Samen werken en samen leren in een professionele leergemeenschap: focus op het leren van leerlingen

Myriam Lieskamp

auteur, onderwijsadviseur, senior strategisch beleidsmedewerker bij Myriam Lieskamp

 

  Geplaatst op 21 februari 2019

De ontwikkelingen in de maatschappij vragen veel van het aanpassingsvermogen van scholen. Informatisering, individualisering, internationalisering zijn trends die veel van scholen vragen. Maar ook de invoering van passend onderwijs. Meer nadruk op taal en rekenen. Opbrengstgericht werken. Dalende leerlingenaantallen. Hogere eisen van de maatschappij. En ga zo maar door. Hoe kan je nu als school anticiperen op alle ontwikkelingen die op de school afkomen?

Professionele leergemeenschap

Een kansrijke mogelijkheid is de ontwikkeling naar een professionele leergemeenschap. In een professionele leergemeenschap ligt de focus op het leerproces van leerlingen: wat willen wij onze leerlingen leren binnen de context van onze school? En hoe kunnen we dat samen met collega’s, ouders en allerlei andere instanties het beste doen? Wat is er nodig in onze school om het onderwijs dat wij willen geven, mogelijk te maken? Het onderwijs moet passen bij de vraag: wie zijn onze leerlingen en hoe kunnen wij hen goed onderwijs geven?

De ontwikkeling naar een professionele leergemeenschap is visie op hoe je samen onderwijs wilt realiseren en hoe je samen wil onderzoeken, leren en ontwikkelen. Samen professionaliseren dus.

Alle activiteiten, beleidsvorming, professionalisering en organisatie van de school dragen bij aan het zo goed mogelijk samen realiseren van goed onderwijs in de context van de eigen school. Er kan in zo’n situatie geen kant-en-klaar model gebruikt worden. Er is wel een aantal bouwstenen te benoemen. Leerlingen, ouders, onderwijspersoneel en schoolleiders dragen een gezamenlijke verantwoordelijkheid om het leerproces zo goed mogelijk vorm te geven en hebben daarbij allemaal een eigen rol.

Bouwsteen 1 gemeenschappelijke visie

De basis voor de gemeenschappelijke visie is de kernvraag: wie zijn onze leerlingen en hoe kunnen wij onze leerlingen het beste laten leren? Het antwoord vormt de fundering van de professionele leergemeenschap. Deze visie zit als het ware tot diep in de “poriën” van de hele school. Zo’n visie ontwikkel je samen. Je ontwikkelt ook samen een visie op leren.

Bouwsteen 2 een ondersteunende leerstructuur

Wil je alles in dienst zetten van het zo goed mogelijk laten leren van leerlingen dan moet er een ondersteunende leerstructuur zijn. Dat betekent voldoende tijd, voldoende middelen, goede organisatie van leerkringen, voldoende leerbronnen en een goed informatiesysteem. En er is sprake van ondersteunend leiderschap dat samen leren mogelijk maakt. De schoolleider kan ondersteunen door het geven van heldere opdrachten en het bieden van voldoende onderzoeksmogelijkheden.
Samen leren leidt tot een gezamenlijk “taal” en tot breed gedragen afspraken door de schoolleider en alle onderwijsmedewerkers.

Bouwsteen 3 een open en veilige leercultuur

Samen leren en ontwikkelen kan alleen als er een cultuur is waar fouten maken mag. Fouten worden gezien als leerbronnen. Er worden constructieve dialogen gevoerd op basis van onderling respect, erkende ongelijkheid en vertrouwen. In een professionele leergemeenschap is nieuwsgierigheid naar de visie van anderen bij iedereen aanwezig.  En door samen leren groeit de professionele identiteit en beroepstrots. Er ontstaat een cultuur van wij kunnen en wij mogen.

Bouwsteen 4 ondersteunend leiderschap

De leiders in de school vinden hun belangrijkste taak mensen te enthousiasmeren, te inspireren, te faciliteren, out of the box te laten denken, constructieve feedback te organiseren, het leerproces te stimuleren en vorderingen te bewaken.

Leiderschap is gebaseerd op vertrouwen, het willen verbinden van mensen en het beste uit het team willen halen.

De schoolleider gaat uit van de volgende principes:

  • wie het weet mag het zeggen
  • samen schitteren
  • vakmanschap als basis
  • coördinatie vanuit de werkvloer
  • primaire proces staat centraal

Bouwsteen 5 een rijke leeromgeving

Bronnen van leren liggen in de onderwijspraktijk zelf. Hoe heb ik deze praktijksituatie aangepakt? Met welk resultaat? En ben ik daar tevreden over of kan het nog anders? En hoe zou jij dit dan aanpakken? Samen onderzoeken wat werkt op basis van gedegen bronnen (wetenschappelijke literatuur en brede data van leerlingen). Als dit niet werkt, wat werkt dan wel is steeds de vraag. Dat wil ik morgen uitproberen is de volgende stap. Om daarna samen te reflecteren of dit een goede oplossing is. De focus ligt op de vakinhoud, didactiek en pedagogiek en is in principe direct toepasbaar in de beroepspraktijk. Je hebt dan wel voldoende tijd nodig om het geleerde te oefenen en te laten bezinken.

Bouwsteen 6 samenwerking

Zonder samen te werken komt een professionele leergemeenschap niet tot stand. Maar samenwerken komt ook niet vanzelf tot stand. Er moet structurele ruimte gecreëerd worden om elkaar te ontmoeten op een plek waar mensen de tijd kunnen nemen en niet gestoord worden. Ook samenwerken met ouders en met andere partners vraagt een goed ingerichte structuur. Ouders zijn educatieve partners van de school. Ook deze samenwerking moet goed geregeld worden.

Bouwsteen 7 een onderzoekende, reflectieve houding

De onderzoekende, reflectieve houding van alle deelnemers is een belangrijke bouwsteen. Doel is het verder ontwikkelen van een gedegen didactische aanpak, verantwoord pedagogisch handelen en het voeren van goed klassenmanagement in relatie tot het leren van leerlingen. Dat kan alleen als iedereen reflecteert op het eigen handelen en deze reflectie in een groep kan delen.

Bouwsteen 8 het leren van leerlingen is een gezamenlijke verantwoordelijkheid

Alle leerlingen zo goed mogelijk laten leren is een verantwoordelijkheid van iedereen, bestuur, schoolleider, leraar, ouders en ook de leerlingen zelf. Positieve feedback, vat op het eigen leerproces, verantwoordelijkheid kunnen en durven nemen voor het eigen leren, laat leerlingen groeien. En iedereen heeft daarbij een eigen rol. Ook ouders hebben hierbij een actieve rol.

Bouwsteen 9 een uitdagend, haalbaar en gedegen leerprogramma

Wat willen wij onze leerlingen leren? Wat vinden wij essentiële leerstof voor onze leerlingen? En past dit binnen de beschikbare tijd? Vragen die cruciaal zijn in een professionele leergemeenschap. Er is een gedegen, haalbaar programma met daaraan gekoppeld heldere leerdoelen voor de leerlingen.
Lesdoelen geven de leerlingen inzicht in wat zij moeten leren en of ze dat ook daadwerkelijk aan het eind van de les gehaald hebben. Drie vragen staan steeds centraal: wat wil ik leren? Wat kan ik al? En wat moet ik doen om te komen bij wat ik wil.

Samen een leven lang leren

Samen leren in een professionele leergemeenschap is het centrale element. Samen leren betekent dat er gemeenschappelijke kennis, gemeenschappelijke vaardigheden en een gemeenschappelijke attitude wordt ontwikkeld. Dat is een actief proces van alle betrokkenen. Samen leren betekent het ontwikkelen van gedeelde waarden, gedeelde normen, een gedeelde visie en vooral een gezamenlijke ambitie. Waar gaan jullie samen voor? Van elkaar leren gebeurt door bij elkaar in de lessen te kijken en dit samen te bespreken. Samen lessen voorbereiden en het delen van aanpakken die werken. En dat niet één of twee jaar maar een leven lang.

De rol van de schoolleider

De schoolleider richt zich op het zo goed mogelijk laten verlopen van het primaire proces. De schoolleider zorgt ervoor dat mensen kunnen samenwerken. Hij zorgt ervoor dat er duidelijk gecommuniceerd wordt. Hij verbindt leraren en ouders, leerlingen en leraren, externe en interne partners. Verbinden in relatie tot  een gemeenschappelijk belang, namelijk het zo goed mogelijk laten leren van de leerlingen. De schoolleider zorgt ervoor dat leraren zich kunnen concentreren door als buffer op te treden door alles wat niet past binnen de eigen visie en de eigen normen en waarden af te wijzen of naast zich neer te leggen. Een schoolleider heeft een overzicht van de leerprestaties van alle leerlingen in alle leerjaren en weet waar welke knelpunten zijn en onderneemt gerichte acties. De schoolleider maakt gewenst en ongewenst gedrag bespreekbaar.

De constructieve dialoog staat centraal in een professionele leergemeenschap.

Deze dialoog vindt plaats op gelijkwaardig niveau en staat apart van de functionerings-en beoordelingscyclus.

De rol van de leraar

Basis is het reflectief vermogen van de leraar op de eigen lespraktijk: leren mijn leerlingen de juiste dingen op de goede manier? Wat vind ik van mijn eigen handelen in deze situatie?
Hattie (2012, p. 193) heeft een checklist gemaakt waarmee leraren zichzelf kunnen beoordelen op het zo optimaal mogelijk laten leren van leerlingen. De checklist is geen beoordelingsinstrument maar de uitkomsten zijn een bron voor een dialoog in een professionele leergemeenschap.

De rol van de ouders

De school is eindverantwoordelijk voor wat er op school gebeurt en de ouders zijn eindverantwoordelijk voor wat er thuis gebeurt. Iedereen heeft een gezamenlijk belang en samen moeten zij zorgen voor optimale omstandigheden voor de ontwikkeling en het leren van kinderen. Ouders zijn goede bronnen van feedback bij het leerproces van leerlingen. Onderwerp van gesprek is dan het leren en het welbevinden van de leerling.

De rol van de leerling

Een rijke, veilige leeromgeving biedt leerlingen de mogelijkheid om te leren, fouten te maken en ervaring op te doen. Dat vraagt van de leerling een actieve rol bij het leren. Het werken met coöperatieve werkvormen zorgt voor een actieve rol van leerlingen. Ook leerlingen verantwoordelijk maken voor hun eigen leerproces zorgt voor een actieve rol van leerlingen.

Tot slot: het ontwikkelen van de school naar een professionele leergemeenschap is een proces van vallen en opstaan. Collectieve leerprocessen zijn een essentieel onderdeel van een professionele leergemeenschap. Maar collectieve leerprocessen ontstaan niet vanzelf. Je zult mensen met elkaar in verbinding moeten brengen om samen te onderzoeken, te leren en uit te proberen in de dagelijkse onderwijspraktijk. Samen stapsgewijs het onderwijs verbeteren, professionele ruimte benutten om samen goed onderwijs te kunnen realiseren vormt de kern van een professionele leergemeenschap.

Referenties:

  • Beek, S., Rooijen, A. van, & Wit, C. de. (2007). Samen kun je meer dan alleen: Educatief partnerschap met ouders in primair en voortgezet onderwijs. 's Hertogenbosch: Q Primair & KPC Groep.
  • Hattie, J. (2009). Visible learning: A synthesis of over 800 meta analyses relating to achievement.
  • London: Routledge.
  • Kessels, J. W. M., & Keursten, P. (2011). Opleiden en leren in een kenniseconomie. In J. W. M. Kessels & R. F. Poell (Eds.), Handboek human resource development: Organiseren van het leren (pp. 27-41). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
  • Lieskamp, M.A.T., (2013). Professionele leergemeenschappen in het onderwijs. PICA-uitgeverij. Onderwijsraad. (2013). Leraar zijn. Den Haag.
  • Peters, J., Weggeman, M. (2012). Het Rijnlandpraktijkboekje.Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Business Contact.
  • Vermeulen. M., (2016). Leren organiseren. Een rijke leeromgeving voor leraren en scholen. Heerlen: Open universiteit & KPC Groep.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Gratis webinar
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
Webinar
7 valkuilen bij veranderprocessen in het onderwijs
7 valkuilen bij veranderprocessen in het onderwijs
Webinar met Machiel Karels
Wij-leren.nl Academie 
Cursus
Mediation voor schoolleiders
Mediation voor schoolleiders
Mediation en conflicthantering in het onderwijs
Medilex Onderwijs 
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!Schoolorganisatie
Schoolorganisatie en teamwork op een basisschool - leiderschap.
Arja Kerpel
Kenmerken goede schoolleider
De schoolleider doet ertoe.
Myriam Lieskamp
Leiderschapsstijlen
Leiderschap en leiderschapsstijlen
Machiel Karels
Feedback geven en ontvangen
Feedback Op Mijn Lessen? Graag. Maar Dan Wel Constructief!
Jaap Versfelt
Programma LeerKracht
Programma LeerKracht doorbreekt eilandjescultuur
Annemieke Top
Teamcommunicatie
Teamcommunicatie in een lerende school
Jan Jutten
Meedenken aan onderwijskwaliteit
Meer zeggenschap over onderwijskwaliteit vanuit praktijk gevraagd
Annemieke Top
Leren samen leren
De meerwaarde van professionele leergemeenschappen en lerende netwerken
Naomi Mertens
Visitatie onderwijs 2
Visitaties in het primair onderwijs -2-
Harm Klifman
Visitatie onderwijs 1
Collegiale visitatie, een sympathiek en krachtig instrument -1-
Harm Klifman
Bovenschools leiderschap
Bovenschools leiderschap in een lerende organisatie
Jan Jutten
Teamleren
Teamleren in een lerende school: samen werken aan beter onderwijs
Jan Jutten
Juridische samenwerking IKC - onderwijs
Naar een IKC: hoe geef je de samenwerking juridisch vorm?
Joost Karels
Oud zeer in schoolorganisaties en weg tot herstel
Oud zeer in schoolorganisaties
Henk Galenkamp
Leven lang leren: uitdaging!
Een leven lang leren: grote uitdaging voor het onderwijs
Myriam Lieskamp
De noodzaak van een teamcoach om als team doelen te behalen
Werken met Teacher Leadership
Jaap Versfelt
Laat de professionele leergemeenschap slagen
Aan de slag met professionele leergemeenschap
Jaap Versfelt
Formatief leren en de implementatie daarvan
Wat vraagt formatief van (teams van) leraren? (3)
Dominique Sluijsmans
Systeemleiderschap: werken aan het systeem, niet in het systeem
Dansvloer of balkon? Systeemleiderschap in een lerende school
Jan Jutten
Vijf pijlers voor kwaliteitsbewustzijn op Agorascholen
Het goede doen. En dat samen. Over kwaliteitsbewustzijn in de Agorascholen
Naomi Mertens
Onderzoekscultuur op school
Een onderzoekscultuur op school?
Jaap Versfelt
Tien werkzame principes voor een lerend team
10 werkzame principes voor professionele ontwikkeling en innovatie
Machiel Karels
Handboek professionele schoolcultuur
Handboek professionele schoolcultuur
Machiel Karels
Essential Schools
The Essential Schools in de VS - scholen die je leren wie je bent
Machiel Karels
Professionele leergemeenschap
De professionele leergemeenschap
Arja Kerpel
Onderzoeksmatig leiderschap
Onderzoeksmatig leiderschap
Myriam Lieskamp
pedagogische sensitiviteit
Werken aan pedagogische sensitiviteit in je team
Myriam Lieskamp
Van deze rotonde
Hoe komen we van deze rotonde? Over het belang van creatief en probleemoplossend denken bij schoolontwikkeling
Myriam Lieskamp
Leiding geven aan een lerende school
Leiding geven aan een lerende school
Machiel Karels
Teamgericht organiseren basisonderwijs
Teamgericht organiseren in het basisonderwijs
Machiel Karels
Leren in verbondenheid
Leren in verbondenheid - Praktisch boek over PLG's
Machiel Karels


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
redactie
Eric van 't Zelfde - De verdeling van onze onderwijskwaliteit
Eric van 't Zelfde - De verdeling van onze onderwijskwaliteit
redactie
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
redactie
Kim Spinder - Succesvolle innovatiestrategie in het onderwijs
Kim Spinder - Succesvolle innovatiestrategie in het onderwijs
redactie
Schoolontwikkeling in een video van één minuut uitgelegd
Schoolontwikkeling in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
redactie
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
redactie
Is het tijd voor een digitale revolutie in het beroepsonderwijs?
Is het tijd voor een digitale revolutie in het beroepsonderwijs?
redactie
Hoe kun je als professional regie nemen over innovatie? Tjipcast 037
Hoe kun je als professional regie nemen over innovatie? Tjipcast 037
redactie
Hoe organiseer je als school kwalitatief goed onderwijs? Tjipcast 044
Hoe organiseer je als school kwalitatief goed onderwijs? Tjipcast 044
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



authentiek leiderschap
lerend netwerk
lerende school
professionele leergemeenschap
schoolleider
schoolontwikkeling
teamleren
transparante organisatie

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest