Positief manipuleren in de klas

Ivo Mijland

trainer en coach bij Ortho Consult

 

  Geplaatst op 5 november 2019

Een wijze les uit Stanford Prison

In 1971 vond een psychologisch wetenschappelijk onderzoek plaats onder auspiciën van de dan nog onbekende Philip Zimbardo. De onderzoeksvraag luidde: kun je van goed functionerende burgers monsters maken, enkel door ze in een minder rooskleurige situatie te brengen. Anders gesteld: is de mens van nature in staat tot slecht gedrag?

Iedereen was er van overtuigd: Zimbardo had na zijn beruchte Stanford Prison Experiment (Zimbardo 1.0) hét bewijs in handen. Sterker nog: de uitkomst was nog veel ernstiger dan waarop hij vooraf op rekende. Wereldwijd was er na het experiment consensus: mensen zijn ten diepste helemaal niet zo beschaafd als we denken.

Toch kwamen er scheurtjes in die overtuiging. Rutger Bregman van de Correspondent legt het in een artikel van 9 december 2016 helder uit. Kort samengevat: Zimbardo heeft het onderzoek gemanipuleerd. Zimbardo blijkt een flinke hoeveelheid input gegeven te hebben, die van invloed was op de uitkomst van zijn wetenschappelijke missie…

Manipulatie om gelijk te krijgen

Precies bij deze twijfel, start mijn proactieve overtuiging. Hoewel Zimbardo wetenschappelijk dus helemaal niet bewezen heeft dat mensen van nature wrede monsters zijn, bewees hij wel dat interventies in een willekeurige groep mensen van invloed zijn op het gedrag van die mensen in die willekeurige groep.

Hij manipuleerde er op los om zijn gelijk te krijgen, het 'gelijk' waarmee hij als wetenschapper wereldberoemd werd, maar wetenschappelijk zou je Zimbardo wellicht naar het rijk der oplichters kunnen verwijzen.

Hij deed dingen in het experiment, waar hij zelf bewust of onbewust profijt van zou hebben om een vooraf gestelde uitslag te beïnvloeden. Ik ben van nature echter een positief mens en zoek altijd naar wat er óók is.

De positieve kant

Wat als we eens kijken naar de positieve kant van Zimbardo's manipulaties. Hij wilde bepaald gedrag in beeld krijgen en plaatste bewust of onbewust interventies die hem hielpen aan een gewenst resultaat. Dat klinkt als een verschrikkelijk spel, maar is in feite ook behoorlijk interessant.

Als Zimbardo met zijn manipulaties ongewenst gedrag kon ontlokken, dan is het dus vast ook mogelijk om in jouw klas het omgekeerde uit te lokken. Door op deze positieve manier naar het negatieve gedrag van Zimbardo te kijken hebben we geen bewijs dat de mens van nature goed is, maar je hebt wel iets heel wezenlijks in handen.

Namelijk dat je je niet druk moet maken of het wetenschappelijk klopt, maar veel beter energie kunt steken in het positief 'manipuleren' van gedrag wat voor iedereen plezierig uitpakt.

Schijnveiligheid

Is de drang naar wetenschappelijke verklaringen van menselijk gedrag niet een schijnveiligheid, die ons afleidt van iets essentieels in ons werk: ons best doen om het samen fijn te hebben? Dat is overigens geen statement tégen wetenschap, het is een statement tegen een klein onderdeel in de wetenschap waar je bewijzen nooit feitelijk kunt leveren omdat er onzichtbare factoren (de gedachten van een mens) een rol spelen.

Wetenschap an sich is een fijne tak van sport die de mens al heel veel prachtige inzichten heeft opgeleverd die ons echt verder hebben gebracht dan waar we pak em beet vijftig jaar geleden stonden.

Bij de wetenschapsrichting waar Zimbardo zich bevond zien we na vijftig jaar juist dat het ons niks verder heeft gebracht. Bijna vijftig jaar werd het experiment wereldwijd door docenten gebruikt als bewijsstuk.

Inmiddels stelt diezelfde wetenschap nu vraagtekens, omdat er zichtbaar zaken rammelen in het experiment. Diezelfde wetenschap hield tot 1972 vol dat homoseksualiteit een psychische stoornis was en heeft lang gedacht dat kinderen autistisch worden als gevolg van de zogenaamde ijskastmoeders.

"Is de drang naar wetenschappelijke verklaringen niet een schijnveiligheid, die ons afleidt van ons best doen om het samen fijn te hebben?"

Input

Bregman haalt in hetzelfde artikel een tegenonderzoek uit 2002 aan van de BBC die op tv het experiment opnieuw op touw zette (Stanford Prison Experiment 2.0). In dat onderzoek werd bewust een zo gering mogelijk aantal opdrachten en manipulaties toegepast, waardoor de deelnemers met zo min mogelijk beïnvloeding (voor en tijdens het experiment) aan de slag gingen.

In dat nieuwe experiment gebeurde niks opzienbarends. Eigenlijk bleken de deelnemers nauwelijks destructief gedrag te ontwikkelen, de bewakers vormden zelfs een pacifistische commune. In dat opzicht is niet manipuleren daarmee ook een vorm van manipulatie, want (het uitblijven van) input doet dus ook iets met het onderzoeksresultaat.

Bregman schrijft over het uitblijven van een negatieve conclusie bij de BBC: ‘Als je je afvraagt waarom je hier nooit wat over hoort op televisie, dan is het antwoord simpel: deze diepe waarheid is dodelijk saai.” Misschien is dat nog wel het schokkendste van het onderzoek van Zimbardo: slechte uitkomsten zijn meer waard dan positieve uitkomsten.

"Schokkend: slechter uitkomsten lijken meer waard te zijn dan positieve uitkomsten."

Psychologische experimenten

Dat Zimbardo de boel zeer waarschijnlijk belazerd heeft is iets waar je over kunt discussiëren, verbouwereerd over kunt zijn of vol van nijd.

Je kunt ook je conclusies omzetten naar wat je er aan hebt in het hier en nu: uitkomsten zijn uitkomsten waar je altijd je voordeel mee kunt doen. Want welk onderzoek rondom het gedrag van de mens je er ook op naleest – denk aan Salomon Ash en Stanley Milgram – de uitkomst is dat er iets opzienbarends is gebeurd bij al die psychologische experimenten.

Helaas is dat wetenschappelijk niet helemaal verklaarbaar, omdat je in de gedragswetenschap niet de data hebt die bijvoorbeeld de medische wetenschap wel heeft. Je kunt een brein wel onder de microscoop bekijken, maar welke overtuigingen en gevoelens er staan genoteerd, is niet te achterhalen.

Je kunt de hardware analyseren, maar de software is het unieke bezit van elk uniek mens. Je kunt een printje maken van de bloedwaarden van een mens, maar niet van de gedachtewereld.

"Het is lastig om het bijkomende gedrag wetenschappelijk te verklaren."

Alcohol en agressie - bijkomend gedrag? 

Je kunt wetenschappelijk aantonen hoeveel alcohol er in iemands bloed zit, maar je kunt niet achterhalen waarom de een daar destructief en agressief op reageert, terwijl de ander rustig gaat zitten tot hij in slaap valt.

Er zijn veel niet meetbare factoren die de reactie op het promillage beïnvloeden. Iemand die na een onverwacht ontslag te diep in het glaasje kijkt en daarna degene ontmoet die hem zijn baan heeft afgenomen, zal wellicht eerder verkeerd reageren op die borrel, dan iemand die aan het vieren is dat zijn club voor de vierde keer op rij kampioen van Nederland geworden is.

Precies dit voorbeeld bevat weer een kans. Want als we het verhaal achter het gedrag beter kennen, lukt het waarschijnlijk makkelijker om de ander te beïnvloeden:  

  • Je kunt iemand verleiden tot negatief gedrag: je vraagt dan aan degene met de slechte dronk die net ontslagen is wat voor werk hij doet.
  • En je kunt iemand verleiden tot positief gedrag: je zegt dan tegen de feestvierder dat het goed is om een frisdrank te pakken omdat hij anders niets meer meekrijgt van de huldiging op het Stadhuisplein.

Samengevat kun je stellen dat de wetenschap heel veel kan onderzoeken rondom alcohol en de werking op de hersenen, maar het blijft ingewikkeld om daarbij ook het bijkomende gedrag wetenschappelijk te kunnen verklaren.

Samenzijn - invloed

Wat voor mij vooral interessant is, is dat je dus van invloed bent in het samenzijn tussen mensen. Je bent er onderdeel van. Je kunt een klas met kinderen positief beïnvloeden, door voor en tijdens het samenzijn met jouw woorden de leerlingen uit te nodigen tot goed gedrag.

Je kunt als Zimbardo 3.0 interventies plaatsen, die helpen zijn om gewenste dingen te 'ontlokken'. Als je je bewust bent van jouw bijdrage aan de klas of groep collega’s, kun je de ander zowel destructief als constructief uitnodigen tot bepaald gedrag.

Je kunt tegen een leerling op de gang zeggen - Berthold Gunster noemt dat positief roddelen – dat je de bijdrage van een andere leerling aan de les zo waardeerde. De kans is groot dat jouw compliment bij die persoon komt en positiviteit ontlokt.

Je kunt deze leerling ook negatief manipuleren door niet te communiceren over goed gedrag of hem alleen aan te spreken als hij iets doet wat niet wenselijk is.

Wat je wat mij betreft vooral kunt doen, is energie steken in een werkelijke ontmoeting met je medemensen. Bij gewenst gedrag én bij ongewenst gedrag, steeds met de bedoeling om elkaar in elkaars positieve intenties te ontmoeten.

Niemand is een klier voor zijn plezier.

"Je kunt een klas met kinderen positief beïnvloeden door uit te nodigen tot goed gedrag."

Dataverkeer

Die ontmoeting vindt dan plaats op basis van de zoektocht naar de software in het brein van de ander. Want binnen het menselijk gedrag vindt een grote hoeveelheid dataverkeer plaats, aangestuurd door de breinen van de deelnemers in een groep. Die breinen ontmoeten elkaar in een context en vinden ook iets van die context.

Die breinen vinden ook iets van zichzelf en van zichzelf in relatie tot de ander. Al die breinen zijn uniek - hoewel er wetenschappelijk natuurlijk wel veel te zeggen is over de vorm, de cellen, de neuronen en het gewicht- de verlangens en overtuigingen die in het brein staan opgeslagen kun je niet aflezen met een datascanner.

Die taal bevat een ‘nature’ stuk (dat wat we van nature willen doen, laten, zeggen) en een ‘nurture’ stuk (hoe onze ouders en opvoeders vinden wat we moeten doen, laten en zeggen). De omgeving beïnvloedt het brein.

Maar niet elk brein pakt dezelfde invloed in een exact gelijke omgeving. Wat de een onprettig vindt, kan de ander aangenaam vinden. De ene leerling kan een grap van de leraar enorm waarderen, de ander voelt het als een belediging of pesterij. Het brein is te complex om het eenduidig te kunnen verklaren.

Dat wat Zimbardo wilde bewijzen, zal door de vele onzichtbare invloeden in het brein, volgens mij voor altijd een kansloze missie blijven.

Positieve intimidatie

Het zou daarom best een interessante uitdaging kunnen zijn om in jouw werk aan positieve intimidatie te doen:

  • Door je niet te laten verleiden om met de negatieve bril te kijken maar met de positieve.
  • Door altijd te denken in mogelijkheden en kansen in plaats van te focussen op problemen.
  • Door de leerlingen daar te laten kijken waar je samenwerkt en verbinding maakt.
  • Door zelf te laten zien dat je leerlingen leuk vindt, ook als ze een keer geen leuk gedrag laten zien.
  • Door zoals Zimbardo deed invloed uit te oefenen op het gedrag van de deelnemers in een groep.
  • Door Zimbardo niet te alleen te zien als een charlatan, maar ook als een uitstekende illusionist. Hij creëerde een effect (slecht gedrag) wat de hele wereld choqueerde en zorgde ervoor dat iedereen er zelfs bijna in geloofde.

Om de kans op geloof te vergroten, zorgde Zimbardo ervoor dat de manipulaties die ervoor nodig waren buiten beeld van het publiek bleven. Dat doen illusionisten ook. Ze toveren een konijn uit de hoge hoed, zonder de dubbele bodem te tonen. Ze laten zien wat ze willen dat jij ziet en zorgen ervoor dat je niet ziet waardoor je hem niet meer gelooft.

Verwijten

Het valt Zimbardo wellicht vooral te verwijten dat hij niet iets positiefs wilde laten zien in zijn onderzoek. Dat hij wilde bewijzen wat we eigenlijk liever niet willen zien, wellicht omdat we minder interesse hebben om bewijs te krijgen over zaken die we wel willen zien.

Als hij de bewakers gemanipuleerd had met positieve boodschappen (we gaan de wereld laten zien dat jullie leuke mensen zijn), had het experiment wellicht anders uitgepakt. De kans was groot dat de gruweldaden er niet waren geweest, zoals bij de BBC ook bleek. Het is dan nog steeds geen wetenschap, maar het werkt wel zo blijkt. Elke interventie in een groep is van invloed op de omgang. 

En als ik dan echt positief mag afsluiten.

Je hebt elke dag nieuwe kansen om er iets mooiers van te maken. Steek daar je energie in. Want het leven van de mens is te mooi om je spontaniteit en kostbare tijd te verliezen in onze drang naar bewijs.

Ga net als Zimbardo lekker 'manipuleren', maar dan gericht op het creëren van een (school)wereld die een beetje mooier wordt door jou: bij Stanford Prison Experiment 3.0 ben je de proactivist. Hij die altijd denkt in mogelijkheden, kansen en goede intenties van mensen.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Professionalisering
Cursussen, congressen en opleidingen
Cursussen, congressen en opleidingen
Gemiddeld beoordelen deelnemers ons met een 8,4
Medilex Onderwijs 
Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Webinar
Roos van Leary in de klas
Roos van Leary in de klas
Gratis webinar met Niels de Jong
Wij-leren.nl Academie 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.Complimenten en belonen
Werkt Schoolwide Positive Behaviour Support op VO scholen?
Marjoke Hinnen
Groepsvorming
De groep in je greep!
Ivo Mijland
Gedrag beïnvloeden
Is de attitude en het gedrag van leerlingen te beïnvloeden?
Michel Verdoorn
Leerkracht centrale factor
Leerkracht, grijp uw vak!
Albert de Boer
Positieve psychologie
De betekenis van de positieve psychologie voor het onderwijs
Peter Ruit
Tips om ontspannen om te gaan met je gezin
Hoe houden we het gezellig?!
Bertine van den Oever
Leren van een praktijkvoorbeeld Kracht in Controle
Sociaal-emotioneel leren op het VO - Een praktijkvoorbeeld
Anne-Wil Abrahamse
Makkelijker kunnen we het niet maken, wel leuker
Makkelijker kunnen we het niet maken, wel leuker
Marianne Hogenhout
Klassenkracht
Klasse(n)kracht - in zeven stappen naar een veilig en sociaal groepsklimaat
Arja Kerpel
Groepsklimaat
Gelukkige kinderen in een gelukkige klas
Arja Kerpel


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Betrokkenheid in een video van één minuut uitgelegd
Betrokkenheid in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Omix Webtalks met Jitske Kramer - Culturen en tribes in het onderwijs.
Omix Webtalks met Jitske Kramer - Culturen en tribes in het onderwijs.
redactie
Omix Webtalks met Remco Claassen - Ikologie in het onderwijs
Omix Webtalks met Remco Claassen - Ikologie in het onderwijs
redactie
Hoe krijg je middelbare scholieren geïnteresseerd in het vak van leerkracht?
Hoe krijg je middelbare scholieren geïnteresseerd in het vak van leerkracht?
redactie
Hoe krijg je middelbare scholieren geïnteresseerd?
Hoe krijg je middelbare scholieren geïnteresseerd?
redactie
Pedagogisch klimaat in een video van één minuut uitgelegd
Pedagogisch klimaat in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



basisbehoeften
betrokkenheid
leerkrachtvaardigheden
ontwikkelingspsychologie
pedagogisch klimaat
positieve psychologie
positive behavior support (pbs)
welbevinden

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest