Het misbruik van de term 'precedent'

Ivo Mijland

trainer en coach bij Ortho Consult

Geplaatst op 22 mei 2019

‘Schep je dan geen precedent?’ Deze zin is denk ik één van de meest gebruikte (of misschien wel misbruikte) zinnen die deelnemers aan een training gebruiken als ik iets onverwachts voorstel. Een leerling die door je klas stuitert? Laat hem een rondje rennen rondom de school. Een leerling van wie de moeder borstkanker heeft? Laat hem die belangrijke toets een weekje later maken. Een leerlinge die vanwege de vechtscheiding zijn boek vergeten is? Leen haar jouw boek. “Schep je dan geen precedent?” Mijn overtuiging: nee! Als je leerlingen gelijk wilt behandelen, behandel ze dan zo verschillend mogelijk. Het precedent is niet de leerling, maar jouw nauwelijks onderzochte overtuiging over de leerling.

Het woord precedent is afgeleid van praecedere: voorafgaand. De term wordt vooral gebruikt in juridische kringen en is eigenlijk een positief woord. De rechter maakt in dat geval gebruik van eerdere uitspraken van andere rechters of van zichzelf. Je komt immers nieuwe casuïstiek tegen en voor elk thema is er een eerste keer om je oordeel over te vellen. Een precedent is in dat geval een blik in de (recente) geschiedenis om te kijken wat voorafging en wat je met wat vooraf ging zoal kunt doen. Het voorafgaande kan je helpen om het doen zoals de vorige keer. Je hebt dan geleerd van het verleden. Maar, en daar ligt de nuancering die vaak niet gezien wordt, een rechter kan ook juist afwijken omdat het precedent zelden bindend is.

Gewenst of ongewenst?

Terug naar de voorbeelden op school. Een leerling uitstel geven voor een toets, jouw boek uitlenen, een rondje laten rennen. Je zou een precedent scheppen als je aantoonbaar kunt maken dat deze keuzes in het verleden tot ongewenste ontwikkelingen heeft geleid bij jou of bij een ander. Je kunt pas van precedentwerking spreken immers, als voorafgaand aan die uitspraak bewezen is dat het effect gewenst of ongewenst is.

In dat kader lijkt het er op dat de zin ‘schep je dan geen precedent?’ uitsluitend gebruikt wordt om iets niet te doen. Het is een risicomijdende interventie. Met deze risicomijding schep je – onbewust - een schijnprecedent. Je veinst dat het voorafgaande je geleerd heeft dat je in het heden iets niet moet doen. Maar vraag je je wel eens af of dat klopt? Hebben je leerlingen in het verleden inderdaad laten zien dat jouw barmhartigheid beantwoord wordt met misbruik maken van? Heb jij in jouw geschiedenis onderzocht of jouw overtuiging wel hout snijdt?

Misbruik

Ik werk met studenten altijd uit, dat de zin ‘schep je dan geen precedent?’ veel meer omvat dan vijf woorden. Je oordeelt namelijk over jonge mensen, over jouw leerlingen. Maar dat doe je op basis van een nauwelijks aantoonbaar bewijs in het verleden.

Bovendien creëer je een negatief heden. Je zegt namelijk dat je vermoedt dat jonge mensen misbruik maken van jouw barmhartigheid. En indirect: dat barmhartigheid in bepaalde situaties niet gewenst is. Je zegt dat barmhartigheid geen barmhartigheid creëert, maar een ongewenst effect kan hebben op mensen die jouw barmhartigheid waarnemen en er zelfs misbruik van maken. Je geeft aan dat andere leerlingen jouw goedheid ombuigen in een ongewenst precedent. In dat geval wordt jouw goedheid door de leerlingen ook van jou gevraagd op het moment dat die goedheid helemaal niet passend is. In praktische zin... Op het moment dat je moeder geen borstkanker heeft, kun je ook je toets uitstellen.

Wat dan wel?

Als je het woord precedent in jouw schatkist van het docentschap toelaat, maak je van je leerlingen objecten.

Je gaat weg bij de uniciteit van elk kind. Je leerlingen vallen dan samen met één gebruiksaanwijzing. Je werkt dan vanuit de overtuiging dat jouw barmhartigheid onmiddellijk misbruikt wordt.

Wat zou er gebeuren als je van leerlingen subjecten maakt? Unieke wezens die op momenten in hun leven een leraar nodig hebben die af durft te wijken van de algemene gebruiksaanwijzing? In dat kader heb je het lef voor de (nabije) toekomst nieuwe precedenten te scheppen. Je handelt dan vanuit vertrouwen en geeft een positieve geurvlag af aan je leerlingen. Jij wordt dan die leraar die rekening houdt met het soms onrechtvaardige levenspad van je leerlingen. Een pad dat vraagt om af en toe af te wijken van wat je normaal gesproken doet.

Elke dag anders

Als het je lukt om nieuwe precedenten te scheppen, creëer je een leerklimaat waarin je leerlingen op jouw barmhartigheid vertrouwen.

Ze aanvaarden je als medemens, omdat je zichtbaar aandacht hebt voor de uniciteit van elk kind. Jouw precedent is dan dat je wat vooraf ging gebruikt als basis, maar wat er bij komt steeds toevoegt aan jouw begeleidingskoffertje en de daar bij behorende keuzes. Je beoordeelt elke situatie als uniek en maakt bij elke situatie unieke keuzes. En besluit dat een leerling die niet stil kan zitten, het recht heeft om te bewegen. En vertrouwt er op dat kinderen die wel stil kunnen zitten, begrijpen dat je een uitzondering maakt voor een leerling die daar recht op heeft.

Dat wil ik ook meneer...

Okay. Ik zal negatief afsluiten over het gedrag van je leerlingen. Want er kan inderdaad een leerling zeggen: ‘Dan wil ik mijn proefwerk ook wel volgende week maken.’ Je kunt die leerling dan het podium van het precedent geven en aangeven dat je barmhartigheid misbruikt wordt. Op die manier sluit je een coalitie met het precedent wat je juist verwerpt.

Je kunt je ook als een president gedragen. Als iemand die leiding geeft vanuit barmhartigheid en die elke keuze die hij maakt krachtig kan onderbouwen en uitleggen. Een president die deze leerling helder kan uitleggen dat die uitzondering niet voor hem geldt. Gewoon, omdat zijn rugzakje er nu eenmaal anders uitziet en uitstel in zijn geval juist niet passend is. In dat geval ben je een president die zijn beleid niet enkel afstemt op het voorafgaande, het precedent, maar ook weet dat het docentschap elke dag anders is en kansen biedt om elke dag nieuwe precedenten te creëren.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!