Flipping de normjaartaak: werkdruk in het onderwijs ontrafeld

Marjolein Zwik

Leerkracht basisonderwijs en Master SEN bij Unicoz onderwijsgroep

  

  Geplaatst op 1 juni 2014

Werkdruk verminderen

In 1998 werd de normjaartaak ingevoerd in het primair onderwijs. Dit had als doel om de werkdruk van leerkrachten te verminderen. Lotte Hidding geeft dit al aan in haar bijdrage in ‘Het Alternatief – weg met de afrekencultuur in het onderwijs’. Zij beschrijft aan de hand van een aantal voorbeelden dat de normjaartaak de werkdruk juist verergert, en dat dit een negatieve invloed heeft op de kwaliteit van het onderwijs.

Sinds de invoering van deze normjaartaak zijn er wel taken bijgekomen, maar geen taken afgegaan. Onze leerlingen in de onderbouw kunnen al uitrekenen en bedenken dat het “iets” waar je het bij optelt dan te vol wordt. Zij leren dat op een vereenvoudigde manier met bussommen: “Er stappen vijf mensen in en drie mensen uit, hoeveel mensen zitten er nog in de bus?” Als er alleen mensen instappen, raakt de bus te vol. Onze overheid (óf de maatschappij, óf schoolbesturen; dat is voor leerkrachten nooit zo duidelijk) is van mening dat de bus van elastiek is.

"Passen de huidige werkzaamheden van een leerkracht wel binnen zijn normjaartaak?"

In dit artikel wil ik aan de hand van een rekenvoorbeeld niet de normjaartaak berekenen en daar de verschillende schooltaken in passen, maar de schooltaken op een rijtje zetten en duidelijk maken dat het onmogelijk is deze in een normjaartaak te plannen zonder enorme concessies te doen aan de kwaliteit van onderwijs en het werkplezier, de motivatie, de erkenning en de autonomie (verantwoording en zeggenschap) van leerkrachten. Passen de huidige werkzaamheden van een leerkracht wel binnen zijn normjaartaak? Of te wel: flipping de normjaartaak!

De normjaartaak

Een jaartaak van een fulltime leerkracht omvat 1659 uur. Van deze 1659 uur die een leraar in het primair onderwijs per jaar werkt, zijn 930 uren ingeroosterd voor het geven van lessen, de lesgevende taak. Gemiddeld wordt 35% over deze 930 uur ingeroosterd voor het voorbereiden van lessen en correctie van gemaakt werk, het zogenaamde voor- en nawerk. Voor elke leerkracht wordt 10% van zijn totale normjaartaak ingeroosterd voor deskundigheidsbevordering: 166 uur. Er blijven dan 238 uur over voor het verrichten van overige schooltaken. Schematisch ziet dat er als volgt uit

Normjaartaak

1659 uur

Lesgevende taak

930

Lesgebonden taken (35%x930)

325

Deskundigheidsbevordering (10%)

166

Totaal

1421

Over (taakuren schooltaken)

238

Bovenstaande is vastgelegd in de CAO PO. Er zijn scholen die 40% lesgebonden taken hanteren, dat geeft dan een iets andere uitkomst van de berekening.

De deskundigheidsbevordering wordt voor de helft (en dus 5% van de normjaartaak) door de werkgever ingepland. Dit bestaat meestal uit scholingen voor het hele team in het kader van een bepaalde onderwijsverbetering of verandering. Helaas betekent dit in de praktijk dat voor parttimers met een kleine werktijdsfactor alle uren van hun deskundigheidsbevordering ingepland worden als er veel teambrede scholingen op het programma staan. Dat beperkt hen in hun keuzes voor eigen ontwikkeling van hun professionaliteit, tenzij zij dit in hun eigen tijd plannen, maar dat is niet de bedoeling van de gemaakte afspraken in de CAO.

"Welke werknemer gaat zelf een avond naar zijn werkplek om deze een grote schoonmaakbeurt te geven?"

Het indelen van de schooltaken gebeurt over het algemeen aan het eind van het schooljaar voor het daaropvolgende schooljaar. Dit is meestal heel transparant. Op de meeste scholen circuleert rond die tijd een lijst met alle te verdelen schooltaken waarin precies staat hoeveel uur per taak wordt ingepland en met hoeveel personen deze taak gedaan moet worden. Te denken valt aan het deelnemen aan de ‘sintcommissie of de Kerstcommissie’, het organiseren van de sportdag of de Kinderboekenweek, het onderhouden van de schoolwebsite, maar ook het opruimen van de verschillende magazijnen en het deelnemen aan de schoolschoonmaak. Dat laatste verschilt van school tot school en bevreemdt mij keer op keer: “Welke kantoormedewerker, ambtenaar of kassière gaat zelf een avond naar zijn werkplek om deze een grote schoonmaakbeurt te geven?”

Tot zover lijkt alles heel duidelijk en transparant. Het spanningsveld ontstaat echter enerzijds doordat de werkzaamheden voor het komende jaar boekhoudkundig vastgelegd worden (een vergadering die uitloopt is dan strikt genomen al overwerk), anderzijds doordat nergens beschreven staat wat in de categorie schooltaken, deskundigheidsbevordering en lesgebonden taken valt.

Bij de ene school wordt alleen het voorbereiden van de lessen en het corrigeren van het gemaakte werk onder de lesgebonden taken gerekend, bij andere scholen worden daar ook de incidentele oudergesprekken na schooltijd (die meestal langduriger zijn dan de gebruikelijke 10-minutengesprekken) onder gerekend.

En wat te denken van:

- het opstellen en evalueren van handelings- en groepsplannen,
- het schrijven van rapporten,
- het kopiëren van werkbladen en extra werk,
- het klaar leggen van de Citotoetsen,
- het in gebruik nemen van nieuwe software of hardware,
- het doorspreken van een extern onderzoeksrapport
- een groepsbespreking met de intern begeleider,
- het voorbereiden van een project,
- dag-, week- en jaarplanning maken,
- mail en post doornemen,
- reguliere gesprekken met een ambulant begeleider over een ‘rugzak leerling’,
- het registreren en archiveren van andere onderzoeken (bij een verwijzingsprocedure kan dit flink oplopen),
- het doorspreken van de schooladviezen met IB en directie,
- het inrichten van de klas na de zomervakantie en het opstarten van het jaar,
- het verhuizen van spullen tussen verschillende lokalen of gebouwen etc.

Als enkele van bovengenoemde taken niet tot de schooltaken worden gerekend (dus niet deel uitmaken van de 238 taakuren) en ook niet onder deskundigheidsbevordering valt, behoren ze blijkbaar bij de lesgebonden taken en dat gaat dus ten koste van het voorbereiden van de lessen.

Flipping de normjaartaak

Het schrijven van rapporten en het voeren van rapportgesprekken is één van deze taken en een tijdrovende. In ‘Het Alternatief’ wordt het volgende voorbeeld geschetst: per rapportronde kan het gaan om 40 minuten per leerling (analyseren, schrijven van het rapport, voorbereiden en voeren van het gesprek). Meestal duren deze gesprekken tien minuten per leerling en aangezien veel scholen deze tijd wel inplannen bij de overige schooltaken, reken ik in dit voorbeeld 30 minuten per leerling maal gemiddeld 25 leerlingen is 12,5 uur per rapportronde. Per schooljaar kan het dan gaan om drie piekmomenten en dat is dan al 37,5 uur (het registreren van de gesprekken in het leerlingvolgsysteem is dan nog niet eens meegerekend).

Gaat deze leerkracht aan het eind van de zomervakantie ook nog eens een tweetal dagen naar school om zijn klas in te richten, computers aan te sluiten, schriften en boeken uit de magazijnen te halen, die daar in verband met de zomerschoonmaak van het gebouw en de vloeren zijn opgeborgen en de eerste vergadering bij te wonen, kunnen daar zo maar 2x6 uur bij opgeteld worden. Thuis worden in deze laatste week van de zomervakantie ook nog werkzaamheden verricht: jaar-, week- en dagplanningen gemaakt, leerlingen ingedeeld voor de spreek-, nieuws- en boekenbeurten, de nieuwe methoden doorgenomen (zeker als je een nieuwe jaargroep onder je hoede krijgt) etc. Zeker nog eens zes uur werk, komt het totaal op 18 uur.

Citotoetsen worden op twee piekmomenten in het jaar afgenomen, met de hand nagekeken, de resultaten worden ingevoerd in het leerlingvolgsysteem, de resultaten worden geanalyseerd en groeps- en handelingsplannen worden aangepast. Meestal wordt dit ook nog doorgesproken met de intern begeleider. Afhankelijk van de school gaat het om meer of minder toetsen, maar begrijpend lezen, rekenen/wiskunde, spelling en technisch lezen staan meestal standaard op het programma. De meeste toetsen, zo niet alle, bestaan uit verschillende delen (rekenen/wiskunde M8 bestaat uit vier delen, spelling M8 is onderverdeeld in twee delen onveranderlijke woorden en twee delen werkwoorden), dus het nakijken en zeker het analyseren vergt de nodige tijd. Twee piekmomenten van zes uur zal voor menig leerkracht representatief zijn. Nu realiseer ik me dat tijdens het afnemen van een Citotoets er geen les voorbereid moet worden, maar ook de Citotoets moet worden voorbereid: antwoordenbladen kopiëren, opgavenboekjes uitdelen (en veelal kopiëren), uitzoeken welke leerlingen vervolg 1 of vervolg 2 gaan maken etc. Wat betekent dit in de praktijk?

Lesgebonden taak (35%x930)

325 uur

Rapporten schrijven etc.

37,5

Inruimen klas en voorbereiden schooljaar

18

Verwerken LOVS

12

Over voor voorbereiden lessen

257,5

Deze 257,5 uur blijft over voor het voorbereiden van de lessen. Dat betekent 6,5 uur per week (bij een gemiddeld schooljaar van 39,2 weken). Dat betekent gemiddeld per dag 1 uur en 19 minuten.

De praktijk

Deze leerkracht is dagelijks om 8.00 uur op school voor het opstarten van het digitale schoolbord en de computers, het kopiëren van een aantal werkbladen of methodegebonden toetsen, het uitdelen van de materialen en het opvangen van de leerlingen, want deze komen al om 8.35 uur binnen. De daadwerkelijke lessen beginnen om 8.45 uur en vanaf deze tijd worden de lesgevende uren berekend. De leerlingen gaan om 12.00 uur naar huis en om 13.05 uur worden zij weer door de leerkracht bij de klas opgevangen. Tussen de middag deelt de leerkracht zijn tijd efficiënt in: er wordt al wat gemaakt werk nagekeken, zodat in de middag eventueel nog iets besproken kan worden of verbeterd door leerlingen, de leerkracht legt wat materialen voor de tekenles klaar, nog even een mailtje en een kopietje, nog een informeel overleg met een collega over de lesstof en om 12.50 uur even een kwartiertje om een boterham te verorberen. Zowel ’s morgens als tussen de middag wordt er drie kwartier gewerkt. Dat is al meer dan de 1 uur en 19 minuten die beschikbaar was en dan is er nog geen les inhoudelijk voorbereid, het gemaakte werk in middag nog niet nagekeken en nog geen enkele andere taak verricht. Ook moet er geen telefoontje tussen komen, geen incident voorvallen op de overblijf, want dan blijft er tussen de middag “werk liggen.”

Lijkt dit allemaal te ver gezocht? Wanneer bovenstaande taken als het opstarten van het jaar, het inruimen van de klas en het verwerken van het LOVS wel netjes is ingepland in taakuren, dan nog heeft een leerkracht slechts 1 uur en 39 minuten gemiddeld per dag om de lessen voor te bereiden. Met een aanwezigheid vanaf 8.00 uur en de werkzaamheden voor, tussen en na de lessen zoals boven uiteengezet, is het inhoudelijk voorbereiden van lessen eigenlijk niet mogelijk in deze tijd.

Conclusie

Bovenstaand voorbeeld is alledaags en niet verzonnen. In dit artikel worden veel taken nog niet eens genoemd, waarvan we ons echt moeten afvragen of dat de taak van het onderwijs of de onderwijsgevende is. Ze worden hier niet genoemd, maar een blik in onderstaande boeken maakt veel duidelijk.

Moeten we niet gewoon eerlijk zijn en constateren dat onderwijs geven op de manier waarop het nu is ingericht niet mogelijk is? Wordt er niet te veel verwacht van de leerkrachten in onze tijd en moeten werkzaamheden herijkt worden, keuzes gemaakt worden in “wat doen we wel en wat niet” en gerekend worden met andere rekenfactoren? In het VO wordt bijvoorbeeld veelal met een percentage van 50 tot 60% gewerkt voor lesgebonden taken en wordt 750 uur les gegeven i.p.v. 930 uur. Of moeten we doorgaan op de ingeslagen weg, maar onze ambities om een kenniseconomie te worden maar laten varen? Doorgaan zonder te veranderen is geen optie.

"Er wordt roofbouw gepleegd op professionals die deels op amateurbasis te werk gesteld worden."

Er wordt roofbouw gepleegd op een hele beroepsgroep die bestaat uit professionals, maar die deels op amateurbasis te werk gesteld wordt. De beroepseer neemt niet toe en het enthousiasme van eindexamenkandidaten van HAVO en VWO om een baan in het onderwijs te ambiëren zal niet groeien. De beroepsgroep zal zelf duidelijk moeten maken dat ze niet langer “de gaten dicht loopt.” Dan zal blijken dat er veel verborgen werkgelegenheid in het onderwijs is, dat er volop kansen liggen…, maar dat kost wel de nodige investeringen, zowel in tijd als in geld. Nieuw, goede leerkrachten opleiden kost beide, de huidige beroepsgroep faciliteren met tijd en middelen kost geld.

Nu is het rendement of opbrengsten, zoals het in het onderwijs helaas genoemd wordt, in het huidige markteconomische denken voor menig politicus en bestuurder belangrijk (één van de problemen waar het onderwijs onder gebukt gaat), dus: “Wat levert het op?” Minder burn-out en ziekteverzuim en inzet en betrokkenheid van een bevlogen beroepsgroep die zorgt voor een goed opgeleide volgende generatie in de breedste zin van het woord. Niet niks zou ik zeggen.

Aanbevolen boeken

Hermans, L. (2009). Lieve inspecteur…observaties in het basisonderwijs. Soest: Uitgeverij Boekscout.nl.
Kneyber, R. en Evers, J. (redactie). (2013). Het Alternatief – weg met de afrekencultuur in het onderwijs -. Amsterdam: Uitgeverij Boom.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

E-learning module
Zone van naaste ontwikkeling
Zone van naaste ontwikkeling
Gratis module over het oudere kind
Wij-leren.nl Academie 
Cursus
Positief leiderschap vanuit transactionele analyse
Positief leiderschap vanuit transactionele analyse
Creëer een gemotiveerd en pro-actief team
Medilex Onderwijs 
Werkdruk onderwijs
Hoge werkdruk in het onderwijs is een gevolg van het huidige organisatiemodel..
Luc Stevens
Nakijken leerlingenwerk
Nakijken: nut en noodzaak.
Marcel Schmeier
Verantwoordelijkheid nemen
Geef de leerkracht zijn vak terug!.
Luc Stevens
Werkdruk werkgelegenheid
Van werkdruk naar werkgelegenheid.
Marjolein Zwik
Visualiseren van werkprocessen in stroomschema's
Processen zijn cool: werken met stroomschema's
Theo Wildeboer
Werkdruk bespreekbaar maken (2)
Werkdruk bespreekbaar maken? Doe dit met kennis van de CAO PO. Deel 2
Marjolijn van Noord
Werkdruk bespreekbaar maken (1)
Werkdruk bespreekbaar maken? Doe dit met kennis van de CAO PO. Deel 1
Marjolijn van Noord
Reflectie-instrument voor werkdruk en werkplezier
Meer werkplezier door minder werkdruk
Alex de Bruijn
Werkdruk en administratie
De bliksemafleiders in de discussie over werkdruk
Marjolein Zwik
Werkdrukbeleving
De dooddoener die werkdrukbeleving heet...
Marjolein Zwik
Opgestapelde veranderingen
Werkplezier draagt bij aan fundamentele verandering
Dolf Janson
Werkdruk tips
Werkdruk? Wees zuinig op je professionals!
Machiel Karels
Regeldruk en administratie
Regeldruk en administratie: 5 vragen
Machiel Karels
Ontspannen lesgeven tips
Werken in het onderwijs? Ja, graag!
Paul Filipiak
Leerkracht centrale factor
Leerkracht, grijp uw vak!
Albert de Boer
40-urige werkweek
De 40-urige werkweek: lust of last?
Marjolein Zwik
Werkdruk verlagen
Hoe kun je werkdruk echt verlagen?
Michel Verdoorn
Persoonlijk meesterschap
Persoonlijk meesterschap: Het creëren van je eigen toekomst
Jan Jutten
Groepsplan corveetaak?
Groepsplannen, niet meer dan een corveetaak!
Kees van Overveld
Werkdruk werkplezier
Van werkdruk naar werkplezier: versterk brede professionele basis
Angela Kouwenhoven-de Waardt
Werkdruk en het stellen van grenzen
Over werkdruk en het stellen van grenzen
Henk Galenkamp
Suggesties werkdruk vermindering
Vijf tips & tools voor efficiënt & effectief werken
Angela Kouwenhoven-de Waardt
Suggesties werkdruk vermindering
Vijf tips & tools voor efficiënt & effectief werken
Angela Kouwenhoven-de Waardt
Efficiënt werken in het onderwijs
Je tijd en energie steken in dat wat ertoe doet
Jaap Versfelt
Efficiënt werken in het onderwijs
Je tijd en energie steken in dat wat ertoe doet
Jaap Versfelt
Leraren zijn net echte mensen
Leraren zijn net echte mensen -
Arja Kerpel
Leraren hebben meer vakantie
Leraren hebben meer vakantie dan mensen die werken
Arja Kerpel
Meester Mark -2-
Meester Mark vraagt door
Helèn de Jong
Meester Mark -1-
Meester Mark draait door - ten onder in het onderwijs
Arja Kerpel
Het Alternatief
Het Alternatief - weg met de afrekencultuur in het onderwijs!
Machiel Karels
Druk druk druk, slimmer organiseren in het onderwijs
Druk druk druk: Slimmer organiseren in het onderwijs
Myriam Lieskamp
De gelukkige leraar
De gelukkige leraar
Niels de Jong
Staat van de leraar
De Staat van de Leraar
Marjolein Zwik
Vier maatregelen tegen lerarentekort
Vier maatregelen om meer onderwijzers voor de klas te krijgen
Ewald Vervaet


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Hoe kicken we af van zinloze routines? Tjipcast 018
Hoe kicken we af van zinloze routines? Tjipcast 018
redactie
Omix Webtalks met Remco Claassen - Ikologie in het onderwijs
Omix Webtalks met Remco Claassen - Ikologie in het onderwijs
redactie
Handelingsgericht werken in een video van één minuut uitgelegd
Handelingsgericht werken in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Hoe organiseer je als school kwalitatief goed onderwijs? Tjipcast 044
Hoe organiseer je als school kwalitatief goed onderwijs? Tjipcast 044
redactie
Hoe krijg je hoopgeleide mensen met een WW-uitkering voor de klas?
Hoe krijg je hoopgeleide mensen met een WW-uitkering voor de klas?
redactie
Wat doen scholen aan het oplossen van het lerarentekort?
Wat doen scholen aan het oplossen van het lerarentekort?
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



handelingsgericht werken
normjaartaak
persoonlijke ontwikkeling
werkdruk

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest