De Staat van de Leraar: professionele emancipatie!

Marjolein Zwik

Leerkracht basisonderwijs en Master SEN bij Unicoz onderwijsgroep

  

  Geplaatst op 1 juni 2015

De Staat van het Onderwijs verschijnt al plichtsgetrouw en nauwgezet sinds 1817. Machiel Karels berichtte hier vorige maand over.

Op het Onderwijscongres, gehouden op 15 april 2015, werd niet alleen deze Staat van het Onderwijs aan de minister overhandigd.

Er was een ander memorabel moment: de eerste Staat van de Leraar vond zijn weg naar de minister en staatssecretaris.

De redactie van deze Staat – een eigen onderwijsverslag voor en door leraren in het basis- en voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs - noemt het in alle bescheidenheid een mijlpaal in de emancipatie van deze veel geobserveerde en bediscussieerde, maar tot voor kort maar weinig mondige beroepsgroep.

De centrale vraag die de redactie zich heeft gesteld bij het tot stand komen is: hoe ervaren leraren anno 2015 hun werk en hoe past die ervaring bij alle nieuwe en oude verwachtingen die aan dat werk worden gesteld? Belangrijke thema’s in de Staat van de Leraar zijn:

  • de leraar in school en samenleving;
  • werkbeleving;
  • de staat van de beginnende leraar;
  • professionalisering en professionele ontwikkeling; 
  • de toekomst van de leraar.

Om gegevens uit het werkveld te verzamelen is een survey uitgezet en zijn een aantal leraren persoonlijk geïnterviewd. Daarnaast heeft men gebruik gemaakt van bestaande nationale en internationale onderzoeken.

Foto: uitreiking van de Staat van de Leraar

Samenvatting

De Leraar in school en samenleving

Het beroep van leraar wordt over het algemeen gezien als:

  • veelzijdig;
  • kennisintensief;
  • veeleisend beroep.

De leraar heeft een centrale positie in een maatschappelijk veld dat iedereen van dichtbij kent óf denkt te kennen, en dat politiek beladen is. Nog steeds ervaren leraren

‘dat er mensen in hun omgeving zijn die denken dat ze duizend keer per jaar vakantie hebben, zonder in te zien wat het vak inhoudt.’

De beroepsgroep zelf geeft aan meer autonomie te willen en begint zich bottom-up te organiseren. We moeten er voor waken dat deze spontane organisaties niet top-down worden overgenomen, waardoor het lijkt dat de onderwijsvisie van de bewindslieden samenvalt met die van het werkveld.

Uit de enquête kwam duidelijk naar voren dat er een grote discrepantie is tussen het ideaalbeeld en de dagelijkse praktijk. Zo voelen de schoolteams zich idealiter eigenaar van de koers van de school (91%), maar is de dagelijkse praktijk weerbarstiger (21,2%). Een minder groot verschil, maar zeker relevant, is of leraren beschikken over autonomie. Dat wordt bij 40,2% gevoeld, maar is voor 87,6% het ideaalbeeld.

Werkbeleving

Uit het voorafgaande bleek dat leraren zich niet werkelijk autonoom voelen in de uitoefening van hun vak. Ondanks dat beleven leraren wel veel plezier en voldoening aan hun werk. Helaas is het ziekteverzuim desondanks relatief hoog en dit lijkt deels veroorzaakt door de hoge werkdruk. Hoewel het werk (1659 uur) verdeeld is over minder werkweken dan bij ambtenaren, is er in de normjaartaak ruimte ingepland dit te verdelen: in voor- en nabereiding en andere taken.

Echter, er wordt op gewezen dat de kernactiviteiten niet of nauwelijks passen in de normjaartaak.Ook is niet zichtbaar dat er werkzaamheden in de schoolvakanties worden verricht die niet plaats en tijdgebonden zijn. Andere oorzaken van werkdruk die veel genoemd worden zijn het toenemend aantal (administratieve) taken, het vormgeven aan onderwijsvernieuwingen zonder dat daar tijd voor wordt ingepland in de normjaartaak, en de toenemende druk die (externe) kwaliteitseisen met zich meebrengen.

Eerder hebben we al gezien dat deze externe kwaliteitseisen leiden tot ‘teaching to the test’ en een afrekencultuur bewerkstelligd. Hoewel de wetgever minder toetsen voorschrijft dan veelal gedacht wordt, wordt de ruimte die de wetgever geeft, vaak ingenomen door schoolbesturen. Deze besturen schrijven veelal wél weer een bepaald aantal toetsen voor om de kwaliteit van het onderwijs in de scholen goed te kunnen monitoren.

Dit is vervolgens ingegeven door het risicogerichte toezichtskader dat in 2008 is ingezet door de wetgever. Indirect lijkt de wetgever dus toch de drijvende kracht achter de toetsdruk. Minister Bussemaker constateerde zelf bij de uitreiking van de Staat van de Leraar dat ze een zekere ‘angst’ proefde bij de beroepsgroep waardoor de werkbeleving en de professionele vrijheid in het geding is: de toetscultuur is veelal toch leidend.

De Staat van de beginnende Leraar

In de Staat van de Leraar is een apart hoofdstuk geweid aan de beginnende leraar. De eerste vijf jaar in de loopbaan van leraren wordt wel de inductiefase genoemd. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat beginnende leraren te weinig begeleiding krijgen (50%), terwijl zij dat wel wensen (91%).

  • Belangrijk bij het begeleiden van startende leraren is dat deze begeleiding gegeven wordt door een: onafhankelijke;
  • ervaren onderwijsprofessional;
  • die niet verantwoordelijk is voor de beoordeling in een gesprekkencyclus.

Jonge leraren zouden zich dan minder kwetsbaar op dúrven of kúnnen stellen, omdat deze persoon hen tevens beoordeeld. Een goed opgezette structuur van begeleiding is belangrijk om getalenteerde jonge mensen die hierdoor voortijdig af zouden haken te behouden, juist nu er de komende jaren veel nieuwe docenten nodig lijken.

Professionalisering en professionele ontwikkeling

In een periode dat de beroepsgroep een appèl doet op meer autonomie, is het niet verwonderlijk dat professionalisering hoog op de agenda staat.

  • Wetgever;
  • bestuurders;
  • schoolleiders;
  • de maatschappij;
  • de leerlingen;
  • maar zeker ook de leraren zelf willen goed geschoold voor de klas staan en ‘bij’ blijven op hun vakgebied.

Maar ook hierin wil de leraar zelf zijn keuzes maken.

Net als leerlingen hebben docenten ook ‘ individuele onderwijsbehoeften’, die niet altijd stroken met de ‘opgelegde’ teamscholingen.

In het VO en sinds de nieuwe CAO-PO ook in het PO is dat duidelijker vastgelegd door persoonlijke budgetten te reserveren. Helaas speelt niet alleen gebrek aan tijd nog steeds een rol, ook de ontoegankelijkheid van publicaties.

Er is hier wel beweging te zien:

  • Blogcollectief Onderzoek Onderwijs;
  • NIVOZ;
  • Leraar24;
  • en Wij-leren, 

maken vakliteratuur makkelijker toegankelijk en binnen handbereik.

In de Staat van de Leraar wordt ook gepleit voor de erkenning van informele professionalisering. Als leraar verander je je onderwijs en jezelf onder meer door gesprekken die je met je collega’s voert, door hen te observeren, door alleen of samen nieuwe dingen uit te proberen.  Deze professionalisering (professionele leergemeenschappen) is veelal zelf georganiseerd, informeel en niet altijd duidelijk geagendeerd.

Daarvoor is professionele ruimte nodig die staat of valt met wederzijds vertrouwen: tussen leraren en schoolleiding, tussen scholen en onderwijsbestuurders en tussen scholen onderling. Door data driven en kwaliteitscontrolesystemen staat dit vertrouwen onder druk. De Angelsaksische nadruk op prestaties, op meten, verantwoorden en afrekenen staat het samenwerken aan beter onderwijs in de weg.

Meer ruimte dus voor het Rijnlandse denkmodel dat gebaseerd is op het vertrouwen in de mensen die het eigenlijke werk doen: de leraren.

De Leraar van de toekomst

De toekomst is ongewis. Momenteel zijn er brede discussies gaande over het onderwijs van de toekomst. Het onderwijs lijkt trendgevoelig en het is aan de beroepsgroep om de kaders te bewaken.  Het debat over curricula raakt het fundament van het onderwijs. Blijven we de ingeslagen weg volgen van marktgericht (neo-liberaal) onderwijs of zijn we in de eerste plaats bezig met burgerschap, of juist met Bildung?

Duidelijk is dat leraren een duidelijke stem willen hebben in het debat over het ‘onderwijs van 2032’ en zich als beroepsgroep sterk moeten maken tegenover de druk van de overheid om het onderwijs te gebruiken als middel om onderdanen aan te passen aan de behoeften van de economie van de 21e eeuw.

Conclusie

"De Staat van de Leraar kan samengevat worden in één woord: emancipatie".

Het Onderwijscongres maakte duidelijk, ook in de themasessies die in de middag plaatsvonden, dat de beroepsgroep zijn eigen emancipatie ter hand wil nemen. Men wil dat de verantwoordelijkheid en de zeggenschap over het onderwijs bij die mensen ligt die kennis van zaken hebben, omdat zij het ook uitvoeren.

De overheid wil hoog/hoger opgeleide onderwijsprofessionals, maar moet ze ook op die manier aanspreken.

Van hoogopgeleide professionals kun je onmogelijk verwachten dat ze aan de leiband lopen en slechts beperkt mogen meedenken, maar vooral moeten uitvoeren. Als leraren inderdaad ‘niet meer de arbeiders, maar de ingenieurs van het onderwijs zijn’valt er wel wat waar te maken. Een boeiende ontwikkeling en een grote ambitie!

https://www.onderwijscooperatie.nl/slides/staat-van-de-leraar/

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Cursus
Mediation voor schoolleiders
Mediation voor schoolleiders
Mediation en conflicthantering in het onderwijs
Medilex Onderwijs 
Webinar
7 valkuilen bij veranderprocessen in het onderwijs
7 valkuilen bij veranderprocessen in het onderwijs
Webinar met Machiel Karels
Wij-leren.nl Academie 
Nederlands onderwijsstelsel
Het Nederlandse onderwijsstelsel - basisschool - ontwikkelingen.
Arja Kerpel
Professionele vrijheid
Professionele vrijheid in het onderwijs.
Machiel Karels
Onderwijsverslag 2013-2014
Onderwijsverslag 2013/2014: cruciale rol schoolleider.
Machiel Karels
Onderwijs2032 professionalisering
Onderwijs2032 als nadere professionalisering.
Dick van der Wateren
Onderwijsverslag 2012/2013
Onderwijsverslag 2012 / 2013: focus op de leerling
Machiel Karels
Autonomie leraren
Autonomie van leraren stimuleren verhoogt prestaties van scholen
Annemieke Top
UUU werkmodel
Leren van docenten: een methodiek voor professionele ontwikkeling
Robert-jan Simons
Startende leerkracht
De startende leerkracht
Angela Kouwenhoven-de Waardt
Meedenken aan onderwijskwaliteit
Meer zeggenschap over onderwijskwaliteit vanuit praktijk gevraagd
Annemieke Top
Regeldruk en administratie
Regeldruk en administratie: 5 vragen
Machiel Karels
Werk van de leraar
De leraar en de hartchirurg
Jan Jutten
Top down denken
Top-down denken in onderwijs en opvoeding
Lisanne van Nijnatten
Leerkracht centrale factor
Leerkracht, grijp uw vak!
Albert de Boer
40-urige werkweek
De 40-urige werkweek: lust of last?
Marjolein Zwik
Teamleren
Teamleren in een lerende school: samen werken aan beter onderwijs
Jan Jutten
Leven lang leren: uitdaging!
Een leven lang leren: grote uitdaging voor het onderwijs
Myriam Lieskamp
Maak je kwaliteitszorg levend
Maak je kwaliteitszorg levend!
Minke Knol
Het Alternatief
Het Alternatief - weg met de afrekencultuur in het onderwijs!
Machiel Karels
Professionele leergemeenschap
De professionele leergemeenschap
Arja Kerpel
Startende leraren in het po en vo
Startende leraren in het po en vo
Myriam Lieskamp
Een leven lang vitaal in het onderwijs
Een leven lang vitaal in het onderwijs. Gezond, productief en met plezier (blijven) werken
Myriam Lieskamp
Leiderschap tonen
Toon leiderschap door de kantjes te markeren, dan lopen we ze er niet af.
Alex de Bruijn
Onderwijssysteem en creativiteit
Blijven kleuren!
Rijk van Ommeren
Overdenkingen Schnabel I
Enkele overdenkingen bij Schnabel I #onderwijs2032
Marjolein Zwik
Werkdruk normjaartaak
Flipping de normjaartaak: werkdruk in het onderwijs ontrafeld
Marjolein Zwik
Nationaal curriculum
De vorming van een nationaal curriculum: #onderwijs2032
Marjolein Zwik


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
redactie
Hoe bouw je aan een topteam? Tjipcast 033
Hoe bouw je aan een topteam? Tjipcast 033
redactie
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
redactie
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
redactie
Helma van der Hoorn - Bestuurlijke vernieuwingen door vertrouwen
Helma van der Hoorn - Bestuurlijke vernieuwingen door vertrouwen
redactie
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
redactie
Tip van Tjip 010  en de spieken studiedag voor onderwijsmanagers
Tip van Tjip 010 en de spieken studiedag voor onderwijsmanagers
redactie
Hoe is de mens geworden wie hij is? Tjipcast 006
Hoe is de mens geworden wie hij is? Tjipcast 006
redactie
Veranderen in organisaties: Klein maar fijn? Tjipcast 028
Veranderen in organisaties: Klein maar fijn? Tjipcast 028
redactie
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



bildung
doorstroommogelijkheden
hybride onderwijs - hybride docent
kwaliteitszorg
leiderschapsstijl
normjaartaak
onderwijstoezicht
persoonlijk meesterschap
persoonlijke ontwikkeling
toezichtkader

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest