Kennisplatform
Zo doe je een ontwikkelingsgerichte audit

Coöperatieve leerstrategieën

Arja Kerpel
Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl  

Kerpel, A (2017). Coöperatieve leerstrategieën; recensie
Geraadpleegd op 06-12-2024,
van https://wij-leren.nl/cooperatief-leren-kagan.php
Geplaatst op 26 mei 2017
Coöperatieve leerstrategieën

In het onderwijs draait het om betrokkenheid en leren. Coöperatieve Leerstrategieën zijn daar op gericht. Dr. Spencer Kagan heeft de groepswerkachtige benadering doorontwikkeld tot een aanpak die via gestructureerde samenwerking tot hoge individuele leerprestaties komt. In het boek Coöperatieve leerstrategieën – Research, principes en de praktische uitwerking laten Spencer Kagan en Miguel Kagan heel helder zien hoe je hiermee aan de slag kunt.

Inhoud

  • Deel 1 legt uit hoe Coöperatief Leren precies werkt. Het laat de wetenschappelijke basis zien. Ook komt de vraag aan bod: Waarom werken Cooperatieve Leerstrategieen? 
  • Deel 2 behandelt de zeven sleutels tot succes.
  • Deel 3 gaat over:
  • Coöperatieve werkstukken en presentaties
  • Het plannen van coöperatieve lessen
  • Beoordeling en waardering
  • Motivatie zonder beloningen en competitie

Werken met Coöperatieve Leerstrategieën

Coöperatieve Leerstrategieën zijn net als een hefboom. Als je een hefboom goed gebruikt, kun je met weinig moeite een zware last tillen. Zo is het ook met Coöperatieve Leerstrategieën: Als je ze goed gebruikt, kun je met weinig moeite de onderwijsresultaten radicaal verbeteren. 

Coöperatief Leren is één van de meest uitvoerig onderzochte onderwijskundige vernieuwing ooit. Deze onderzoeken tonen aan dat het werken met Coöperatieve Leerstrategieën...

  • De prestaties verbetert in alle leerjaren en vakgebieden (waaronder lichamelijke opvoeding).
  • Zorgt voor een toename van de effectieve leertijd.
  • De prestatiekloof verkleint, verbeterde leerresultaten laat zien van leerlingen met speciale behoeften.
  • De denkvaardigheden ontwikkelt
  • Disciplineproblemen vermindert
  • Etnische verhoudingen verbetert
  • Sociale vaardigheden en karakterontwikkeling stimuleert
  • Het gevoel van eigenwaarde laat toenemen
  • De motivatie voor school en lesstof laat stijgen.

Wat zijn Coöperatieve structuren? 

Coöperatieve Structuren zijn specifieke didactische werkvormen. Ze staan los van de leerstof en zijn daardoor bij elk vak toe te passen. De formule is: Een Coöperatieve Structuur + Leerstof = Een activiteit. Alle structuren zijn ontworpen op basis van vier principes:

  • Gelijke deelname
  • Individuele aanspreekbaarheid
  • Positieve wederzijdse afhankelijkheid
  • Simultane interactie

Dit zijn de GIPS-principes, te onthouden aan de eerste letters.

CoïÃĉââ€Ã…¡Ã‚¬Ã…¡ÃƒÃ¢â‚¬Å¡Ãƒâ€Ã…¡Ãƒâ€šÃ‚¿ÃƒÃ†Ã¢â‚¬â„¢Ãƒƒâ€ ÃƒÆ’¢â‚¬â„¢ÃƒÆ’¢ââ€Ã…¡Ã‚¬Ã…¡ÃƒÃ¢â‚¬Å¡Ãƒâ€Ã…¡Ãƒâ€šÃ‚½peratieve LeerstrategieïÃĉââ€Ã…¡Ã‚¬Ã…¡ÃƒÃ¢â‚¬Å¡Ãƒâ€Ã…¡Ãƒâ€šÃ‚¿ÃƒÃ†Ã¢â‚¬â„¢Ãƒƒâ€ ÃƒÆ’¢â‚¬â„¢ÃƒÆ’¢ââ€Ã…¡Ã‚¬Ã…¡ÃƒÃ¢â‚¬Å¡Ãƒâ€Ã…¡Ãƒâ€šÃ‚½n

Coöperatieve Structuren zijn fundamenteel anders dan groepswerk. Groepswerk is ongestructureerde interactie. Bij discussiëren in tweetallen zie je vaak dat één van de twee het meest aan het woord is. Bij de vergelijkbare Coöperatieve Structuren TweeGesprek Op Tijd of een TweePraat is de interactie zorgvuldig gestructureerd, zodat elke leerling evenveel tijd krijgt om te praten. Ook zie je bij groepswerk vaak dat enkele leerlingen werken en de anderen meeliften. Bij Coöperatieve Structuren kan dat niet.

In de structurele aanpak van Coöperatief Leren veranderen we niet wat we onderwijzen, we veranderen hoe we onderwijzen.

Zeven sleutels voor succes

Coöperatieve Structuren zijn krachtig, maar om ze succesvol te laten zijn, zijn alleen de didactische structuren niet genoeg. Om het beste uit Coöperatief Leren naar boven te halen, moeten we meer in werking zetten dan alleen de structuren. In totaal zijn er zeven sleutels voor succes bij Coöperatief Leren:

  1. Didactische structuren
  2. Teams
  3. Klassenmanagement
  4. TeamBouwers
  5. KlasBouwers
  6. Sociale Vaardigheden
  7. Basisprincipes GIPS

De zeven sleutels van CoïÃĉââ€Ã…¡Ã‚¬Ã…¡ÃƒÃ¢â‚¬Å¡Ãƒâ€Ã…¡Ãƒâ€šÃ‚¿ÃƒÃ†Ã¢â‚¬â„¢Ãƒƒâ€ ÃƒÆ’¢â‚¬â„¢ÃƒÆ’¢ââ€Ã…¡Ã‚¬Ã…¡ÃƒÃ¢â‚¬Å¡Ãƒâ€Ã…¡Ãƒâ€šÃ‚½peratieve leren

1. Didactische structuren

Er zijn meer dan 200 Coöperatieve Structuren, maar al bij het inzetten van twee of drie structuren kun je een enorm positief verschil zien. Als je een nieuwe structuur aanbiedt, is het aan te bevelen om dat te combineren met een eenvoudige opdracht. Als de structuren bekend zijn, is het geen probleem als de lesstof van hoog niveau is.

2. Teams

De ideale grootte van een team is vier. Waarom? Omdat je binnen een viertal eenvoudig twee tweetallen kunt samenstellen. Teams groter dan vier is niet handig bij structuren zoals RondPraat., waarbij elke leerling aan het woord komt. Het is het beste als teams heterogeen zijn, dus een hoge en een lage presteerder bij elkaar. Het is goed om teams elke zes weken te verwisselen.

3. Klassenmanagement

Bij het gebruiken van coöperatieve structuren komt veel kracht vrij. Om dit goed te laten verlopen, is het van belang om de vrijgekomen energie te structureren door goed klassenmanagement. Dit kan onder andere door:

  • Het Stilte Signaal
  • Genummerde plaatsen, oogmaatjes en schoudermaatjes
  • Leerlingrollen
  • Het Einde Signaal
  • Startsignalen geven.

4. TeamBouwers

TeamBouwers zijn activiteiten waarbij leerlingen een band met elkaar opbouwen. Ze leren elkaar beter kennen, waarderen en respecteren.

De vijf doelen van TeamBouwers zijn:

  • Elkaar leren kennen.
  • Bouwen aan een teamidentiteit
  • Wederzijdse ondersteuning
  • Verschillen waarderen
  • Synergie ontwikkelen

5. KlasBouwers

Bij KlasBouwers komt de leerling los van zijn team en gaat hij een positieve interactie aan met andere klasgenoten. Een voorbeeld hiervan is Mix & Ruil. 

6. Sociale vaardigheden

In elke Coöperatieve Structuur zit een component van sociale vaardigheden. Bijvoorbeeld: actief luisteren, elkaar afwisselen, leiderschapsvaardigheden. Als de samenwerking vastloopt, kunnen er twee dingen aan de hand zijn: óf de leerlingen willen niet samenwerken, of ze kunnen het niet. 

Om deze sociale vaardigheden te bevorderen, kunnen vijf strategieën ingezet worden: 

  • Structeren en structureren. 
  • Sociale rollen en openingszinnen. Er zijn twaalf sociale rollen, zoals: Aanmoediger, VraagChef, Werkverdeler en TaakChef. 
  • Model staan.
  • Bekrachtiging. 
  • Reflecteren en plannen.

Welke sociale vaardigheden bevorder je met welke CoïÃĉââ€Ã…¡Ã‚¬Ã…¡ÃƒÃ¢â‚¬Å¡Ãƒâ€Ã…¡Ãƒâ€šÃ‚¿ÃƒÃ†Ã¢â‚¬â„¢Ãƒƒâ€ ÃƒÆ’¢â‚¬â„¢ÃƒÆ’¢ââ€Ã…¡Ã‚¬Ã…¡ÃƒÃ¢â‚¬Å¡Ãƒâ€Ã…¡Ãƒâ€šÃ‚½peratieve Structuren?

7. Basisprincipes GIPS

Deze vier basisprincipes (die hierboven al uitgewerkt zijn) vormen de zevende sleutel. Deze sleutels zorgen er samen voor dat Coöperatieve Structuren succesvol zijn.

Breinvriendelijk

Coöperatieve Structuren zijn breinvriendelijk. Het brein functioneert het beste als aan bepaalde omstandigheden tegemoetgekomen wordt:

  • Veiligheid en erbij horen
  • Vernieuwing en voorspelbaarheid
  • Uitleggen aan een ander zorgt ervoor dat diverse hersengebieden actief worden.

Posterset didactische structuren

Vijf krachtige structuren

In dit boek staan talrijke Coöperatieve Structuren uitgewerkt, met suggesties en tips. In de beknopte uitgave van Cooperatieve Leerstrategieën staan vijf krachtige structuren uitgewerkt. Dat zijn:

1. TweePraat

In tweetallen geven leerlingen om de beurt mondeling antwoord op een vraag. De stappen zijn:

  • De leraar noemt een onderwerp. 
  • Hij vraagt leerlingen om de beurt antwoord te geven op een vraag, bijvoorbeeld: ‘Welke woorden vinden jullie het belangrijkst in dit stukje tekst?’
  • De leraar geeft denktijd. 
  • Leerlingen benoemen om de beurt hun antwoorden.

Voordelen van TweePraat:

  • Alle leerlingen geven antwoord.
  • Leerlingen bedenken veel antwoorden.
  • Leerlingen luisteren naar leeftijdgenoten. 
  • Leerlingen leren afwisselend luisteren en praten.

Deze structuur kent veel varianten, zoals: TweePraat Schrijven, TweePraat Lezen, TweePraat Review, TweePraat Vragen (Op Reis). 

2. TweeGesprek Op Tijd

Tweetallen wisselen elkaar af met vertellen en luisteren in een afgesproken tijd. De stappen zijn: 

  • De leraar stelt een vraag en geeft denktijd. Hij geeft aan hoeveel spreektijd de leerlingen krijgen.
  • Leerling A vertelt, Leerling B luistert zonder te onderbreken.
  • Leerling B reageert.
  • De leerlingen wisselen van rol.

Voordelen van TweeGesprek Op Tijd:

Leerlingen...

  • Leren actief luisteren.
  • Leren hun ideeën uitleggen.
  • Leren elkaars ideeën waarderen.
  • Oefenen afwisselend luisteren en praten.

Deze structuur kent varianten, zoals: Tweetal Interview Op Tijd, TweeGesprek, Deel & Wissel. 

3. Drie Stappen Interview

Leerlingen interviewen allemaal een partner en vertellen vervolgens om de beurt aan de andere teamleden wat ze geleerd hebben van het interview. De stappen zijn: 

  • De leraar noemt het onderwerp en stelt de timer in. Leerlingen vormen teams van vier personen. 
  • Leerling A interviewt leerling B.
  • De leerlingen wisselen van rol.
  • RondPraat: in het viertal vertellen de leerlingen wat ze van hun partner geleerd hebben. 

Voordelen van Drie Stappen Interview: Leerlingen...

  • Leren interviewen en geïnterviewd worden.
  • Leren luisteren naar elkaar.
  • Leren andermans gedachten samenvatten.
  • Maken kennis met verschillende ideeën en standpunten.

4. Mix & Ruil

Alle leerlingen staan op met een vraag-antwoord kaart en zoeken een partner. Om de beurt ondervragen, complimenteren en coachen ze elkaar. Vervolgens steken ze hun hand op om een nieuwe klasgenoot te zoeken. Het proces wordt herhaald met nieuwe partners. De stappen zijn:

  • Leerlingen vormen tweetallen. 
  • Leerling A ondervraagt leerling B. 
  • Leerling B beantwoordt de vraag.
  • Leerling A complimenteert of coacht. 
  • De leerlingen wisselen van rol.
  • Daarna ruilen de leerlingen hun kaart.
  • De leerlingen zoeken een andere partner en gaan door met ondervragen en ruilen.

Voordelen van Mix & Ruil: Leerlingen...

  • Krijgen de leerstof onder de knie.
  • Leren coachen en begeleiden.
  • Zijn betrokken door de spelsituatie.
  • Krijgen energie door beweging.

5. Genummerde Koppen Bij Elkaar

Teamgenoten staan op en steken de koppen bij elkaar om een vraag van de leraar te bespreken. Als iedereen het antwoord weet, gaan ze zitten. De leraar noemt een willekeurig plaatsnummer. De teamgenoot met dat plaatsnummer geeft namens het team antwoord. De stappen zijn:

  • De leerlingen zitten in teams van vier op een genummerde plaats.
  • De leraar stelt een vraag en geeft denktijd. 
  • De leerlingen schrijven hun antwoord op.
  • Daarna steken ze hun koppen bij elkaar en formuleren ze een eenduidig antwoord.
  • De leraar noemt een plaatsnummer. Alle leerlingen met dat plaatsnummer geven het antwoord.

Voordelen van Genummerde Koppen Bij Elkaar: Leerlingen… 

  • Krijgen de lesstof onder de knie.
  • Leren elkaar coachen en begeleiden.
  • Zijn betrokken door het spelelement.
  • Zijn individueel verantwoordelijk voor hun antwoord.
  • Vormen een team en steunen en coachen elkaar.

Tot slot

Deze vijf Coöperatieve Structuren geven een inkijkje hoe je Coöperatieve Leerstrategieën praktisch in kunt zetten. Deze vertaalslag van evidence-based theorie naar de praktijk is kenmerkend voor het boek Coöperatieve Leerstrategieën. Je kunt er gelijk mee aan de slag. In het boek staat veel handige informatie, zoals het  paginagrote overzicht welke sociale vaardigheden je traint bij welke structuren. Bij het boek zit ook een Cd-rom met 72 printbare bladzijdes. Dit boek maakt waar wat de achterflap al beloofde: ‘De talrijke suggesties en ideeën maken het de leraar nog makkelijker om de deur naar het werken met Coöperatieve Leerstrategieën wijd open te zetten.

N.a.v. Kagan, S. & Kagan, M., Coöperatieve leerstrategieën – Research, principes en de praktische uitwerking. Uitgeverij Bazalt, 4e druk 2014. ISBN 978 94 6118 171 8. € 79,-

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Bestellen

Het boek Coöperatieve leerstrategieën is te bestellen via:



Dossiers

Uw onderwijskundige kennis blijft op peil door 3500+ artikelen.