Rijk taalaanbod door spel
Geplaatst op 1 juni 2014
In het beleid rond jonge kinderen doen een aantal misverstanden de ronde. In een aantal artikelen worden deze foutieve aannames tegen het licht gehouden. In dit artikel wordt besproken dat een rijk taalaanbod niet perse programmatisch aangepakt moet worden.
Misverstand: Rijk taalaanbod dient programmatisch aangepakt te worden
De vijfde vooronderstelling is dat benoemen, interactief voorlezen, trainen van fonologische vaardigheden en beginnende geletterdheid en gecijferdheid bijdragen aan een rijk taalaanbod. Ook deze vooronderstelling is onjuist.
De taalkundige Marjolein Deunk (2009) deed promotieonderzoek naar het taalgebruik van peuters bij verschillende activiteiten. Zij toonde aan dat kinderen complexe en lange taalhandelingen gebruiken in interacties met groepsgenootjes en tijdens fantasiespel. Met een complexe taalhandeling wordt bedoeld dat kinderen spreken over hun gevoelens en over onderwerpen buiten het hier en het nu. Ze kondigen aan wat ze straks gaan doen (ik ga pannekoek maken en die gooi ik heel hoog!). Ze nemen een rol aan in fantasiespel (ik was de prins). Ze formuleren regels en denken hardop over de dingen om hen heen na. Ze beloven elkaar dingen en geven uitgebreid antwoord op vragen.
Tijdens de interacties met de leidsters tijdens activiteiten die geletterdheid moeten bevorderen gebruiken kinderen minder complexe taalhandelingen en zijn de zinnen die ze spreken kort. De kinderen komen niet verder dan responsief taalgebruik.
De taalkundige Marjolein Deunk (2009) deed promotieonderzoek naar het taalgebruik van peuters bij verschillende activiteiten. Zij toonde aan dat kinderen complexe en lange taalhandelingen gebruiken in interacties met groepsgenootjes en tijdens fantasiespel. Met een complexe taalhandeling wordt bedoeld dat kinderen spreken over hun gevoelens en over onderwerpen buiten het hier en het nu. Ze kondigen aan wat ze straks gaan doen (ik ga pannekoek maken en die gooi ik heel hoog!). Ze nemen een rol aan in fantasiespel (ik was de prins). Ze formuleren regels en denken hardop over de dingen om hen heen na. Ze beloven elkaar dingen en geven uitgebreid antwoord op vragen.
Tijdens de interacties met de leidsters tijdens activiteiten die geletterdheid moeten bevorderen gebruiken kinderen minder complexe taalhandelingen en zijn de zinnen die ze spreken kort. De kinderen komen niet verder dan responsief taalgebruik.
PREON EN ROT
“Groen en rood” schrijft de net zesjarige Eline. De g is gespiegeld , de e en o zijn omgedraaid en de oo is een o.
Op school, in groep 2 doet Eline het erg goed. Ze haalt steeds A scores. Volgens de leerkracht kan ze ook al lezen. Ik waag dit te betwijfelen als ik de schrijfresultaten zie. Niet dat ik twijfel aan haar kwaliteiten, maar omdat weer eens duidelijk geïllustreerd is dat kinderen pas vanaf groep 3 echt snappen wat lezen en schrijven is. Voor die tijd is het onderdeel van spel.
Waarom schrijft Eline groen en rood?
Ze logeert samen met haar zusje bij opa en oma op het platte land in Friesland. Het is begin mei en de weilanden om het huis staan volop in bloei. De dames hebben bedacht dat ze van al dat moois parfum gaan maken. Ongeveer een dagactiviteit volgt. Bloemen plukken, gras plukken, water in emmers doen. Zeepsop erbij en de bloemen en het gras hierin rond roeren.
Vervolgens lege flessen zoeken, want ze gaan een parfumwinkel maken.
Dan moet er natuurlijk ook eerst een winkel ingericht worden. Geen probleem. Een campingtafel wordt aangesleept. Een kleurige doek wordt daaroverheen gelegd.
Flessen worden met parfum gevuld en op de tafel gezet.
Een rood en groen papier wordt gezocht om aan te kunnen geven of de winkel open of gesloten is. Dat is het moment waarop Eline bedenkt dat ze er ook rood en groen op kan schrijven.
Op school, in groep 2 doet Eline het erg goed. Ze haalt steeds A scores. Volgens de leerkracht kan ze ook al lezen. Ik waag dit te betwijfelen als ik de schrijfresultaten zie. Niet dat ik twijfel aan haar kwaliteiten, maar omdat weer eens duidelijk geïllustreerd is dat kinderen pas vanaf groep 3 echt snappen wat lezen en schrijven is. Voor die tijd is het onderdeel van spel.
Waarom schrijft Eline groen en rood?
Ze logeert samen met haar zusje bij opa en oma op het platte land in Friesland. Het is begin mei en de weilanden om het huis staan volop in bloei. De dames hebben bedacht dat ze van al dat moois parfum gaan maken. Ongeveer een dagactiviteit volgt. Bloemen plukken, gras plukken, water in emmers doen. Zeepsop erbij en de bloemen en het gras hierin rond roeren.
Vervolgens lege flessen zoeken, want ze gaan een parfumwinkel maken.
Dan moet er natuurlijk ook eerst een winkel ingericht worden. Geen probleem. Een campingtafel wordt aangesleept. Een kleurige doek wordt daaroverheen gelegd.
Flessen worden met parfum gevuld en op de tafel gezet.
Een rood en groen papier wordt gezocht om aan te kunnen geven of de winkel open of gesloten is. Dat is het moment waarop Eline bedenkt dat ze er ook rood en groen op kan schrijven.
Fantastisch creatief spel
We zijn getuige van een fantastisch creatief spel. Allereerst de reactie die de kinderen hebben op de mooie omgeving. Allemaal bloemen die ook nog een lekker ruiken! Het werkt op hen in. De sensoren worden geprikkeld (kijken en ruiken). Van lekker ruiken komen ze op parfum. Dit is associatief denken waar kleuters heel goed in zijn, als ze de ruimte krijgen. Vervolgens zetten ze denken om in daden, maar ook daar moet weer bij gedacht worden. Probleemoplossend denken heet dat: “Hoe kunnen we parfum maken?”. De parfumfabriek wordt bedacht (emmers, water en houten lepels) en de ingrediënten worden geplukt (bloemen en gras).
Het denkwerk leidt tot activiteit en motorische oefening (roeren, tillen). Over de resultaten van de activiteit wordt steeds gediscussieerd ( taalontwikkeling): “ Hebben we zo genoeg?, nee er moeten nog van die gele bloemen bij. Bedoel je de boterbloemen?. Ja, en ook nog gras”
Zo ontstaat een gezamenlijk product en wordt ondertussen gewerkt aan de sociale vorming (rekening leren houden met anderen).
Als het product klaar is gaat het denkwerk verder. Het is niet alleen leuk om parfum te maken, het is nog veel leuker om het te verkopen. Dus opnieuw wordt de creativiteit aangesproken en wordt een winkel gebouwd. De echte wereld wordt nagespeeld. Dit is imitatiespel en draagt bij aan de kennis van de wereld om je heen. Opnieuw wordt ook het probleemoplossend vermogen aangesproken, want hoe verkoop je parfum eigenlijk. Toch niet rechtstreeks uit een emmer?. Het is pas verkoopbaar als het in een fles zit. Dus op flessenjacht.
Dan bedenken ze ook dat iets beter verkoopt als de winkel er leuk uitziet, dus wordt de toonbank (de campingtafel) gedekt met een leuke kleurige doek. Daar worden de gevulde flessen keurig op opgesteld. In de volgende spelstap zijn ze meisjes de winkeliersters (rollenspel). “Welke parfum wilt u hebben? Wilt u misschien eerst even ruiken?”.
Het denkwerk leidt tot activiteit en motorische oefening (roeren, tillen). Over de resultaten van de activiteit wordt steeds gediscussieerd ( taalontwikkeling): “ Hebben we zo genoeg?, nee er moeten nog van die gele bloemen bij. Bedoel je de boterbloemen?. Ja, en ook nog gras”
Zo ontstaat een gezamenlijk product en wordt ondertussen gewerkt aan de sociale vorming (rekening leren houden met anderen).
Als het product klaar is gaat het denkwerk verder. Het is niet alleen leuk om parfum te maken, het is nog veel leuker om het te verkopen. Dus opnieuw wordt de creativiteit aangesproken en wordt een winkel gebouwd. De echte wereld wordt nagespeeld. Dit is imitatiespel en draagt bij aan de kennis van de wereld om je heen. Opnieuw wordt ook het probleemoplossend vermogen aangesproken, want hoe verkoop je parfum eigenlijk. Toch niet rechtstreeks uit een emmer?. Het is pas verkoopbaar als het in een fles zit. Dus op flessenjacht.
Dan bedenken ze ook dat iets beter verkoopt als de winkel er leuk uitziet, dus wordt de toonbank (de campingtafel) gedekt met een leuke kleurige doek. Daar worden de gevulde flessen keurig op opgesteld. In de volgende spelstap zijn ze meisjes de winkeliersters (rollenspel). “Welke parfum wilt u hebben? Wilt u misschien eerst even ruiken?”.
Volwassenen
Opa en oma spelen mee, en zien aan het rode (“rot”) of groene papier (“preon”) dat wordt opgehangen of de winkel geopend is of niet. De kinderen zijn geweldig trots op zichzelf (sociaal emotioneel welbevinden).
Wat een fantasie, wat een creativiteit, wat een leermomenten. Het intrinsieke vrije spel, het spel dat door het kind zelf bedacht wordt, laat onomwonden zien hoe alle ontwikkelingsdomeinen tegelijkertijd worden gestimuleerd: indrukken verwerken, plannen bedenken, overleg plegen, plannen uitvoeren. De wereld wordt ontdekt en nagespeeld en dit leidt vervolgens weer tot beter begrip van die wereld. Maar niet alleen dat, ook motoriek en taal worden geoefend. Bovendien draagt het bij aan sociaal emotioneel welbevinden (wij kunnen parfum maken!)
Hier kan geen voor- of vroegschools programma tegenop, hoewel de ontwerpers hiervan zeggen wel hetzelfde te beogen. En wat vooral belangrijk is: de volwassenen laten zich in het spel trekken door het kind, niet andersom. Bovendien: er is niemand geweest die commentaar heeft gegeven op “preon” en “rot”. Dat hoeft ook niet. De gedachte dat er letters bij een kleur horen is al genoeg. De precieze schrijfwijze komt later.
Wat een fantasie, wat een creativiteit, wat een leermomenten. Het intrinsieke vrije spel, het spel dat door het kind zelf bedacht wordt, laat onomwonden zien hoe alle ontwikkelingsdomeinen tegelijkertijd worden gestimuleerd: indrukken verwerken, plannen bedenken, overleg plegen, plannen uitvoeren. De wereld wordt ontdekt en nagespeeld en dit leidt vervolgens weer tot beter begrip van die wereld. Maar niet alleen dat, ook motoriek en taal worden geoefend. Bovendien draagt het bij aan sociaal emotioneel welbevinden (wij kunnen parfum maken!)
Hier kan geen voor- of vroegschools programma tegenop, hoewel de ontwerpers hiervan zeggen wel hetzelfde te beogen. En wat vooral belangrijk is: de volwassenen laten zich in het spel trekken door het kind, niet andersom. Bovendien: er is niemand geweest die commentaar heeft gegeven op “preon” en “rot”. Dat hoeft ook niet. De gedachte dat er letters bij een kleur horen is al genoeg. De precieze schrijfwijze komt later.
Gerelateerd
Congres

Kleutertaal
Taalontwikkeling en -stimulering in groep 1 en 2
Medilex Onderwijs
Medilex Onderwijs

Scholing

Een leven lang leren
Blijf jezelf persoonlijk ontwikkelen. Als professional in of buiten de klas maar ook als eigen persoon.
oo.nl
oo.nl

Lesprogramma

Elke dag lezen met begrip én plezier
Duik samen met leerlingen in de wereld van het lezen! De complete methode: Nieuw Nederlands Junior Lezen
Noordhoff
Noordhoff



Tweetaligheid is geen probleem
Sieneke Goorhuis

Taalachterstand
Sieneke Goorhuis

Citoscore hanteren
Sieneke Goorhuis

Ontwikkeling hersenen
Sieneke Goorhuis

Interactief voorlezen onder de loep
Sieneke Goorhuis

Het vrije spel
Sieneke Goorhuis

Taalontwikkeling bij het jonge kind
Sieneke Goorhuis

Vijf onderwijskundige voorwaarden voor goed taal- en leesonderwijs
Jos Cöp

Taalontwikkeling: door taal worden kinderen mensen
Steven Pont

Differentiëren binnen woordenschatonderwijs
Martie de Pater

Taal is niet los te verkrijgen
Sieneke Goorhuis

De taalles als taallab. Op weg naar een uitdagende invulling van de taalles.
Dolf Janson

De betekenis van spel voor de sociaal-emotionele ontwikkeling
Hans van Rijn

Woorden en betekenissen
Dolf Janson

Rijk spel stimuleren met prentenboeken over vroeger
Bertine van den Oever

De mondelinge taalontwikkeling van jonge kinderen -1-
Paul Filipiak

De mondelinge taalontwikkeling van jonge kinderen -2-
Paul Filipiak

De mondelinge taalontwikkeling van jonge kinderen -3-
Paul Filipiak

Rollenspel als middel om de rekenwoordenschat te ontwikkelen
Aafke Bouwman

Fonologische zwakte - Speciale hulp bij het aanvankelijk lezen -9-
Jeanne Buijks

Instructie voor kleuters - de leerkracht als model
Aafke Bouwman

Begeleid rollenspel versterkt rekentaal
Aafke Bouwman

Visie & Beleid op onderwijs aan jonge kinderen.
Bertine van den Oever

De communicatieve klas - deel 1
Paul Filipiak

Kindgericht onderwijs voor het jonge kind
Bertine van den Oever

Werken in een kleuterwereld - met juf Bianca
Marleen Legemaat

Taalontwikkelingsstoornissen in de klas
Marleen Legemaat

Uitdagend en functioneel taalonderwijs
Machiel Karels

Spelen in uitdagende hoeken
Marleen Legemaat

Kiezen voor het jonge kind
Lianne Jongsma

Technisch lezen in een doorlopende lijn; een praktisch handboek voor de basisschool.
Paul Filipiak

Meesterlijk kleuteronderwijs - van eigenwijs tot onderwijs
Marleen Legemaat

Psychosociale ontwikkeling jonge kinderen gebaat bij vrij spel
Louise Berkhout

Peuters en kleuters zijn niet toetsbaar
Sieneke Goorhuis

Vier jaar! Hoe stimuleer je een soepele overgang naar de basisschool?

Is de SDQ een betrouwbaar meetinstrument?

Welk effect hebben leesmethodes?

Onderwijsachterstand of leervertraging? Welke term gebruik je wanneer?

Welke hulpstap is voor leerlingen effectief bij het leren spellen?

Wat is het effect van voorlezen in een vreemde taal?

Hoe versterk je online het actief leren van volwassen NT2-deelnemers?

Welke competenties zijn nodig voor begeleiders in hybride leeromgevingen?

Hoe bevorder je zelfsturing van laagopgeleide nt2-leerlingen?

Hoe stimuleer je begrijpend lezen bij NT2 leerlingen?

GAS geven: doelgericht werken aan taal en lezen in Passend Onderwijs

Gebruik van animaties bij taal in basisonderwijs

Schooltaal en woordenschat in taalonderwijs op de basisschool

Taalonderwijs in BBL-trajecten MBO

Digitale geletterdheid in het voortgezet onderwijs
[extra-breed-algemeen-kolom2]

62 geletterdheid
69 NT2
43 probleemoplossend vermogen
44 spelontwikkeling
43 spelvormen
219 taalontwikkeling
69 NT2
43 probleemoplossend vermogen
44 spelontwikkeling
43 spelvormen
219 taalontwikkeling

Speel je Wijs Woordenschat - Recensie met puntenbeoordeling 

Arja Kerpel

LEGO® Education StoryStarter - Verhalen verbeelden met LEGO® 

Arja Kerpel

Bouwplan - Een spel met verschillende ontwikkelingsdoelen 

Aletta Geuze

Aktie Bingo - Bingo spelen op drie manieren 

Arja Kerpel

Woord aan Boord - Een veelzijdig taalspel 

Aletta Geuze

Letterrondo: een spel voor de beginnende geletterdheid 

Aletta Geuze

Het huis van Bas, een spannende speurtocht door alle kamers van het huis 

Marjolein Haazebroek

Samen praten - Ik zie, ik zie... en dan nog leuker! 

Marjolein Haazebroek

5 minuten Taal 

Korstiaan Karels

Samen bouwen - Bouw jij wat ik zeg? 

Annemarie Brouwer

Kiene Klanken - De houten interactieve klankstempelset 

Liesbeth Simonse

PL-UG Tent Kit Extra - Handig tenten bouwen, binnen én buiten 

Arja Kerpel