Visie & Beleid op onderwijs aan jonge kinderen.
Geplaatst op 12 oktober 2021
Waarom beschrijven we onze visie en beleid op ons onderwijs aan jonge kinderen?
De overheid geeft scholen ruimte om het onderwijs aan jonge kinderen verantwoord en volgens eigen visie en beleid in te vullen. Het schoolse toetsen verdwijnt, vanaf 1 augustus 2022 is het zelfs niet meer toegestaan. Het volgen van de ontwikkeling van de kinderen is in opkomst. In het boek ‘de kleutervriendelijke school’ van Betsy van de Grift wordt genoemd dat veel scholen hun visie en beleid nog niet beschreven hebben. In dit artikel wordt aan de hand van verschillende bronnen verantwoord hoe je onderwijs kan geven dat gebaseerd is op de behoeften van jonge kinderen met een theoretische en wetenschappelijke verantwoording. Een handreiking aan de leraren in de onderbouw om te gebruiken als input voor hun eigen visie en beleid.
De ontwikkeling van het jonge kind
Wanneer we over het jonge kind spreken in de basisschool doelen we op de leeftijd van 4 - 7 jaar. Piaget beschreef al jaren geleden de pre-operationele fase die loopt van gemiddeld 2 tot wel 7 jaar! Dit betekent dat het ook kan gaan over de ontwikkeling van leerlingen in groep 3 en soms zelfs groep 4.
Tussen het vierde en zevende levensjaar zullen langzaamaan de breinfuncties in de overgang naar de cortex tot ontwikkeling komen. De beperkte rijping van de cortex stelt het jonge kind tot heel veel dingen nog niet in staat. De ontwikkeling verloopt lineair, maar ziet er bij ieder kind weer anders uit door de tempoverschillen.
De grootste prioriteit van een peuter en kleuter is leren begrijpen hoe de wereld in elkaar steekt en er, beetje bij beetje, eigenaar van worden.
Langzaamaan gaat een vijfjarige kleuter meer complexe vragen stellen, leert beter onthouden en gebruikt daarbij eerder opgedane kennis en ervaringen. De ontwikkeling verloopt van concreet begrip, naar schematisch om uiteindelijk abstract begrip te krijgen.
De gedragsregulatie neemt toe tegelijk met de sociale redzaamheid. Als het gaat om de sociaal emotionele ontwikkeling zijn kleuters nog niet helemaal zelfredzaam en zelfstandig en heeft met name de 4-jarige leerling nog bescherming en het gevoel van veiligheid nodig van primaire verzorgers en de groep. Voorspelbaarheid is cruciaal met het oog op veiligheid, hechting en sociale wederkerigheid. De behoefte om in de nabijheid van primaire verzorgers te blijven, speelt bij jonge kleuters een grote rol in nieuwe omstandigheden.
Vanaf vijf à zes jarige leeftijd ontwikkelt een kind het eerlijk delen, voor die tijd kan het die taak nog niet overzien en volledig uitvoeren. Vanaf een jaar of zeven wordt het wat makkelijker, omdat de basis dan wat steviger is en de grip op de wereld en het zelfvertrouwen wat groter zijn.
Taal ontwikkelt zich sterker in interactie, daarom is praten en voorlezen een ideale manier van om taal te leren. Het brein kan direct al de meest complexe taal verwerken en daarom is het van belang dat al op zeer jonge leeftijd wordt voorzien in complex en rijk taalgebruik. Kinderen leren goed en vlot lezen wanneer ze beschikken over een rijke woordenschat en veel kennis hebben van de wereld. Daarom dompelen we de kinderen onder in gesproken en geschreven taal tijdens rijke betekenisvolle thema’s. Om tot geschreven taal te komen, vraagt dit van een kind om te begrijpen dat er ‘symbolen van gesproken taal’ bestaan die schriftelijke communicatie mogelijk maken. Daarnaast moet ook de aandachtsfunctie en de motorische functie daar klaar voor zijn.
Wanneer kinderen letters spiegelen of van achteren naar voren schrijven, is er sprake van nog onvolkomen ontwikkelde lateralisatie: de functies die nodig zijn liggen in verschillende hersenhelften en werken nog niet symmetrisch samen. In de linker temporaalkwab ligt de ‘letterbox’, geschikt voor gezichtsherkenning en analyse van vormen. Het analyseren van klanken, de ‘klankbox’ zit een breingebiedje net boven de ‘letterbox’. Betekenis geven aan woorden en verbaal representeren vinden plaats in en vlak bij het werkgeheugen. Tussen het vijfde en zevende levensjaar is de breinrijping zo ver gevorderd dat de basis voor deze samenwerkende gebieden is gelegd en concrete klanken en hoeveelheden vertaald kunnen gaan worden naar abstracte letters en cijfers.
Binnen de literatuur bestaan er meningsverschillen over de beste aanpak van ‘ontwikkeling volgen’ tot ‘mede vorm geven’ als volwassene. Eén ding hebben ze gemeen en dat is het belang van SPEL. Kinderen zijn sterke initiatiefnemers en kunnen in hoge mate hun eigen ontwikkeling ‘masteren’. Ze zijn zowel proactief als participerend. Ze zijn van binnenuit gedreven. Volwassenen hoeven dus niet voortdurende bang te zijn dat de ontwikkeling stopt als hij even afhaakt.
Uit onderzoek blijkt dat activiteiten waarbij het kind zelf een actieve initiatiefnemer is, tot een hogere betrokkenheid leiden en daardoor tot een hogere effectiviteit en leeropbrengst (Laevers, 2000)
Om het spel optimaal in te zetten als vliegwiel voor de ontwikkeling is het van belang het spelaanbod af te stemmen op de verschillende spelfasen van sensopathisch en manipulatief spel naar rollenspel tot het spelen van onderzoeker. Het manipulatieve spel kan gestimuleerd en begeleid worden door handelingskaarten, waarop handelingen gevisualiseerd zijn of handelingsvoorwerpen die bij een rol passen. Het rollenspel kan gestimuleerd worden door rollenkaarten waarop de verschillende rollen gevisualiseerd zijn of verkleedkleren die een rol representeren. Kinderen die toe zijn aan onderzoek van hoe dingen in het ‘echt’ werken krijgen onderzoekskaarten waardoor ze op een handelende manier op onderzoek uit kunnen gaan. Klein spel, ook wel regisserend spel genoemd, kan heel handig ingezet worden in de groepen 3 wanneer er soms minder fysieke ruimte is. De kinderen spelen dan rollenspel d.m.v. kleine materialen die een karakter hebben. Denk hierbij aan Playmobil en Lego, maar ook auto’s of dino’s.
Ondersteuningsbehoeften van het jonge kind
Vygotsky beschreef al de zone van de naaste ontwikkeling, het verschil tussen wat de leerling met en zonder hulp kan doen. Het is dan ook van belang dat de leraren zicht hebben op alle ontwikkelgebieden van de kinderen en aanbod organiseren voor alle relevante ontwikkelfasen. Op deze manier kunnen de leerlingen zich ontwikkelen aan het rijke aanbod en aan elkaar, de leeftijdsgenoten, soms zonder en soms met de ondersteuning van de leraar. Met name de overgang van concrete klanken naar schematische letters vraagt een scherp observatievermogen van de leraar om zodoende op het juiste moment de leerlingen te begeleiden in het technisch lezen.
De wetenschap heeft ons duidelijk gemaakt dat het kinderbrein zich ontwikkelt in interactie met de omgeving. Het is belangrijk om daarbij rekening te houden met de grote interpersoonlijke tempoverschillen, terwijl de volgorde van de mijlpalen voor alle kinderen hetzelfde is. Tijdens spel zijn ‘leerpunten’ zichtbaar voor leraren, leren kinderen heel veel van elkaar en ontlenen ze hier heel veel plezier aan.
Jonge kinderen verkennen hun wereld door spel. Ze ontdekken van alles terwijl ze aan het spelen zijn en verbinden die inzichten met kennis die ze al hebben of net hebben gehoord tijdens een instructie. Ze ontwikkelen zich terwijl ze spelen. Wat ontwikkelen ze dan bijvoorbeeld?
- kinderen leren zichzelf en hun omgeving beter kennen
- kinderen leren de emoties van zichzelf en anderen kennen
- kinderen leren flexibel omgaan met mensen en omstandigheden
- kinderen leren hun impulsen te beheersen wanneer iets niet direct lukt met iets of iemand
- kinderen leren nieuwe woorden
- kinderen leren communiceren
- kinderen leren cijfers kennen en leren optellen, aftrekken, meten en wegen
- kinderen leren kiezen
- kinderen leren problemen oplossen
- kinderen leren onthouden op een speelse manier
- kinderen leren controle te krijgen over hun grote en kleine bewegingen
- kinderen passen aanvankelijk en technisch lezen toe in de praktijk
- kinderen voeren rekenvaardigheden uit in de praktijk
Tijdens het spelen zijn de hersenen actief en vormen zich nieuwe verbindingen. Deze voorgaande zin is kort, maar cruciaal in dit pleidooi voor spel.
We weten dat wat een kind nieuw aangeboden krijgt veel beter blijft hangen wanneer ze het verwerken in hun spel.
Nieuwe kennis krijgt direct de kans om te integreren en beklijft beter. Het is dan ook belangrijk dat de leeromgeving van het jonge kind zo ingericht is dat er voor ieder ontwikkelniveau iets te beleven is. Wanneer de kinderen toe zijn aan de abstractie bij taal en rekenen kan dit verwerkt worden door in spel functioneel taal en rekenen aan te bieden.
Om de nieuwsgierigheid van kinderen te prikkelen is er alle gelegenheid om op verhaal te komen in een voor het kind betekenisvolle context waar iets te beleven valt door onder andere inzet van communicerende hoeken en uitdagende spelletjes en materialen.
De betrokkenheid van kinderen is groter wanneer ze de ruimte krijgen om te kiezen. Om hieraan tegemoet te komen is het van belang dat de leraar deze ruimte biedt. Doelen kunnen op verschillende manieren behaald worden, kinderen hebben dus altijd keuze uit verschillende activiteiten die een bijdrage leveren aan hun ontwikkeling.
Jonge kinderen kennen amper de dagen van de week en kunnen nog niet goed plannen. Dit moet zich nog ontwikkelen, daarom wordt er met een kiesbord gewerkt met jonge kinderen wat ruimte geeft binnen kaders. Vanaf 6 jaar leert het kind werken met een dagplanning en krijgt het zicht op zijn eigen ontwikkeling wanneer het toe is aan dit abstracte niveau van denken aangaande cijfers en letters.
Visie vertaald naar aanpak in de dagelijkse praktijk van het onderwijs
- Leraren bieden het onderwijs waar mogelijk in samenhang geïntegreerd en thematisch aan.
- Leraren bereiden 4 tot 5 thema’s voor gedurende het schooljaar met beredeneerd aanbod (een thema voor de groepsvorming en/of na de groepsvorming tot de sint, tussen kerst- en voorjaarsvakantie, tussen voorjaars- en meivakantie en tussen mei- en zomervakantie).
- Leraren bieden een pakkende start met een verhaal voor de kinderen.
- Leraren breiden het verhaal uit met inbreng van de kinderen die toe zijn aan rollenspel.
- Leraren schrijven verhaalscripts met kinderen en tekenen deze met leerlingen uit op scriptkaarten.
- Leraren bieden handelingskaarten/materialen, rollenkaarten, verkleedkleren en onderzoekskaarten aan.
- Leraren bieden communicerende hoeken aan, zodat het spel goed op gang komt en blijft.
- Leraren bieden activiteiten aan op allerlei verschillende ontwikkelniveaus met allerlei bronmaterialen (dus niet meer slaafs een methodiek volgen!)
- Leraren geven kinderen de ruimte om te kiezen om de betrokkenheid te verhogen.
- Leraren nemen de tijd om te observeren en waar nodig de ontwikkeling te stimuleren vanuit intersubjectiviteit.
- Leraren registreren de ontwikkeling van de kinderen.
- Leraren geven een instructie die passend is bij de ontwikkeling; zoveel mogelijk aan de hele groep, indien nodig in een subgroep en aan een enkele leerling. Instructie hoeft niet alleen in een kring gegeven te worden, maar kan ook plaats vinden tijdens spel binnen of buiten
- Leraren geven leerlingen van groep 3 zoveel mogelijk ruimte om spelend te leren.
- Leraren komen leerlingen van groep 3 tegemoet in hun onderwijsbehoefte door waar mogelijk bewegend, coöperatief en handelend de kernvakken aan te bieden. (let wel op dat niet alle leerlingen hier behoefte aan hebben!)
- Leraren bieden de verwerking van taal en rekenen niet alleen schriftelijk aan, maar ook via fysieke spelletjes en spelmateriaal.
- Leraren geven leerlingen de ruimte om te kiezen op welke manier ze de instructie willen verwerken, doelen kunnen op verschillende manieren bereikt worden.
Bronnen:
- Betsy van de Grift (2020). De Kleutervriendelijke school. Uitgeverij OMJS
- Jos Castermans (2013). Spelend leren – actief en kindgericht onderwijs. Abimo uitgeverij
- Frea Janssen-Vos (2006). Spel en ontwikkeling. Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum
- Ewald Vervaet (2012). Naar school, psychologie van 3 tot 8 jaar. Uitgeverij Elmar
- Marjolein Dobber en Bert van Oers (2018). Spelen en leren op school. Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum
- Bianca Antonissen (2019). Spelen in uitdagende hoeken. Uitgever Leuker.nu
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.nl Academie
Wij-leren.online Academie
De Schoolschrijver
Medilex Onderwijs
Aurecool
