Ieder kind kansrijk! Lesgeven aan leerlingen die opgroeien in armoede

Marleen Legemaat

Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl

Geplaatst op 23 maart 2021

>> Ieder kind kansrijk! direct bestellen.

Kinderen die opgroeien in armoede leven vaak in een omgeving die weinig inspirerend is. Kunnen leerkrachten dit veranderen? In ieder geval kunnen zij een rol daarin spelen, laat Eric Jensen in 'Ieder kind kansrijk' zien. Het boek neemt je mee op weg om kansen te creëren voor hen die kansloos lijken. Dat begint met anders naar je leerlingen kijken, je mindset veranderen dus.

Dit boek presenteert zich als een krachtige en op onderzoek gebaseerde bron, die alle tools bevat die je nodig hebt om je mindsets te verbeteren, en je leerlingen te helpen hun talenten te ontdekken en te ontwikkelen.
Eric Jensen weet zelf hoe het is om in armoede op te groeien. Maar hij laat zien dat je altijd een keuze hebt. In dit boek bespreekt hij zeven mindsets die leerkrachten kunnen helpen weer en meer liefde voor het vak te krijgen.

Dit boek gaat in de eerste plaats over bewustwording en het ontwikkelen van meer daadkracht als het gaat om de mindset waarmee leraren leerlingen benaderen.

1. De relatiemindset

Iedereen is in dit leven verbonden met elkaar. Het is belangrijk dat je je eerst als persoon verbindt en daarna pas als leraar. Leerlingen gaan interesse tonen in school, als jij interesse toont in hen. We vinden in dit hoofdstuk tips om

a. Het leren persoonlijk te maken; leer de namen van leerlingen, maak een Ik-Tas, praat over een alledaags probleem, laat zien hoe jij zelf om gaat met bereiken van je doelen;

b. Iedereen met elkaar te verbinden; ga uit van de 50/50 regel: evenveel sociale tijd als individuele tijd. Dit kun je bereiken door veel te laten samenwerken;

c. Empathisch te zijn, laten zien dat je om leerlingen geeft: gebruik bijvoorbeeld quick-connect-tools zoals

Eén en klaar: Verleen in de eerste dertig schooldagen een speciale gunst die iedereen onthoudt;
Twee voor tien: Selecteer één of twee leerlingen die het nodig hebben om snel een relatie op te bouwen;
Drie op de dertig: Kom in de eerste dertig dagen minstens drie dingen te weten over al jouw leerlingen.

2. De prestatiemindset

Wat tips hieruit:

bedenk hoe je tegen de successen en mislukkingen van je leerlingen aankijkt;
Ga ervan uit dat iedere leerling kan en wil leren;
Zorg ervoor dat je positief tegen jezelf praat en dat leerlingen positief tegen zichzelf praten;
Stel stoere doelen en neem je leerlingen daarin mee;
Geef goede feedback (bijvoorbeeld volgens de MIK methode);
Tools om het doorzettingsvermogen te stimuleren.

3. De positiviteitsmindset

De leerlingen waarmee je werkt kunnen uit een milieu komen met een scala aan problematiek. In arme gezinnen is er meer sprake van stress en trauma’s. Toch is het belangrijk en vinden leerlingen het fijn dat jij als leraar positief bent. Leer jezelf en je leerlingen focussen op positiviteit.

Het aanleren van een positiviteitsmindset is een vorm van cognitieve controle.

In dit hoofdstuk ook aandacht voor het stimuleren van de aanmaak van dopamine, serotonine en noradrenaline, drie neurotransmitters die je een beter gevoel geven. Verder tips over:

hoe je elke dag een voorbeeld kunt zijn van optimisme;
hoe je leerlingen met tegenslagen leert omgaan;
hoe je werkt aan een positieve, dankbare houding;
hoe je het emotionele ijkpunt wijzigt en zorgt voor nieuwe gedachten, beter gedrag, betere conditie enzovoort.

4. De rijk-groepsklimaat-mindset

Een rijk groepsklimaat is een veilig klimaat waarin leerlingen zich op hun gemak voelen en zich gezien voelen. Drie dingen die bevorderend daarvoor zijn:
a.   Geef ze een stem en een visie; voor leerlingen is relevantie heel belangrijk. Zij willen weten: wat heb ik eraan? Luister naar leerlingen, nodig hen uit te vertellen waar ze behoefte aan hebben
b.   Werk met veilige groepsnormen; zorg voor lichamelijke en emotionele veiligheid.
c.   Versterk optimistisch eigenaarschap van het leren; geef leerlingen een ander perspectief, laat ze werken vanuit het ideaal wie ze later willen worden.

Voor het werken aan een goed groepsklimaat kun je leerlingen ook verschillende taken toebedelen. In tabel 12.2 vinden we hiervan een mooi overzicht met leerling-functies als Chef Leerklimaat, Directeur Veiligheidsdienst en Diskjockey.

5. De cognitieve-verrijkingsmindset

Vaak hebben wij vooroordelen over leerlingen. Dit past niet in een growth mindset waarbij je gelooft in groei en verandering van je leerlingen. Ook je leerlingen kun je cognitieve vaardigheden aanleren die helpend zijn.
a.   Manage de cognitieve belasting; leerlingen met chronische stress kunnen lastiger leren. Help hen door de cognitieve belasting te verminderen, bijvoorbeeld door de lesstof te verdelen.
b.   Versterk denkvaardigheden, bijvoorbeeld die verbanden en relaties duidelijk maken;
c.   Verbeter studievaardigheden en woordenschat; leerlingen uit de midden- en hogere klasse kennen op zeven-jarige leeftijd gemiddeld 4000 woorden meer dan andere kinderen.

Deze kloof kan gedicht worden als een leerling vier tot vijf jaar lang vijf woorden extra per dag leert.

6. De betrokkenheidsmindset

Effectieve betrokkenheid vindt plaats op allerlei niveaus. Het is belangrijk dat je je leerlingen in een goede, alerte emotionele toestand houdt. Toch geven veel leerlingen aan dat ze zich vervelen op school. Het is belangrijk dat leerlingen in beweging blijven. Ook kunnen er oefeningen gedaan worden om stress te verlagen, waardoor er meer ruimte ontstaat om te leren. Verder gaat dit hoofdstuk in op het versterken van saamhorigheid, bijvoorbeeld door het instellen van rituelen.

7. De wil-om-te-slagen-mindset

Bij de wil-om-te-slagen-mindset hoort een vastberaden focus op het klaar maken van alle leerlingen voor een vervolgopleiding of baan. Hierdoor focus je op wat belangrijk is en zorg je ervoor dat je een bondgenoot bent van de leerlingen. Goed presterende scholen blijken vijf belangrijke bouwstenen te hanteren:

Hoge verwachtingen en zorg voor leerlingen;
Een veilige omgeving met positieve regels;
Een krachtige onderwijskundig shoolleider;
Hardwerkende, toegewijde en kundige leraren;
Een curriculum dat de nadruk legt op basisvaardigheden in rekenen en lezen.

Belangrijk hierbij is ook het stimuleren van extra dingen zoals het geven van gastlessen, projecten, of kunstonderwijs en lichaamsbeweging stimuleren.
In een epiloog gaat de auteur in op de zeven mindsets en de mogelijkheid van keuzes te maken die je hebt als leerkracht. Denk na over de werking van je eigen brein en het effect van verandering op je brein.

Je zult eerst zelf moeten veranderen, voordat je leerlingen dat doen.

Zijn laatste advies is: begin vandaag met een verandering, hoe klein ook, en sta jezelf toe om te blijven veranderen.

Recensie:

Op een bevlogen manier laat Eric Jensen zien hoe leerkrachten het verschil kunnen maken in de levens van hun leerlingen. Hij gaat daarbij niet uit van bestaande situaties waarop je geen invloed hebt, maar van je eigen gedachtenpatronen en mindsets die je kunt veranderen. En door die te veranderen, heb je invloed op de levens van je leerlingen. Veel invloed zelfs.

Een positief boek dus met veel praktische tips over hoe je hieraan kunt werken, bij jezelf en bij de leerlingen. Eén en ander is grondig onderbouwd met allerlei wetenschappelijke onderzoeken. Zelf ben ik geneigd om over al die verwijzingen naar onderzoeken heen te lezen. Ik heb het dan over zinnen als: Volgens Hattie (2009) staat complete beheersing op nummer 29 van de 138 factoren die bijdragen aan het succes van leerlingen. (p. 117) Maar overigens leest het boek verder prima weg.

Dit boek is geschreven vóór de Corona-crisis en we lezen dan ook (p. 14) dat het CBS een daling van armoede voorziet voor de toekomst. Helaas zal dit toekomstbeeld door de crisis behoorlijk bijgesteld moeten worden. Daarmee is de urgentie van dit boek alleen maar toegenomen om iedereen die met kinderen en jongeren werkt een hart onder de riem te steken.

N.a.v. Eric Jensen, Ieder kind kansrijk! Lesgeven aan leerlingen die opgroeien in armoede, Bazalt Educatieve Uitgaven, 1e druk 2020, 210 pag.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!