Het didactische werkvormen boek

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

 

  Geplaatst op 1 juni 2014

  >> Didactische werkvormen direct bestellen.

Hoe geef je onderwijs met maximaal effect? Door het kiezen van de juiste didactische werkvorm. Het didactische werkvormen boek van Jos Winkels en Piet Hoogeveen biedt een schat aan mogelijkheden om goed en afwisselend les te geven. In het boek staan maar liefst 250 werkvormen uitgewerkt.

Het didactische werkvormen boek bestaat uit twee delen. Deel 1 gaat over de theorie en de achtergrond. Deel 2 behandelt de didactische werkvormen. Deze elfde editie is geactualiseerd, oude werkvormen zijn vervangen door nieuwe en het theoretische gedeelte is iets ingekort. 

Deel 1. De theorie

Dit gedeelte gaat over didactisch handelen en differentiatie, didactische werkvormen en media. Daarna behandelt het activerende didactiek. Het effectief kiezen en inzetten van didactische werkvormen komt ook aan bod. Ik ga hier alleen in op activerende didactiek.

Activerende didactiek

Activerende didactiek vindt haar grondslag in het constructivisme. Dat wil zeggen: kinderen construeren kennis door nieuwe informatie te integreren met aanwezige kennis. Leren is een actief proces, waarbij de verantwoordelijkheid zoveel mogelijk bij de leerlingen ligt. Door activerende didactiek worden leerlingen zelfstandiger en leren ze effectiever. 

Interessant artikel over didactische werkvormen

Drie veelgebruikte modellen die recht willen doen aan activerend lesgeven zijn:

  • Leren in vijf dimensies (Marzano).
  • Didactische routes.
  • De piramide van Miller.

Leren in vijf dimensies

De vijf dimensies van Marzano zijn:

  • Dimensie 1: motivatie.
  • Dimensie 2: nieuwe kennis en vaardigheden verwerven en integreren. 
  • Dimensie 3: kennis en vaardigheden verbreden en verdiepen.
  • Dimensie 4: kennis en vaardigheden toepassen in betekenisvolle situaties.
  • Dimensie 5: reflectie.

Didactische routes

Een didactische route is een reeks activiteiten die een leerling uitvoert om vooraf gestelde doelen te halen.  Activiteiten kunnen zijn: opnemen, openen, ervaren, bewerken, delen, verwerken, doen, maken, reflecteren en integreren. Je kunt hiermee verschillende routes ontwerpen: leerstofgerichte, leerlingegerichte en ervaringsgerichte routes. Kernvraag is telkens: in welke vorm giet ik deze activiteit?

De piramide van Miller

Miller heeft een piramide ontworpen, waarbij de onderste lagen de basis vormen voor de lagen erboven.  De lagen zijn – van onderen naar boven:

  • Knows. Kennis. Dit is de onderste laag van de piramide.
  • Knows how. Weten hoe. De leerling weet hoe hij de kennis moet toepassen. 
  • Shows how. Laten zien. De leerling laat zien hoe hij de kennis toepast. 
  • Does. Doen, de praktijk. Verworven kennis en vaardigheden toepassen in de praktijk. Dit is de top van de piramide. Het betekent dat je competent bent. 

Deel 2. De didactische werkvormen

Elke werkvorm wordt als volgt beschreven:

  • Omschrijving. Algemene informatie over de werkvorm.
  • Proces. Een stapsgewijze beschrijving van de uitvoering.
  • Voorwaarden voor gebruik. Bij de meeste werkvormen staan de volgende acht voorwaarden beschreven:
    • Groepsgrootte
    • Tijdsduur
    • Docenttijd
    • Hulpmiddelen
    • Uitvoering
    • Leerlingactiviteit
    • Sterke kanten
    • Zwakke kanten
  • Varianten. Bij een aantal werkvormen staan variaties genoemd.

De werkvormen zijn onderverdeeld in de volgende categorieën: 

  • Instructievormen
  • Interactievormen
  • Opdrachtvormen
  • Samenwerkingsvormen / Coöperatief leren
  • Spelvormen

Instructievormen

Instructievormen zijn vooral geschikt voor:

  • Het doorgeven van basale kennis of de uitleg van moeilijke onderwerpen, in korte tijd aan grote groepen.
  • Het presenteren van een inleiding of verhaal, zodat de interesse wordt gewekt.
  • Het samenvatten van veel leerstof.
  • Het geven van richtlijnen voor taken.

Bij instructievormen is het van belang dat de leerkracht:

  • Aansluit bij de voorkennis.
  • De doelen en verwachtingen duidelijk maakt.
  • De instructie helder opbouwt en concrete voorbeelden geeft.
  • De uitleg afstemt op de interesse en het tempo van de kinderen.
  • Afwisselt met stemgebruik, gebaren en goed gebruikmaakt van hulpmiddelen.

Interactievormen

Door interactievormen leren kinderen om:

  • Te overleggen.
  • Vragen te stellen
  • Te luisteren naar anderen.
  • Hun mening te verwoorden.

Opdrachtvormen

Opdrachtvormen zijn werkvormen die de leerlingen zoveel mogelijk zelfstandig uitvoeren. Bij deze werkvorm leren de leerlingen verbanden te leggen tussen basiskennis en de context. Het proces is belangrijk. Een goede opdracht geeft structuur, maar geeft wel ruimte voor een eigen planning en werkwijze. 

De opdrachtvormen zijn in drie groepen te verdelen:

  • Werkvormen die gericht zijn op studeren of onderzoeken. Bijvoorbeeld:
    • Verzamelen van informatie, uit een krant, archief, interview.
    • Verkennen.
    • Experimenten.
  • Werkvormen die gericht zijn op weergeven. Bijvoorbeeld:
    • Berichten; informatie geordend doorgeven.
    • Voordragen.
    •  Uiteenzetten.
  • Werkvormen gericht op zelfstandig werken. Bijvoorbeeld:
    • Uitvoeren van een handeling.
    • Ontwerpen.
    • Maken van een werkstuk: een essay, een maquette, enz.

Samenwerkingsvormen en Coöperatief leren

Samenwerkend leren staat de laatste jaren in de belangstelling. Waarom?

  • Samenwerken is een belangrijke vaardigheid in de maatschappij. 
  • Samenwerkend leren leidt tot beter leren en een betere transfer naar nieuwe situaties. 
  • Samenwerkend leren heeft een positief effect op de onderlinge verhoudingen in een klas, het welbevinden, de eigenwaarde en de sociale ondersteuning.
  • Samenwerkend leren heeft een goede invloed op de motivatie: de zelfefficiëntie, de leerdoel oriëntatie en de intrinsieke motivatie. Simpel gezegd: ze gaan gerichter aan het werk.
  • Samenwerkend leren biedt ruimte voor het ontwikkelen van zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. 

Bij samenwerkend leren ligt het accent op de volgende vaardigheden:

  • Goed en actief luisteren.
  • Uitleg geven.
  • Elkaar helpen.
  • Elkaar vragen stellen.
  • Samen beslissingen nemen.
  • Respect voor de ander.
  • Conflicten oplossen.
  • Iedereen erbij betrekken en verantwoordelijk maken.
  • Met en van elkaar leren door gestructureerd samenwerken.

Samenwerkend leren is geen synoniem van werken in groepen. Bij echt samenwerkend leren is sprake van: 

  • Face-to-face interactie.
  • Positieve onderlinge afhankelijkheid.
  • Individuele aanspreekbaarheid.
  • Samenwerkingsvaardigheden.
  • Groepsprocessen.

Spelvormen

Er zijn verschillende soorten spelvormen:

  • Leerspelen.
  • Gestructureerde discussievormen.
  • Rollenspelen.
  • Dramatische werkvormen.
  • Simulaties.

Het boek sluit af met een alfabetische lijst van alle werkvormen met het bladzijdenummer erachter. Bij elke werkvorm staat in een tabel aangegeven voor welk deel van de les hij specifiek geschikt is en waarbij hij verder bruikbaar is. 

Het didactische werkvormen boek is echt een must have voor (aanstormende) leerkrachten. Die moet je gewoon op de plank hebben staan. En gebruiken, natuurlijk. Daar wordt je onderwijs effectief én afwisselend van. Natuurlijk, elke nieuwe werkvorm vraagt een tijdsinvestering. Maar je repertoire groeit vanzelf. Dat is goed voor je leerlingen en voor jezelf. 

Bestellen

Jos Winkels en Piet Hoogeveen, Het didactische werkvormen boek, 11e druk 2014, Uitgeverij Koninklijke van Gorcum, ISBN 978 90 232 5276 4, € 39, 95. Het boek is te bestellen via

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Bestellen

Het boek Didactische werkvormen is te bestellen via:

Gerelateerd

Webinar
Klassenmanagement - vijf kenmerken van een goede les
Klassenmanagement - vijf kenmerken van een goede les
Gratis webinar met Niels de Jong
Wij-leren.nl Academie 
Congres
Combinatiegroep 2-3
Combinatiegroep 2-3
Een speelleerklas voor het jonge kind
Medilex Onderwijs 
Leeromgevingen
Leeromgevingen: rol leerkracht - didactische werkvormen - differentiatie.
Arja Kerpel
Kindgericht onderwijs
Van jaarklassensysteem naar kindgericht onderwijs.
Machiel Karels
Werkvormen - Instructie
Didactische werkvormen - Instructievormen
Arja Kerpel
Werkvormen - Interactie
Didactische werkvormen - Interactievormen
Arja Kerpel
Hoe kinderen leren
Hoe kinderen leren: intelligentie - leerprocessen
Arja Kerpel
Coöperatief leren
Coöperatief leren: samenwerkend leren - principes - voordelen
Arja Kerpel
Differentiatie
Differentiatie - omgaan met verschillen tussen leerlingen
Arja Kerpel
Coöperatieve werkvormen
Coöperatieve werkvormen: 17 werkvormen voor groepen
Arja Kerpel
Constructivisme
Constructivisme - leren als actief proces van kennisconstructie
Machiel Karels
Team-based learning
Team-based Learning: best practice voor effectief en leuker leren!
Ilse Erich
Gepersonaliseerd onderwijs versus EDI
Is gepersonaliseerd onderwijs een tegenhanger van effectieve instructie?
Machiel Karels
Kunst in de les
Hoe kunst helpt leren
Vera Meewis
Manier van leren moet kloppen
De manier van leren moet kloppen: hoe je kennis vlot toegankelijk maakt
Dolf Janson
Muziekeducatie
Iedereen kan muzikant zijn
Vera Meewis
Acht dimensies
Leren: wat is dat eigenlijk
Robert-jan Simons
Lerend werken
Lerend werken: tautologie of uitdaging?
Robert-jan Simons
Het vrije spel
Het vrije spel
Sieneke Goorhuis
Effectief onderwijs
De negen schakels van effectief onderwijs
Jos Cöp
Directe instructiemodel
Effectieve instructie met het Directe instructiemodel
Arja Kerpel
Taalles als taallab
De taalles als taallab. Op weg naar een uitdagende invulling van de taalles.
Dolf Janson
Activerende didactiek
Activerende didactiek en coachend leraargedrag
Machiel Karels
Constructivisme en onderwijs -deel 1
Constructivisme en onderwijs - deel 1
Ewald Vervaet
Constructivisme en onderwijs -deel 1
Constructivisme en onderwijs - deel 1
Ewald Vervaet
Wat is sociaal constructivisme -3.1
Constructivisme en onderwijs - deel 3.1
Ewald Vervaet
Psychologisch constructivisme met rijpheid
Constructivisme en onderwijs - deel 3.3
Ewald Vervaet
Constructivisme en kennisverwerving deel 2
Constructivisme en onderwijs - deel 2
Ewald Vervaet
Psychologisch constructivisme zonder rijpheid
Constructivisme en onderwijs - deel 3.2
Ewald Vervaet
Handleiding leerlingen werken in groepen
Een handleiding om leerlingen te leren werken in groepen
Cheyanne Freitas
Coöperatieve leerstrategieën
Coöperatieve leerstrategieën - Uitleg en praktische voorbeelden
Arja Kerpel
Differentiëren is te leren
Differentiëren is te leren
Helèn de Jong
Expliciete Directe Instructie
Expliciete Directe Instructie - Tips en technieken voor een goede les
Machiel Karels


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Activerend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
Activerend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Coöperatieve werkvormen in een video van één minuut uitgelegd
Coöperatieve werkvormen in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Coöperatief leren in een video van één minuut uitgelegd
Coöperatief leren in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Samenwerkingsvormen in een video van één minuut uitgelegd
Samenwerkingsvormen in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Didactische werkvormen in een video van één minuut uitgelegd
Didactische werkvormen in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Samenwerkend leren in een video van één minuut uitgelegd
Samenwerkend leren in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



activerend onderwijs
coöperatief leren
coöperatieve werkvormen
didactische werkvorm
directe instructie
effectieve instructie
instructietafel
leerkrachtvaardigheden
preteaching
samenwerkend leren
samenwerkingsvormen
spelvormen

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest