Makkelijker kunnen we het niet maken, wel leuker

Marianne Hogenhout

Geplaatst op 2 april 2019

>> Makkelijker kunnen we het niet maken, wel leuker direct bestellen.

Leren moet tegenwoordig leuk zijn. In de klas proberen leerkrachten de les leuk te maken. Wat betekent het echter dat leren leuk is? Ivo Mijland gaat daar in zijn boek Makkelijker kunnen we het niet maken, wel leuker op in.

De cover

De omslag van het boek heeft meteen al iets te betekenen. Het boek heeft het uiterlijk van de beruchte blauwe envelop die we vaak in onze brievenbus vinden. De titel van het boek sluit hier mooi op aan door een omkering te maken van de slogan van de Belastingsdienst: Leuker kunnen we het niet maken, wel makkkelijker.

Opbouw van het boek

Dit boek helpt je om de goede vorm van leuk in 8 stappen onder de knie te krijgen. De opbouw van het boek bestaat uit een proloog, acht hoofdstukken en een epiloog waarin hij de etappen beschrijft. Aan het einde van elke etappe geeft de auteur oefeningen om te trainen (in de klas).

Proloog - Klaar voor de start

Onderwijs is als een boek. Een lezer zoekt een leuk boek. Zo zoeken kinderen een leuke les. Maar.. wat is leuk? Docenten of leerkrachten noemen weleens dat niet alles leuk hoeft te zijn. Hier gaat Mijland op in door te zeggen dat niet het einddoel leuk is, maar dat het middel leuk moet zijn. Goed onderwijs heeft leuke leraren en leuke lessen nodig.

"Leuk is geen doel, maar een middel én een doel. Leuk is nodig voor passend en succesvol onderwijs."

Leuk is volgens Mijland geen les waarin je leuke dingen doet om kinderen tevreden te houden. Een leuke les is een les waarin je kinderen laat zien dat het leuk is om nieuwe dingen te leren.

De leuk in dit boek is de moeilijke variant van leuk. Het gaat namelijk over attitude, je zijn. Als het je lukt om een leuke leraar te zijn, wordt je werk ook een stuk makkelijker.

Tot slot roept Mijland je op om leerlingen te laten zien dat jij een positief en leuk mens bent, die leerlingen leuk en positief wil ontmoeten.

Etappe 1 - Welkom in het peloton

In deze etappe is de vergelijking te zien van een fietsenwinkel met een klaslokaal. De verkoper (leerkracht) voelt zich thuis in zijn domein en zal alles op alles zetten om de klanten een goed gevoel te geven. Ze voelen zich welkom en zijn meer bereid te kopen (leren).

"Je klanten (leerlingen) hebben in jouw fietsenwinkel allereerst behoefte aan een oprecht welkom. Vindt hij of zij het leuk dat ik er ben?"

Zoals een fietsverkoper niet kan zeggen 'ik ben hier om fietsen te verkopen, niet om aardig gevonden te worden', zo kun je als docent ook niet zeggen 'ik ben hier om les te geven, niet om aardig gevonden te worden. Door leerlingen een warm welkom te bieden komt er een fase van ont-moeten. Dan is school niet een plek waar leerlingen heen moeten, maar heen willen.

Etappe 2 - Formeer je team

Een ploegleider (leerkracht) moet het beste uit zijn team (leerlingen) halen. Als leerkracht moet je oog hebben voor de groepsprocessen. Deze processen hebben namelijk invloed op hoe “leuk” het wordt.

Je invloed hierop moet je aan het begin al inzetten. Je kunt bewust inzetten op de beïnvloeding van positieve groepsvorming bij de start van de koers. Bij deze etappe gaat het nog niet om de inhoud van de les, maar om het scheneken van aandacht aan het creëren van een veilig leerklimaat.

“Je moet het ijzer smeden als het koud is, dus aan het begin van het schooljaar.”

Kennisoverdracht begint bij kennismaking: je moet elkaar eerst leren kennen. Een leuke leraar besteedt dus tijd aan groepsproces. Hij krijgt de tijd namelijk dubbel terug in het vervolg van het schooljaar. Voor een gezonde groep bestaat de basis uit de volgende zes regels:

Zorg goed voor jezelf;
Zorg goed voor anderen;
Respecteer elkaar;
Geef aan wat je nodig hebt;
Geef aan waar je last van hebt;
Zeg wat je te zeggen hebt tegen degene voor wie het bedoeld is.

Als je zonder warming-up volle bak gaat koersen, is volgens Mijland de kans op blessures groot. De tip is om tijd te besteden aan teambuilding, zodat je een als hechte groep aan de start kunt verschijnen. Naast het waarom van teambuilding geeft de auteur van het boek veel concrete tips en handreikingen om teambuilding in te zetten.

Deze etappe eindigt, zoals iedere etappe in dit boek, met vragen aan jou (training).

Etappe 3 - We gaan juichen

Mensen (en dus ook leerkrachten) hebben de neiging hun aandacht vooral te richten op negatieve dingen. En dat terwijl we als mens juist het liefst positieve aandacht krijgen. Het is een open deur maar aandacht geven aan goed en gewenst gedrag werkt veel beter dan negatieve aandacht geven aan minder fijn gedrag.

Mijland hoopt dat je juicht als leerlingen succesvol zijn, dat je support als ze even niet de berg opkomen en dat je applaudisseert bij kleine én grote successen. Daarnaast dat je vanaf nu woorden geeft aan dingen die je wel bevallen.

Dan krijg je een groot geschenk terug in een wereld waar deelnemen belangrijker is dan winnen. Deelnemen heet dan geluk, we gaan juichen!

Etappe 4 - Snot voor de ogen

Als we zoeken naar oorzaken voor ongemotiveerd gedrag zoeken we doorgaans de oorzaak buiten onszelf. Zou het kunnen dat ze wel gemotiveerd zijn maar dat niet laten zien binnen het huidige systeem?

"Ongemotiveerde leerlingen zijn in feite gemotiveerde mensen die iets anders doen dan het systeem bedoelt."

Er ontstaat een groot verschil als je de leerling niet als object (ongemotiveerde leerling), maar als subject (jij bent meer dan een ongemotiveerde leerling: ik wil weten wie je ook bent). Erkenning is hierbij de wonderolie van succesvol onderwijs. Daarnaast ben je als leerkracht onderdeel van het probleem en daarom kun je eigenaarschap nemen op zoek naar de oplossing. 'Wat kan ik doen om ze aan de slag te krijgen?' Je bent deelnemer, geen toeschouwer.

Mijland ontwikkelde het Vijf-V-model. Hierin zijn vijf ingrediënten van grote invloed zijn op de leerbereidheid van (jonge) mensen. De volgende vijf zaken zijn van belang:

Er is Voeding nodig om leerlingen te verleiden tot leren;
Vermaak is nodig, omdat mensen leren van nature leuk vinden. Je moet ervoor zorgen dat een leerkracht die natuurlijke breinfunctie triggert;
Veiligheid is van essentieel belang. Als er geen veiligheid is, heeft je brein geen ruimte over om iets te leren;
Verbinding is belangrijk, omdat onderwijs een wij-woord is. Leren ontstaat als iedere deelnemer in het proces ervaart dat het een bijdrage kan en mag leveren.
Bij Vooruitgang gaat het over: heb ik er iets aan. Deze V kun je inzetten in de les door je te focussen op de leefwereld van kinderen.

Etappe 5 - Geef ze goesting

Kinderen vinden het leuk om nieuwe dingen te leren, maar de verpakking van de leerboodschap vraagt aandacht. Mijland geeft in dit hoofdstuk aanbevelingen om effectiever en leuker les te geven. Ze zeggen hier in de wielersport: zorg dat ze goesting krijgen!

De hele dag op een stoel zitten is niet bevorderlijk voor een leuke dag voor leerlingen. Een goede les(dag) vraagt om dynamiek. Woorden, beelden, geuren, kleuren en smaak toevoegen aan je les kan zorgen voor leuke lessen. Leerlingen hun eigen inbreng geven is hierbij belangrijk!

Zorg er daarnaast voor dat duidelijk is wat de opbouw van je les gaat zijn en dat je weet waarom jouw leerstof belangrijk is. Verbind de leerstof aan de leefwereld van de leerlingen, zo schrijft Mijland.

Een goede les moet niet gefocust zijn op het cijfer, maar op de inhoud zelf. De toetscultuur zorgt ervoor dat leerlingen feitjes reproduceren. Dat is niet echt leuk. De hoofdvraag moet eigenlijk zijn: gaat elke leerling vooruit in zijn leerproces? Leerlingen hebben hierbij in het goede geval twee derde van de dag een actieve rol in de les.

"Een goede leraar helpt de leerlingen waar te kijken, maar laat hetgeen ze zien aan de leerlingen zelf."

Etappe 6 - Fiets aan de wilgen

Of je school nu leuk vindt of niet, je moet aanwezig zijn, anders komt de leerplichtambtenaar kijken. In deze zesde etappe komt naar voren dat 'van moeten leren' naar 'willen leren' lang zom akkelijk niet is. Het is aantrekkelijk je fiets aan de wilgen te hangen.

Dit hoofdstuk gaaat dus over weerstand. Zelfs als je alles op alles zet kan het zijn dat de leerling in zijn oude, mopperende, ongemotiveerde houding blijft hangen. Ze weten dan niet hoe ze met nieuwe situaties om moeten gaan. De oude houding voelt veilig.

Met de juiste vragen kun je deze weerstand breken. Dit zijn een paar voorbeelden uit het boek:

Wat heb jij nodig om de les als nuttig te ervaren?
Ik zie dat je nog niet mee wilt doen met de les. Wil je me vertellen wat voor jou vooral de reden is om nog niet mee te doen?
Wat zou jij willen dat we anders doen vandaag?

De kern van de vragen is hetzelfde. Je valt de weerstand niet aan, maar je omarmt hem én je spreekt de leerling aan met interventies, die autonomieverhogend zijn. Veel weerstand verdwijnt al als je een gesprekje met de leerling hebt gevoerd over de achterkant van die weerstand.

Etappe 7 - Beren op de weg

'Ik moet me toch houden aan de regels van de school?' Bureaucratie in het onderwijs is een enorme beer op de weg. Hij belemmert ons vaak. Mijland heeft ideeën om slimmer om te gaan met bureaucratie. Omdenken hierbij is zaken als een feit accepteren in plaats van ertegen te vechten. Vanuit die acceptatie ga je het “probleem” te lijf.

De tip die Mijland geeft is: ga eens 'meestribbelen': doen wat je gevraagd wordt, maar achter de schermen de echt belangrijke dingen doen. Dat voelt wellicht als toegeven, maar is soms de beste weg. En anders is ont-regelen ook een prima optie. Binnen die strategie accepteer je de bureaucratie wel, alleen verander je een van de regels van het spel of je voegt juist een regel toe.

Een vraag uit de training van het hoofdstuk is: 'Tegen welk gedrag vecht jij? Bedenk wat er gebeurt als je erom gaat glimlachen.'

Etappe 8 - Lekke ketting

Bij elke gedragsverandering ligt sabotage op de loer: het zie-je-wel-isme viert hoogtij. ('Zie je wel dat het niet werkt.') In dit laatste hoofdstuk laat Mijland zien hoe een zie-je-wel-ist denkt en hierbij biedt hij ook een alternatief, de positief-ist.

Een zie-je-wel-ist richt zijn blik op dingen die er misgaan. Daardoor krijgt hij of zij juist die problemen waar je van baalt. Zo'n persoon steekt zijn energie in het balen en verliest de blik op de mogelijkheden. In het hoofd van een zie-je-wel-ist is een cirkel van problemen aanwezig die zich uit in drie stappen:

De zoekmachine van een zie-je-wel-ist is gefocust op problemen. De kans is dan groot dat hij die uiteindelijk vindt.
Zelfs kansen vertaalt de zie-je-wel-ist als onbetrouwbaar en onhaalbaar. De klas die bijvoorbeeld reageert op leukere lessen, geeft de zie-je-wel-ist dan geen feedback op de positieve ontwikkeling. Hij of zij wacht tot het tegendeel in beeld komt.
De cirkel is bijna rond. Als je stap 1 en 2 hebt toegelaten in je brein, dan ga je ook problemen krijgen. Als je naar problemen op zoek bent, dan vind je die uiteindelijk ook.

"Zonder dat je er erg in hebt roep je je omgeving om te doen waar jij last van hebt."

Met een simpel stappenplan is een zie-je-wel-ist te veranderen in een positief-ist. Een positief-ist richt zich op wat hijwil zien. Hij zoekt naar gewenst gedrag en gewenste situaties. Daarnaast probeert een positief-ist de ander niet te veranderen, hij kijkt naar zijn eigen rol. Een laatste voorbeeld: een zie-je-wel-ist richt zich op een lekke band, een positief-ist op het plakken van de band.

Tot slot hoopt Mijland dat het je lukt om dit boek zie-je-wel-vrij te beoordelen. Dan zul je snel ontdekken hoeveel kansen dit boek je biedt. Dan wordt onderwijs leuk!

Epiloog - Champs-Elysées

De finish is bereikt. Hoe zie-je-wel-vrij ben jij? Wie een keer vaker opstaat dan hij valt, die slaagt!

In deze epiloog beschrijft Mijland hoe hij zelf een marathon heeft gelopen en twee keer op een heel verschillende manier de finishlijn bereikt heeft. Tot slot:

"Juich om wat er goed gaat, doe meer van wat er goed gaat en leer van je valpartijen."

Recensie

Het boek heeft een mooie opbouw met de gebruikte metafoor van een wielerronde. Door parallellen te trekken met een wielerwedstrijd zorgt Ivo Mijland ervoor dat je een beeld hebt bij wat je leest. In de hoofdstukken staan vaak korte anekdotes en mede daarom leest het boek heel makkelijk weg.

Het hele boek straalt een grote positiviteit uit. Als je het boek leest, krijg je zin om je eigen onderwijs echt leuk te gaan maken. Het blijft niet alleen bij woorden, maar de auteur laat ook zien hoe je het in de praktijk kan toepassen. Mijland geeft veel praktijkvoorbeelden en trainingsvragen voor jezelf. Deze vragen kun je jezelf op dat moment stellen en zo kun je de volgende dag beginnen aan het leuker maken van je onderwijs.

Leuk is hierbij geen einddoel maar een middel. Het einddoel is namelijk goed onderwijs. Een leuke les is niet slechts een trucje om leerlingen zoet te houden, maar een les waarin je aantoont dat het leuk is om nieuwe dingen te leren. Leerlingen gaan in plaats van 'moeten leren' naar 'willen leren'.

Het mooie van dit boek is dat de auteur zelf al laat zien wat er gebeurt als het niet lukt om je negatieve gedachten om te zetten in positieve gedachten. In het laatste hoofdstuk laat Ivo Mijland zien hoe een negativist vast blijft zitten in oude denkpatronen en hoe je dat bij jezelf wél kunt ompolen naar iets positiefs.

Door het boek zelf te gaan lezen kom je in de spirit van leuk onderwijs. Het is zeker een aanrader om dit boek te gaan lezen, zodat je jouw onderwijs op een goede manier leuk maakt. Niet alleen voor de leerlingen, maar ook voor jezelf!

Bestellen

Ivo Mijland is auteur van 23 onderwijsboeken, waaronder het nieuwe boek ‘Makkelijker kunnen we het niet maken, wel leuker’. Het boek is eind november 2018 verschenen bij Uitgeverij Quirijn in Oirschot (ISBN 978-90-79596-46-1).

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!