en leerkracht) is gericht op het stimuleren van elkaars groei naar zelfstandigheid en zelfvertrouwen.
Elk individu stelt zich flexibel op en verkrijgt inzicht in de eigen processen en die van de ander.
Elk individu is gericht op verbetering van de groepssfeer.
Elk individu is onderdeel van het geheel, maar behoudt zijn eigen autonomie.
Elk individu ervaart contact als een uitdaging om nog fijner met elkaar om te gaan.
Elk individu heeft hoge verwachtingen van zichzelf en de ander.
De groep heeft de taak om continu de volgende doelen te halen:
- Een blije, open sfeer.
- Elkaar helpen en enthousiast zijn voor elkaar.
- Wederzijdse bevestiging (complimentjes).

Kinderen varen er wel bij als er voldaan wordt aan het recht op respect, verdraagzaamheid, moreel besef en liefdevolle handelingen van volwassenen.
Leerkrachten die zich puur op het gedrag richten, vervallen al gauw in negatieve correcties. Stoppen, niet doen. Maar leerkrachten die zich richten op de intentie van het gedrag en de oorzaak ervan onderzoeken, behalen blijvend succes.

De stimulerende ouder: samen op de bres voor je kind

Ieder kind is uniek. Als ouder wil je graag je kind leren kennen en het gedrag begrijpen, maar dat is nog niet zo eenvoudig. Het gedrag van kinderen kun je vergelijken met een envelop, waar een brief over henzelf in verstopt zit. Een brief, waarin alle persoonlijke gedachten, gevoelens en ervaringen zijn beschreven. De envelop is het zichtbare, de brief het onzichtbare.

Om de brief te lezen, heb je toestemming van het kind nodig. En je zult het handschrift moeten kunnen lezen. Zet je de stap om de brief te ontcijferen, of laat je je afleiden door het negatieve gedrag? Zie dat gedrag als een uitnodiging, om de brief te lezen. Een enorme uitdaging!

De eerste stap is om het kind na te voelen. Leef je helemaal in de belevingswereld van het kind. Als dat gelukt is, is de volgende stap: Verplaats jezelf naar de totale mens voor je. Niet alleen zijn, wereld, maar zijn wezen. Dat is doorvoelen. Deze vaardigheid heet korczakken, genoemd naar iemand die daar keigoed in was: Janusz Korczak. Het is helemaal leuk om samen met je kind te korczakken op van alles en nog wat: dieren, mensen, enz. Op die manier stimuleer je actief het empatische vermogen van je kind.

In het boek staat een stappenplan voor korczakken en een stappenplan om je gevoelens beter te leren kennen.

Interacties in de klas: onderhuidse processen in de groep

Soms kan in een klas plotseling een ruzie uitbreken. Het is belangrijk om dit uit te zoeken. De vraag is wel: Wat wil je uitzoeken? Het doel is niet de waarheid te achterhalen, maar de route naar de ruzie. Vervolgens bespreek je de route naar de oplossing. Daarna bespreek je klassikaal wie begon, met welke gedachten en motieven. Bespreek ook of het motief begrijpelijk is, en of het acceptabel en/of gevaarlijk is om zo te doen. Op deze manier ontwikkel je samen met de kinderen moreel besef.

Charlotte Visch laat aan de hand van voorbeelden zien hoe je conflicten en problemen oplost. Om een voorbeeld te noemen: tijdens een conflict dreigt Mees de klas uit te lopen. Terwijl hij naar de deur loopt, zegt Charlotte: ‘Het is heel goed om je even terug te trekken op een rustige plek, de wc bijvoorbeeld, wanneer je je naar voelt.’ Ze labelt zijn gedrag positief, schrijft voor wat hij moet doen en Mees gehoorzaamt zonder dat hij dat van plan was.

Charlotte Visch beschrijft ook geschikte opdrachten. Bijvoorbeeld om kinderen elkaars (en eigen) gebruiksaanwijzing te leren kennen. Alle kinderen krijgen een rond verkeersbord met een rode rand en een met een blauwe rand. In de rode tekenen of schrijven ze hoe ze niet behandeld willen worden, en in het blauwe bord hoe ze wel behandeld willen worden.

De praktijk van alledag: op weg naar jouw gelukkige klas

In dit hoofdstuk schrijft de auteur aan de hand van stellingen hoe je een gelukkige klas kunt realiseren. Ze geeft ook tips, zoals: Geef integratief les, door verschillende lesdoelen met elkaar te verbinden. En stem af op de sfeer in de groep.

Het boek sluit af met een hoofdstuk over Korczak KinderMediation en een levensbeschrijving van Janusz Korczak.

'Gelukkige kinderen in een gelukkige klas' staat vol met voorbeelden, methodes, opdrachten en tips. Voor opvoeders die een andere opvoedstijl, kind-, mens- en wereldbeeld hebben dan de auteur zijn niet alle tips even bruikbaar. In dat geval is het goed om jezelf kritisch af te vragen: Past deze aanpak bij wat ik voor ogen heb met mijn kind?

Ik zal een voorbeeld noemen. Sommige kinderen doen waar ze zin in hebben, je kunt honderd keer waarschuwen en toch gaan ze door. De tip van Charlotte is: ‘Doe eens het tegenovergestelde. In plaats van een kind te dwingen om te doen wat jij wilt, doe dan eens wat het kind wil’. Deze tip zal niet elke opvoeder willen toepassen. Maar hoe dan ook: het gros van de adviezen en methodes is bruikbaar voor iedereen, wat je visie ook is.

Het boek leest lekker. De auteur geeft eerlijke, herkenbare beschrijvingen. Ik sluit me aan bij de aanbeveling van Luc Stevens op de achterkant: ‘Charlotte Visch toont bladzijde na bladzijde aan wat actief respect voor kinderen en jongeren betekent: hen permanent uitdagen om naar vermogen zichzelf te sturen en verantwoordelijk te zijn voor hun eigen handelen. Hoe lastig, maar ook hoe logisch noodzakelijk deze pedagogische opdracht is, leer je hier.’