Een goede schooltekst.

Gerdineke van Silfhout

Curriculumontwikkelaar Taal bij SLO

 

  Geplaatst op 1 juni 2015

Goed leesonderwijs begint bij een goede schooltekst, en dat betekent: kies een verhaal met weinig vertellijnen, veel signaalwoorden en heldere verbanden. Voor veel middelbare scholieren is lezen een probleem. Zo heeft een zesde van alle vijftienjarigen en maar liefst een kwart van alle vmbo-leerlingen moeite met lezen. Deze resultaten van het internationale PISA-onderzoek zijn ontluisterend. Zonder goede leesvaardigheid falen leerlingen niet alleen in het taalonderwijs, zij stuiten op problemen bij álle vakken.

Vlot en vloeiend kunnen lezen is een voorwaarde om de inhoud van een tekst goed te kunnen vatten. Traag, spellend lezen belemmert het begrijpen van de tekst; het werkgeheugen raakt erdoor overbelast. Goede leesvaardigheden zijn een voorwaarde voor het effectief omgaan met teksten en voor  een succesvolle schoolcarrière. Niet in de minste plaats, omdat 85% van het schoolcurriculum met geschreven taal te maken heeft.

Voorkennis

Om goed te kunnen lezen is het in de eerste plaats belangrijk dat een leerling voldoende voorkennis over de inhoud van de tekst heeft. Die kennis omvat ook een ruime woordenschat:

leerlingen die minder dan 95% van de woorden in de tekst kennen, blijken een tekst niet goed te begrijpen

Onderzoek van Kaefer, Neuman en Pinkham (2011) onderschrijft dit grote belang van voorkennis voor tekstbegrip. Wanneer leerlingen uit verschillende ‘taalmilieus’ evenveel (of even weinig) voorkennis hebben, zijn er geen verschillen in het begrijpen van de tekst: kinderen die thuis een arme taalomgeving hebben, kunnen dus even hoog scoren als kinderen uit een rijke taalomgeving. 

Onderzoek toont ook aan dat problemen bij begrijpend lezen dikwijls integrale kennisproblemen zijn: slecht lezen hangt samen met een beperkte voorkennis en een gebrekkig vermogen om leesstrategieën te gebruiken.

Tekstkenmerken

Goed leesonderwijs kent twee belangrijke voorwaarden: 

  1. de lesmaterialen moeten zo begrijpelijk mogelijk zijn;
  2. het leesonderwijs is uitermate effectief ingericht. 

Maar wat betekent dat concreet? De afgelopen jaren voerden we drie oogbewegingsexperimenten uit onder tweedeklassers in het vmbo-kgt, de havo en het vwo. Door patronen van de oogbewegingen te analyseren, weten we welke tekstkenmerken een positief effect hebben op het tekstbegrip van leerlingen.

Zo blijken leerlingen baat te hebben bij tekstkenmerken die aanzetten tot een actieve verwerking van de tekst. Dat is bijvoorbeeld het geval in tekstfragment 1. Fragment 2 doet dit juist niet.

Het Romeinse leger was bijna niet te verslaan. Ze veroverden land na land, omdat de soldaten de beste wapens hadden en prima getraind waren. Ook werden ze goed betaald en kregen ze volop te eten. Meestal vonden ze het een eer om te vechten voor Rome.

Tekstfragment 1

Kelvin wilde dat hij ook al achttien was. Hij zou direct het leger in gaan. Net zo’n leger als het Romeinse leger eeuwen geleden. Het Romeinse leger was bijna niet te verslaan. Ze veroverden land na land. De soldaten hadden de beste wapens en waren prima getraind. Ze werden goed betaald en ze kregen volop te eten. Meestal vonden ze het een eer om te vechten voor Rome.

Tekstfragment 2
Effectieve schoolteksten zijn teksten waarin:

  • ‘slechts’ leerstof staat (zonder extra personages of verhaallagen);
  • zinnen doorlopend zijn gepresenteerd;
  • verbanden tussen zinnen zijn gemarkeerd met signaalwoorden (‘omdat’, ‘ook’).

Zulke teksten zorgen ervoor dat leerlingen de informatie beter integreren, dat ze inhoudelijke verbanden leggen tussen zinnen. 

Ons onderzoek laat zien dat het niet nodig is om het taalgebruik te differentiëren naar onderwijsniveau:

de effecten van lay-out en signaalwoorden gelden voor alle niveaus, ongeacht de leesvaardigheid. Ook zijn de effecten van verhalende elementen hetzelfde voor alle leerwegen in het vmbo, ongeacht de leesvaardigheid en de voorkennis.

Gewoonte

Leerlingen hebben goede schoolteksten nodig om vaardige lezers te worden. Maar dat niet alleen. Ook moeten ze leren om goed met teksten om te gaan en te zien hoe teksten zijn opgebouwd. Het is van belang – en dat geldt in het bijzonder bij informatieve teksten – dat een leerling doelgericht met de tekst kan omgaan en vanuit dat doel zijn proces van begrijpend lezen kan sturen en monitoren.

Monitoren in de zin van:

‘Begrijp ik die tekst nog wel goed en wat moet ik doen als dat niet meer het geval is?’.

Het begrijpen van teksten kan worden onderwezen. 

  1. Ten eerste door expliciete instructie en modeling (voordoen); wat niet eenvoudig is.
  2. Ten tweede door  leerlingen te helpen bij het toepassen van het geleerde.

Volgens Routman (2002) zou 20% van de les over het omgaan met teksten aan instructie en modeling besteed moeten worden en 80% aan begeleid toepassen. Onderzoek van Bunte (2013) toont echter dat ‘begeleid toepassen’ bij begrijpend lezen vrijwel niet voorkomt: de proces- en taakgerichte feedback die hierin een belangrijke rol speelt, blijft vaak afwezig.

Hier valt dan ook in veel leeslessen nog winst te boeken, want juist het begeleid toepassen is de brug tussen instructie en zelfstandig begrijpend lezen.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

E-learning module
Directe Instructie - Hoe zet ik dit in?
Directe Instructie - Hoe zet ik dit in?
Praktische toepassing in de klas
Wij-leren.nl Academie 
Professionalisering
Cursussen, congressen en opleidingen
Cursussen, congressen en opleidingen
Gemiddeld beoordelen deelnemers ons met een 8,4
Medilex Onderwijs 
Lezen van teksten
Makkelijk en moeilijk lezen
Paul Filipiak
Ontwikkelingsgericht leesonderwijs
Ik ben een beetje misselijk - ontwikkelingsgericht leesonderwijs
Bea Pompert
technisch begrijpend studerend lezen
Hoe zinvol is het onderscheid tussen technisch, begrijpend en studerend lezen
Paul Filipiak
Taalgericht onderwijs
Taal in alle vakken - De sleutel naar taalgericht onderwijs
Gerdineke van Silfhout
Effectief leesonderwijs
Aantrekkelijk en effectief leesonderwijs: motiverend!
Paul Filipiak
Tips woordenschat
Knikkers spelers en spel: tips voor woordenschatonderwijs.
Paul Filipiak
Grip op leesbegrip
Beter toetsen en evalueren van lezen met begrip
Karin van de Mortel
Begrijpend lezen
Begrijpend lezen is kwestie van denken
Karin van de Mortel
Vloeiend lezen
The Voice of vloeiend lezen als vliegwiel voor beter leesbegrip
Karin van de Mortel
Objectief beoordelen
Objectief beoordelen van taalproducten: een (on)mogelijke opgave
Gerdineke van Silfhout
Naar een goede toets
Toetsen die recht doen aan de leerling: 5 stappen naar een goede toets
Eveline van Baalen
Goed taal- en leesonderwijs
Vijf onderwijskundige voorwaarden voor goed taal- en leesonderwijs
Jos Cöp
Update normeringen
Oorzaken verschuiving normen LVS-toetsen nader bekeken
Jacqueline Visser
Denkend lezen
Denkend lezen - begrijpend lezen naar een hoger niveau
Dolf Janson
Leuke schoolteksten
Hoe leuk moeten we schoolteksten maken? Opleuken helpt niet!
Gerdineke van Silfhout
Leesbegrip en aanbod leesonderwijs
De vele kanten van leesbegrip-1; het aanbod
Paul Filipiak
Leesbegrip en leesonderwijs, instructie
De vele kanten van leesbegrip -2; instructie
Paul Filipiak
werken met website Lezeninhetvmbo.nl
Een positieve leesspiraal in het vmbo
Gerdineke van Silfhout
Cooperatief leren in leesonderwijs
Gebruik het ook in je leesonderwijs!
Paul Filipiak
leesonderwijs, hoe anders
Leesonderwijs: wat is er mis en hoe kan het anders?
Jos Cöp
Leesonderwijs anders inrichten
Moeten we ons leesonderwijs anders gaan inrichten?
Jos Cöp
Leesonderwijs anders inrichten
Moeten we ons leesonderwijs anders gaan inrichten?
Jos Cöp
speciale-hulp-fonologische-problemen-vo
Fonologische zwakte - Speciale hulp na het primair onderwijs -11-
Jeanne Buijks
Stimuleren van denkend lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Formatief evalueren en stimuleren van het denkend lezen (11)
Paul Filipiak
Formatief evalueren van lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Differentiatie-ideeën en de 1-zorgroute (12)
Paul Filipiak
Proces- en productgerichte evaluatie leesonderwijs
Het denkend lezen in perspectief - Over de proces- en productgericht evaluatie van het leesonderwijs (6)
Paul Filipiak
Proces- en productgerichte evaluatie leesonderwijs
Het denkend lezen in perspectief - Over de proces- en productgericht evaluatie van het leesonderwijs (6)
Paul Filipiak
Hardopdenkend leren lezen kenmerken leesonderwijs
Het denkend lezen in perspectief - Kenmerken leesonderwijs (1)
Paul Filipiak
Keuze en definitie leesstrategieën
Leesstrategieën en leesdoelen - De keuze en definitie van leesstrategieën (8)
Paul Filipiak
Stimuleren van denkend lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Formatief evalueren en stimuleren van het denkend lezen (11)
Paul Filipiak
Formatief evalueren van lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Differentiatie-ideeën en de 1-zorgroute (12)
Paul Filipiak
Proces- en productgerichte evaluatie leesonderwijs
Het denkend lezen in perspectief - Over de proces- en productgericht evaluatie van het leesonderwijs (6)
Paul Filipiak
Hardopdenkend leren lezen kenmerken leesonderwijs
Het denkend lezen in perspectief - Kenmerken leesonderwijs (1)
Paul Filipiak
Keuze en definitie leesstrategieën
Leesstrategieën en leesdoelen - De keuze en definitie van leesstrategieën (8)
Paul Filipiak
Actief Leren Lezen
Actief Leren Lezen
Bertine van den Oever


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Activerend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
Activerend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



activerend onderwijs
beginsituatie
begrijpend lezen
didactiek
effectieve instructie
klassenmanagement
leerstofaanbod
leren lezen
technisch lezen
woordenschat

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest