Opbrengstgericht werken

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 1 juni 2014

Opbrengstgericht werken is erop gericht om de onderwijskwaliteit te verbeteren. De kern is dat de leerkrachten zich hun onderwijs aanpassen aan de hand van de meetbare resultaten. Het verbeteren van de resultaten start met een grondige analyse naar de achterliggende oorzaken. Aan de hand van die analyse wordt een actieplan opgesteld met meetbare doelen. Want het vaststellen van de gewenste opbrengsten zorgt voor optimale opbrengstgerichtheid.

Opbrengstgerichtheid wil zeggen: het bewust, cyclisch en systematisch werken met als doel de grootst mogelijke opbrengst. Om de opbrengsten te verhogen is bewustwording een vereiste. Die opbrengsten hebben betrekking op leerprestaties, de sociaal-emotionele resultaten en de tevredenheid van ouders, leerlingen en het vervolgonderwijs.

Opbrengstgericht werken heeft hoge verwachtingen van de kinderen en gaat uit van doelgericht werken. Dat is van belang op alle niveaus binnen de school, dus niet alleen de leerkracht, maar ook het management team. Voor de leerkracht betekent doelgericht werken onder andere dat hij de doelen op groepsniveau formuleert en vertaalt naar een groepsplan. Op deze manier zijn de verschillen binnen de groep beter te hanteren.

Cyclisch werken

Bij opbrengstgericht werken wordt op een systematische wijze en volgens een bepaalde cyclus gewerkt. Daarbij stelt de leerkracht allereerst voor zichzelf doelen met betrekking tot de cognitieve resultaten en sociaal-emotionele vaardigheden van de kinderen. Met die doelen in het achterhoofd wordt het onderwijsproces vormgegeven. Daarna gaat de leerkracht naar de opbrengsten kijken en controleren of de gestelde doelen behaald zijn. De leerkracht analyseert de nieuwe gegevens. Aan de hand van deze analyse past hij het onderwijsproces of de doelen aan. Op deze manier is er dus steeds feedback over de kwaliteit van het onderwijs.

Leerkrachtvaardigheden zijn belangrijk

Bij opbrengstgericht werken spelen de leerkrachtvaardigheden een grote rol. Het zijn tenslotte de leerkrachten die de toename van de leerlingresultaten moeten realiseren. Er zijn basisvaardigheden, zoals pedagogisch en didactisch handelen en doelmatig klassenmanagement. Maar er zijn ook andere competenties die onmisbaar zijn bij opbrengstgericht werken. Voorbeelden daarvan zijn kwaliteitgerichtheid, resultaatgerichtheid en het vermogen om goede doelen te stellen. Goede scholen treffen maatregelen om ervoor te zorgen dat de leerkrachten beschikken over de competenties voor opbrengstgericht werken. Hierbij gaat het niet om het aanleren van kunstjes, maar om de houding en overtuiging van de leerkracht. De leerkracht moet niet handelen door druk van buitenaf, maar vanuit een moreel besef.

Kwaliteitskaarten

Er zijn kwaliteitskaarten ontwikkeld voor opbrengstgericht werken. Veel van die kaarten staan vol praktische handvatten, bijvoorbeeld bij het gebruiken van toetsresultaten. Een van die kaarten geeft een overzicht van de kennis en vaardigheden die de leerkracht moet bezitten. Aan de hand van deze checklist kan de leerkracht ontdekken wat zijn sterke en zwakke kanten zijn. Op die manier worden ook de ontwikkelpunten duidelijk. Deze lijst kan ook gebruikt worden als observatiemiddel bij klassenbezoeken.

Opbrengstgericht werken en Michael Fullan

De opvattingen van de Canadese socioloog Michael Fullan, die in meerdere landen succesvolle onderwijsvernieuwingen heeft doorgevoerd, matchen goed met opbrengstgericht werken. Hij heeft verschillende speerpunten:

Zorg dat de basis op orde is. Als de basale vakken (zoals lezen) niet goed beheerst worden, dan heeft dat een negatief effect op de andere vakken. Hij pleit ervoor om de lat hoog te leggen bij de kernvakken en de zwakke leerlingen hulp te geven om het gat te overbruggen.
Focus op resultaat. Leerkrachten moeten resultaatgericht zijn en evalueren wat goed is en wat beter kan. Op basis daarvan kunnen zij hun onderwijs aanpassen. Dit vermogen om te veranderen en verbeteren moet vergroot worden. De focus op resultaat zorgt voor een verhoging van de leeropbrengsten.
Zorg voor een onderzoekend klimaat op school. Het is nodig om als team te onderzoeken hoe het onderwijs verbeterd kan worden. Onder andere door reflectie wordt het team steeds professioneler. Daarbij is het belangrijk om de dingen die goed werken, vast te houden. Van een aantal dingen is onomstreden dat ze wel of juist niet goed werken. Een goed gebruik va deze kennis uit onderzoeken bespaart onnodig experimenteren.
Het is van belang dat het leiderschap niet uitsluitend bij de schoolleiding ligt, maar gedeeld wordt met de teamleden. Een goede school heeft een open klimaat, waarin iedereen zich verantwoordelijk voelt. Samenwerking is daarbij onmisbaar. Dit vraagt om een actieve houding in alle lagen van de school, zowel van schoolleiding als van leerkrachten.

Kritische geluiden

Critici vragen zich af of opbrengstgericht werken wel een oplossing biedt voor de problemen van de toekomst. De toekomstige generatie groeit op in een tijd waarin de mondiale en sociale problemen de pan uit rijzen. Dat vraagt niet om hogere cijfers, maar om waardengedreven onderwijs. Dat wil zeggen dat kinderen voorbereid worden op de complexe wereld en vanuit hun waarden in staat zijn om een waardevolle bijdrage te leveren aan de maatschappij. Het gaat om het aanleren van vaardigheden als zelfsturing, zelfvertrouwen en verantwoordelijkheid. Kort gezegd: waardengedreven onderwijs bereid kinderen voor om een waardevol en zinvol leven te kunnen leiden.

Leerkrachten die opbrengstgericht werken zullen ongetwijfeld erkennen dat het bovenstaande belangrijk is, maar bij hen ligt de focus toch in de eerste plaats op de meetbare resultaten.
Het is een misvatting als gedacht wordt dat het bij opbrengstgericht werken alleen gaat om een vuist vol cijfers. Ook mensen die op deze wijze werken, erkennen dat kinderen veel meer leren dan gemeten kan worden. Maar dat sluit het gericht werken aan verbetering van de meetbare onderwijselementen niet uit.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!