Kennisplatform
Alles over executieve functies: Leermodules van Emiel van Doorn.

Een leven lang leren: grote uitdaging voor het onderwijs

Myriam Lieskamp
auteur, onderwijsadviseur, senior strategisch beleidsmedewerker bij Myriam Lieskamp  

Lieskamp, M. (2020). Grote uitdaging voor het onderwijs.
Geraadpleegd op 15-10-2024,
van https://wij-leren.nl/een-leven-lang-ontwikkelen-grote-uitdaging.php
Geplaatst op 27 november 2020
Leven lang leren: uitdaging!

De toekomst van het onderwijs

Begin 2020 publiceerden een aantal organisaties, zoals de PO-Raad en de VO-raad gezamenlijk het discussiestuk De toekomst van ons onderwijs. Een pleidooi voor groot onderhoud aan het Nederlandse onderwijssysteem.1 Alle leerlingen en studenten zouden uitgedaagd moeten worden om het beste uit zichzelf te halen en hun talenten te ontwikkelen. Dit initiatief komt niet uit de lucht vallen. De discussie over de houdbaarheid van ons onderwijssysteem loopt al een aantal jaren. In dit artikel neem ik u in vogelvlucht mee in een aantal onderzoeken en adviezen van de afgelopen jaren over toekomstbestendig onderwijs.

Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) stelde in 2016 dat Nederland in de komende decennia doorlopend in beweging zal zijn. Dat was vroeger natuurlijk ook zo, maar wat anders is, is het hoge tempo waarmee de veranderingen op ons afkomen. Het SCP onderscheidt vier drijvende krachten die ingrijpen op het leven van de Nederlandse burger in de toekomst: demografie, technologie, economie en ecologie. Volgens het SCP hebben deze drijvende krachten invloed op de manier waarop we werken, leren, samenleven, zorgen en consumeren.

Voor het domein ‘leren’ signaleert het SCP een trend naar meer flexibiliteit en maatwerk. Niet iedereen zal even gemakkelijk zijn of haar ‘maatwerk-leerloopbaan’ kunnen samenstellen en vormgeven. De rol van de leraar blijft onverminderd belangrijk, maar reflectie op de eigen rol is wel nodig (www.scp.nl).

Dat constateerde ook de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) al in 2013 in haar advies Op weg naar een lerende economie. Een van de belangrijkste conclusies uit dit advies is dat Nederland zich moet voorbereiden op een lerende economie, waar niet alleen kennis wordt geproduceerd, maar waar deze kennis ook optimaal wordt benut. Daarvoor zijn responsieve burgers nodig die snel en adequaat kunnen reageren op datgene wat op hen afkomt. Het onderwijs krijgt een prominente rol in dit rapport.

De WRR benoemt speerpunten, zoals:

  • aandacht voor toptalenten op alle niveaus;
  • aantrekkelijk beroepsonderwijs dat excellente vakmensen opleidt;
  • aandacht voor 21st century skills;
  • het daadwerkelijk realiseren van een leven lang ontwikkelen en investeren in de kwaliteit van de leraren.

Het idee dat een leven lang ontwikkelen cruciaal wordt bij de ontwikkelingen in onze samenleving wordt door veel organisaties, zoals de overheid, de WRR en de Stichting van de Arbeid gedeeld. Maar hoe zorg je er als overheid nu voor dat mensen zich ontwikkelen naar responsieve burgers? Hoe zorg je ervoor dat mensen zich een leven lang kunnen en willen ontwikkelen? En wie is ervoor verantwoordelijk?

Een zoektocht

Deze vragen leidden tot een zoektocht naar antwoorden. Bijvoorbeeld naar het antwoord op de vraag welke skills dan noodzakelijk zouden zijn en hoe je deze zou kunnen inzetten in je werk en als burger in de maatschappij. De Organisation for Economic Development (OECD) voerde een zogenoemde Skills Strategy Nederland2 uit. Het gaat hier om een uitgebreid onderzoekstraject waarin de OECD samen met de Sociaal Economische Raad (SER) een analyse maakte van de skills die voor Nederland relevant zijn, of deze aanwezig zijn en, zo niet, hoe deze ontwikkeld zouden kunnen worden.

De OECD benoemt vijf onderscheidende skills voor de toekomst van Nederland:

  • systeemdenken;
  • ontwerpdenken;
  • informatievaardigheid;
  • digitale geletterdheid en
  • wereldburgerschap.

De grootste uitdaging voor ons land is om een leven lang leren van alle burgers daadwerkelijk vorm te geven (OECD, 2017). Dit is noodzakelijk voor het behouden en versterken van het innovatief vermogen van Nederland. “Hier ligt een maatschappelijke opdracht van formaat. Iedereen de kans geven om zijn of haar talenten tot ontwikkeling te brengen en te laten bijdragen aan de samenleving vraagt van alle betrokkenen een enorme inzet en doorzettingskracht”, schrijft Mariëtte Hamer (voorzitter van de SER).3

Onderwijs heeft een belangrijke rol

Onderwijs speelt bij een leven lang ontwikkelen een cruciale rol. Maar er waren en zijn twijfels bij de overheid, maar ook bij onderwijsorganisaties zelf, of het onderwijs voor deze opdracht van formaat wel klaar is. Er werd – wederom door de OECD – een review uitgevoerd over het Nederlands onderwijssysteem, het resultaat daarvan verscheen in 2016.4 De OECD stelde onder meer dat het Nederlandse onderwijsstelsel tot een van de beste stelsels ter wereld hoort.

Ons onderwijssysteem kent een hoog niveau van decentralisatie gecombineerd met een nationaal examensysteem, een sterke Onderwijsinspectie, financiële ondersteuning van onderwijsachterstandenbeleid, mogelijkheden voor experimenten en innovatie en het goed gebruiken van data en onderzoek. Sterke stakeholdersbetrokkenheid, zoals van de PORaad en de VO-raad, vakbonden, (wetenschappelijke) instituties en adviesraden, zoals de Onderwijsraad, zorgen voor actuele onderzoeken en een goed debat.

OECD constateert ook punten voor verbetering. De vroege selectie in het onderwijs vormt een groot risico. Dat zou ondervangen kunnen worden door het recht op toelating te koppelen aan objectieve, nationale toetsen, die door scholen geaccepteerd moeten worden. Ook adviseert de OECD dat er een meer geïntegreerde aanpak van kinderopvang en voorschoolse en vroegschoolse educatie met een goed ontwikkeld curriculum komt, gecombineerd met het versterken van de professionaliteit van het personeel in de kinderopvang en de onderbouw van het primair onderwijs.

De OECD adviseert meer te investeren in de professionaliteit van leraren, meer carrièremogelijkheden en het ontwikkelen van een heldere, complete beroepsstandaard voor leraren. Samen leren in een professionele leergemeenschap is daarbij essentieel. De OECD adviseert tot slot dat met name schoolleiders en bestuurders zich meer zouden moeten focussen op onderwijsontwikkeling. Deze conclusies uit de review dateren dus al uit 2016.

De tijd heeft niet stilgestaan

De zoektocht van de overheid naar toekomstbestendig onderwijs resulteerde in Onderwijs2032, gevolgd door Curriculum.nu (advies is in 2019 naar de Tweede Kamer gestuurd). Curriculum.nu zou moeten leiden tot een nieuw curriculum voor het funderend onderwijs. Voor- en tegenstanders van de bevindingen buitelen daarbij nu nog steeds over elkaar heen. Gelukkig pakt een aantal scholen zelf de uitdaging op door kritisch te kijken naar het eigen curriculum.

Ook de SER heeft zich intensief beziggehouden met het thema leren in de toekomst. Zij publiceerde een eerste verkenning hoe leren wij in de toekomst 5 en een aantal deeladviezen6 voor de onderwijssector. Deze adviezen hebben drie rode draden:

  1. een leven lang ontwikkelen met zo min mogelijk obstakels en schotten;
  2. Leren, werken en innoveren zouden meer op elkaar afgestemd moeten worden.
  3. En er zou vooral gebruik gemaakt moeten worden van de al reeds aanwezige praktische kennis en vaardigheden van werkenden.

Een aantal maatregelen zoals een basisbudget voor professionalisering en alumnibeleid voor het mbo worden al ontwikkeld (2019).

De basis van een leven lang ontwikkelen wordt gelegd in het funderend onderwijs. Verschillende commissies (bijvoorbeeld de SER en de commissie SAP7) onderstrepen dit. Zij pleiten voor een flexibel onderwijssysteem dat iedereen gelijke kansen biedt, laagdrempelig is en aansluit bij de behoefte van de burger (of het nu om kinderen gaat of volwassenen). Dat betekent concreet investeren in het initieel onderwijs, zodat het funderend onderwijs ook de tijd en de financiële middelen krijgt om te antiperen op de vragen vanuit de maatschappij en de arbeidsmarkt. En het betekent ook, volgens beide commissies, dat burgers in Nederland voldoende tijd, financiële middelen en ondersteuning zullen moeten krijgen om een leven lang te kunnen blijven leren.

Een dergelijk systeem vraagt van de overheid het loslaten van strak georganiseerde wetten en regels, een adequate financiering en, met name, ondersteuning aan (regionale) ontwikkelingen. Een goed functionerend systeem waar elders verworven competenties (EVC) op een eenvoudige manier gevalideerd kunnen worden, vormen het slot van toekomstbestendig onderwijs.

Onderwijs dat uitdaagt, bijdraagt aan het ontwikkelen van een leven-lang-willen-lerenhouding, een brede vorming, wendbaarheid, flexibiliteit en digitaal vaardig zijn, is een grote uitdaging voor de betrokken organisaties

Het onderwijs staat niet stil

Onderwijs dat uitdaagt, bijdraagt aan het ontwikkelen van een leven-lang-willen-leren-houding, een brede vorming, wendbaarheid, flexibiliteit en digitaal vaardig zijn, is een grote uitdaging voor de betrokken organisaties.

Een belangrijke opdracht daarbij is leerlingen meer eigenaar te laten worden van hun eigen leerproces.

Leerlingen meer verantwoordelijkheid geven over hun eigen leerproces, het versterken van het zelfregulerend vermogen, het meer ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden, ondernemersvaardigheden en digitale geletterdheid zijn thema’s die in het onderwijs een steeds grotere rol spelen. Net als het belang van een brede vorming, talentontwikkeling van alle leerlingen, doorlopende leerlijnen, soepele overgangen tussen de verschillende sectoren en het wegnemen van (leer- en ontwikkel)obstakels.

Het onderwijs staat niet stil. Maar dit is wel een hele forse opdracht voor alle mensen werkzaam en betrokken bij het onderwijs. Een opdracht die je bovendien niet in één jaar kunt realiseren. Het is een proces dat zeer zorgvuldig moet gebeuren, stap voor stap, in het belang van de leerlingen en studenten, maar ook in het belang van de mensen die in het onderwijs werkzaam zijn.

Wat nodig is

Toekomstbestendig onderwijs realiseren is een langdurig proces dat stapsgewijs verloopt. Je kunt, bijvoorbeeld, niet met formatief evalueren beginnen als je niet leerdoelgericht kunt werken. Goed ontwikkelde executieve functies zijn van belang voor leerlingen om goed zelfregulerend te kunnen leren. En eigenaar worden van het eigen leerproces is geen knopje dat je bij leerlingen en studenten zomaar kunt omzetten.

Het vraagt van bestuurders, schoolleiders en leerkrachten dat zij onderzoeken wat het beste bij hun leerlingen aansluit.

Wat hun leerlingen of studenten nodig hebben om stapje voor stapje meer grip te krijgen op hun eigen leerproces.
Het vraagt ook dat onderwijsorganisaties onderzoeken hoe zij het beste kunnen samenwerken met hun maatschappelijke omgeving; met het bedrijfsleven en met het vervolgonderwijs. En het vraagt dat onderwijsinstellingen kritisch kijken naar hun eigen onderwijsaanbod. Sluit dit voldoende aan bij wat de onderwijsbehoefte is van hun leerlingen? Hoe zorgen we hierbij dat leerlingen meer eigenaar worden van hun eigen leerproces?

Nederland zal echt moeten investeren in onderwijs, in mensen, met tijd en middelen en zal daarbij ondersteuning en begeleiding moeten bieden. Iedereen die bij het onderwijs van nu en straks betrokken is, zou weer trots mogen zijn op wat iedere dag gepresteerd wordt en daarvoor de erkenning en waardering moeten ontvangen. Leraren en schoolleiders zouden meer mogelijkheden moeten krijgen om zich de benodigde nieuwe kennis en vaardigheden eigen te maken.

Echte investeringen met tijd en geld zijn nodig zodat in leernetwerken in school, bovenschools, samen met het bedrijfsleven, samen met andere (welzijns)organisaties, met sport- en cultuurorganisaties, gewerkt kan worden aan het ontwikkelen van toekomstbestendig onderwijs. De schoolleiders, teamleiders en bestuurders zijn hierbij essentieel. Met name in hun ondersteunende en faciliterende rol en met een heldere koers en een duidelijk kader. Waarbij het niet alleen bij plannen blijft, maar er daadwerkelijk ook stappen gezet worden om toekomstbestendig onderwijs te realiseren met alle betrokkenen.

Met leerlingen als gelijkwaardige (gespreks)partners, om te kijken wat voor hen werkt en wat zij nodig hebben. Met daadwerkelijke, professionele ruimte voor onderwijsmensen, professionals die dagelijks met hun voeten in de onderwijspraktijk staan. En met ouders die weten wat hun kind nodig heeft om zich te kunnen ontwikkelen als gelijkwaardige partners. Een professionele leergemeenschap in de praktijk van alledag. Iedere dag samenwerken aan beter onderwijs. Met respect en vooral ook waardering8 voor leerlingen, ouders, leraren, onderwijsassistenten en schoolleiders en bestuurders die samen iedere dag weer deze uitdagende opdracht oppakken. Dit respect en waardering zal zeker ook moeten komen van de overheid en zich moeten uiten in een krachtige ondersteuning.

In het boek Leren voor morgen; uitdagingen voor het onderwijs (2018) zijn voorbeelden bij elkaar gebracht van scholen die al flinke stappen gezet hebben richting toekomstbestendig onderwijs; voorbeelden om zelf inspiratie uit op te doen en binnen de eigen context mee aan de slag te gaan. Voor meer informatie: onderwijsadvies@ myriamlieskamp.nl

Noten

  1. Toekomst van ons onderwijs (2020). Pleidooi voor groot onderhoud aan het |Nederlands onderwijssysteem.
  2. OECD (2017). Skills Strategy Diagnostic Report: The Netherlands. Paris: OECD.
  3. Ros, A., Lieskamp, M. & Heldens, H. (2018). Leren voor morgen. Uitdagingen voor het onderwijs. Uitgeverij Pica: Huizen
  4. OECD (2016). Foundations for the future. Reviews of National Policies for Education. The Netherlands. Paris: OECD
  5. SER Hoe leren wij in de toekomst? (2015) Den Haag
  6. SER Advies Toekomstgericht beroepsponderwijs deel 1 (2016), Advies Toekomstgericht beroepsonderwijs deel 2 (2017). Sociaal Economische Raad: Den Haag
  7. Commissie vraagfinanciering mbo (2017). Doorleren werkt. Den Haag
  8. Het belang van beroepstrots in het onderwijs. In: Vertrouwen, verbinden, vakmanschap in het onderwijs. Lieskamp, M en Vink, R. (2019) Uitgeverij Pica: Huizen.


 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Dossiers

Uw onderwijskundige kennis blijft op peil door 3500+ artikelen.