Het goede doen. En dat samen. Over kwaliteitsbewustzijn in de Agorascholen

Naomi Mertens

Zelfstandig onderwijsadviseur bij MijnLeergemeenschap

  

  Geplaatst op 25 november 2021

We willen het beste voor onze leerlingen. We richten klassen en lessen effectief in, werken met leerlingen aan doelen, bevorderen zelfstandigheid en verantwoorden de opbrengsten aan ouders en anderen. Maar hoe zorgen we ervoor dat dit hele proces van plannen en verantwoorden niet leidt tot toenemende druk op de schouders van de afzonderlijke leraar, maar juist tot samenwerking tussen collega’s die verbindend werkt en die werkdruk omzet in werkplezier?

In de afgelopen jaren hebben Agora-scholen veel tijd en energie gestoken in het professionaliseren en leren in de praktijk. Het versterken van de professionaliteit van de leraar zorgt voor het versterken van de pedagogische en didactische kwaliteit van het onderwijs. Daarnaast neemt het vermogen toe om zelf onderwijs te ontwerpen en om gemaakte keuzes op grond van visie en de grondslag te verantwoorden. Ook in de manieren van verantwoording en het voeren van gesprekken over de opbrengsten is in de afgelopen jaren veel geïnvesteerd (denk bijvoorbeeld aan het werken met de PDSA cyclus en continuous improvement).

In vervolg op het werken aan het versterken van de professionaliteit en de kwaliteit, startten de schoolleiders en ib’ers in schooljaar 2018-2019 aan het traject ‘kwaliteitsbewustzijn’. De bedoeling van dit traject is in elke school een cultuur aan te moedigen waarin medewerkers op basis van hun professionaliteit aangesproken kunnen en willen worden op de kwaliteit van het onderwijs.
Het traject is gebaseerd op vijf pijlers:

  1. Een cultuur voor leren (onderzoekende houding en werkwijze)
  2. Het voeren van de professionele dialoog
  3. Het goede doen
  4. Onderzoeksvaardigheden
  5. Ontwerpvaardigheden

1. Een cultuur voor leren

Scholen zijn ingericht voor het leren van leerlingen. Maar niet per se voor het leren van collega’s. Toch is het erg belangrijk om ruimte en tijd te maken voor reflectie, dialoog over de aanpak en het onderzoeken van de praktijk. Waarom doen we de dingen zoals we ze doen? Kan het ook anders? Wat vinden leerlingen en ouders ervan? Wie kennen we met expertise hierover? Wat is er in verandering, in het land en in de regio?

Door veel vragen te stellen en met elkaar te beantwoorden, werk je aan je eigen onderzoekende houding.

Scholen met onderzoekende teams komen vaker dan andere scholen op nieuwe ideeën en realiseren vaker effectieve aanpakken voor leerlingen. Bovendien blijkt het prettige werkomgevingen op te leveren: nieuwsgierige collega’s dagen je uit om het beste van jezelf te laten zien.

In veel Agorascholen zijn in dit schooljaar activiteiten gestart om de cultuur voor leren te versterken. Zo werken scholen met leerteams en PLG, waarin de praktijk wordt onderzocht. Ook bouwteams werken met nieuwe samenwerkingsvormen, waarin gezamenlijke kwesties eerst preciezer tegen het licht worden gehouden voordat er een oplossing voor wordt gezocht. Het is een kwestie van even op de rem, voordat je weer gas geeft.

Ook bij EBS Het SchatRijk wordt aandacht gegeven aan het werken met leerteams. Marc van de Geer (directeur Het SchatRijk) zegt hierover: ‘Ik hoop dat de leerteams gaan bijdragen aan de ruimte die leraren voelen om van en met elkaar te leren. Het product dat ze opleveren is natuurlijk belangrijk, maar het is juist ook belangrijk dat collega’s elkaar positief-kritisch durven te bevragen en elkaar uitdagen om mooi onderwijs te creëren’.

2. De professionele dialoog

Collega’s praten veel en vaak met elkaar over leerlingen, de lessen en de organisatie van het onderwijs. Het is voor de diepgang van deze gesprekken belangrijk dat er rust en ruimte is voor reflectie, voor andere invalshoeken en voor het gezamenlijk bevragen van de realiteit. Dan doe je met elkaar inzichten op over die praktijk, die je in je eentje niet snel opdoet. Een professionele dialoog is een gesprek dat bijdraagt aan het gezamenlijke, gedeelde doel. Hierin ben je gericht op ieders individuele bijdrage, om samen dat doel te realiseren.

Marjon de Boer (directeur De Korenaar) vertelt: ‘Wij vinden de gesprekken die we voeren in de lesson study heel waardevol. Het lesson study model biedt een kader voor de dialoog over wat we belangrijk vinden in het onderwijs. Het gesprek gaat nu bijvoorbeeld over differentiatie. Dan lezen we erover, zoeken modellen op, praten over wat we herkennen en daarna ontwerpen we een les of lesactiviteit, die we ook uitvoeren. Door het gesprek daarna over wat we gedaan hebben, en over wat werkte of juist niet, leren we veel. We hebben het weer echt over de inhoud met elkaar. En dat levert energie op.’

3. Het goede doen

Over wat ‘goed’ is kunnen we lang praten. Er zijn checklists, scans en andere manieren om vast te stellen of de school ‘aan de maat’ is. Maar met ‘het goede’ bedoelen we nog wat meer: is wat we doen goed voor onze leerlingen en hun ouders, is het duurzaam, draagt het bij aan een langere ontwikkeling en een grotere doelstelling die we hebben met het onderwijs? Als leraren willen verantwoorden dat zij ‘goed’ onderwijs vormgeven, dan moeten ze uitspraken doen over de manier waarop zij kinderen ondersteunen om persoonlijk sterk, sociaal vaardig en met gedegen brede basiskennis op niveau de school te kunnen verlaten en klaar te zijn voor de wereld om hen heen.

De missie en de visie van de school krijgen vorm in de organisatie en inhoud van het onderwijs.

Op scholen waar meer helderheid is over deze grondbeginselen, is meer eenduidigheid in de aanpak en voelen collega’s meer verbinding met elkaar omdat zij samen werken aan een gezamenlijk, gedeeld doel.

De visie op het leren en ontwikkelen van kinderen en de daarmee samenhangende pedagogiek en didactiek is in bijna alle Agorascholen in de afgelopen jaren geherformuleerd en aangescherpt. Nu is het belangrijk om die visie ook ‘in de vingers’ te krijgen. In sommige scholen lopen dit jaar daarom trajecten om de visie verder te concretiseren en een plek te laten krijgen in kwaliteitskaarten, lesvoorbereidingen en didactische en pedagogische aanpakken. Ook op De Rietvink wordt hieraan gewerkt.

Jos Wever (leraar en directeur in opleiding): ‘Dat er een gedachte achter je handelen zit, daar moet je je niet alleen bewust van zijn op een studiedag, maar daar ben je elke dag mee bezig. Met onze kwaliteitsteams houden we met elkaar dat gesprek over goed onderwijs actueel en inspirerend. We willen zowel onze leerlingen als elkaar enthousiasmeren’.

4. Onderzoeksvaardigheden

Om samen de praktijk te kunnen onderzoeken en er positief-kritisch over te kunnen praten, is het goed om onderzoekswerkwijzen te kiezen die aansluiten bij de vragen van de school. In veel scholen wordt gewerkt met de PDSA-cyclus of het Achtje van Actieonderzoek en sommige scholen hebben ook ervaring met lesson study of teacher design cycli. Het zijn allemaal manieren om collectief kennis op te doen en die te verbinden aan concrete praktijken. Kennis doe je niet simpelweg op door erover te lezen of het gepresenteerd te krijgen, maar wordt pas iets waard als je het kunt verbinden aan je eigen ervaringen in relatie tot anderen.

In een aantal scholen wordt het Achtje van Actieonderzoek gebruikt om samen met collega’s een onderwerp bij de kop te pakken, zoals begrijpend lezen, of rekenen voor een bouw of unit. Door samen op zoek te gaan naar bronnen en die te interpreteren en toe te snijden naar een aanpak die voor de eigen school werkt, zijn leraren actief bezig om kennis te verwerven en hun praktijk te verbeteren. Op deze manier professionaliseren is voor collega’s relevant en nuttig.

Janneke Oosterman (directeur Tamarinde) ziet dit ook als een waardevolle aanpak. 'Normaal gesproken zoek je meteen naar een oplossing voor een probleem, maar dan loop je de kans dat je niet de diepte ingaat. We lezen nu vaker literatuur en analyseren steeds vaker data om erachter te komen wat er echt speelt. In het bovenschoolse rekenverbetertraject dat nu loopt, zien we dat het op schoolniveau belangrijk is dat iedereen afzonderlijk betrokken is en op de eigen praktijk reflecteert. Het begint klein, bij de leraar in de klas. Dat is ook best spannend, want je legt je eigen werk en rol open op tafel, terwijl anderen meekijken.’

5. Ontwerpvaardigheden

Samen onderwijs ontwikkelen en ontwerpen, dat is in de ene school meer vanzelfsprekend dan in de andere. We zien dat op deze vaardigheid steeds vaker een beroep wordt gedaan, omdat in meer scholen het onderwijsaanbod persoonlijker wordt afgestemd op de behoeften van leerlingen. Collega’s bereiden vaker samen lessen en lessenreeksen voor en snijden die toe naar de context, het gehanteerde thema en de opbrengstdoelen van die periode. Dat vraagt om inzicht in leerlijnen, conceptuele onderbouwing van de aanpak en ook om creativiteit en vakmanschap.

Scholen werken met diverse vormen van collectief professionaliseren.

Het samen nadenken over de didactische principes van een schoolvak en de vertaling daarvan naar een ontwerp van leerlingactiviteiten levert veel inzicht op voor leraren die meedoen.

Je duikt dieper de lesstof in, om die goed toegesneden te krijgen op specifieke leerlingbehoeften, zoals de hoogbegaafden, of de meertalige leerlingen.

Kim Snelders (directeur in opleiding De Regenboog) vertelt: ‘We begonnen in maart met het maken van filmpjes voor leerlingen. Dat moesten we zelf natuurlijk ook leren. We proberen steeds meer op de leerlijn te ontwerpen. Leerlingen volgen nu deze opgenomen instructies, terwijl wij tijd hebben om leerlingen individueel of in kleinere groepen te begeleiden. Het levert ons op dat we steeds meer dezelfde didactiek hanteren, omdat we met elkaar in gesprek zijn over wat goede aanpakken zijn. Dit schooljaar bieden we in de bovenbouw ook cursussen aan voor leerlingen. Ook die zijn gebaseerd op leerlijnen. Voor ons is dit een pilot. We willen erin leren over onze (Jenaplan)visie en hoe we die het best vertalen naar de praktijk: hoe kunnen we goed differentiëren en goed aansluiten op de leerlingbehoefte.’

Kenmerken van kwaliteit

Een grote groep schoolleiders en ib’ers maakte in februari 2019 een driedaagse reis naar Londen, waar een programma werd verzorgd door de lerarenopleiding van de Universiteit van Londen. Voorafgaand aan de reis werd samengewerkt aan een gezamenlijke taal en gezamenlijk begrip van de kenmerken van kwaliteit. Het kreeg vorm in ‘de kwaliteitsdriehoek’, waarin het leren van leerlingen centraal staat. Om dat leren en ontwikkelen van de leerling goed vorm te kunnen geven, zijn een lerende organisatie en een cultuur voor leren nodig.

Tijdens de reis werden onderzoeksvragen beantwoord en deelnemers deden veel diverse inzichten op, die te groeperen zijn in drie uitspraken:

  1. we willen meer van en met elkaar leren;
  2. we willen het onderzoekend leren en handelen in de school versterken;
  3. we willen werken vanuit vertrouwen en de professionele ruimte van de leraar vergroten.

In de professionaliseringsplannen van de scholen worden deze procesdoelen zichtbaar.

Hoe meer mensen in staat zijn zich over hun werk te verantwoorden op een open en professionele manier, hoe meer we kunnen spreken van kwaliteitsbewustzijn in de organisatie. Om dit te kunnen bereiken, werken schoolteams eraan om een professionele leergemeenschap te zijn, waarin collega’s samen actuele onderwijskwesties bespreken, onderzoeken en nieuwe aanpakken ontwikkelen. Dit levert energie op en het gevoel echt te kunnen bijdragen aan wat belangrijk is voor de leerlingen en het eigen team.

Louise Stoll en haar collega’s bij het Institute of Education van University College London ontwikkelden een kaartenset om de professionele dialoog te bevorderen: ‘Catalyst’. Onderzoeksbevindingen werden erin verwerkt tot stellingen en vragen over de praktijk van samen leren in het team. De set werd door Naomi Mertens in het Nederlands vertaald en bewerkt en uitgegeven bij Onderwijs Maak je Samen. Katalysator: https://shop.onderwijsmaakjesamen.nl/katalysator-voor-verandering.html óf: https://mijnleergemeenschap.nl/katalysator/

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Hoe bevorder je de samenwerking in je schoolteam?
Hoe bevorder je de samenwerking in je schoolteam?
Gratis webinar met Machiel Karels
Wij-leren.nl Academie 
Professionalisering
Cursussen, congressen en opleidingen
Cursussen, congressen en opleidingen
Gemiddeld beoordelen deelnemers ons met een 8,4
Medilex Onderwijs 
Overdenken en doen
Overdenken en doen - Een pedagogische bijdrage aan adaptief onderwijs.
Luc Stevens
Creativiteit ontwikkelen
Creativiteit - wat is creativiteit en hoe ontwikkel je het?.
Machiel Karels
Vrijheid voor onderwijs: wat heeft de school nodig om school te zijn?
Van vrijheid van onderwijs naar vrijheid voor onderwijs; een onderwijspedagogisch argument.
Gert Biesta
Kwaliteitskaarten School aan Zet
Kwaliteitskaarten School aan Zet
redactie
Onderzoekend en ontwerpend leren
Onderzoekend en Ontwerpend Leren: Wat vraagt dit van de leerkracht?
Sietske van der Wegen
Kritisch denkvermogen onderzoekende houding leerkracht
Actief kritisch denkvermogen en onderzoekende houding: de leerkracht als rolmodel
Sietske van der Wegen
Toezicht onderwijskwaliteit
Toezicht houden op onderwijskwaliteit is niet zo ingewikkeld
Harm Klifman
Duurzame schoolontwikkeling
Duurzame schoolontwikkeling: werken aan het schoolplan in een lerende organisatie
Jan Jutten
Onderwijs moet boeien
Onderwijs moet niets, behalve boeien
Jan Jutten
De school als professionele leergemeenschap
Samen werken en leren in een professionele leergemeenschap
Myriam Lieskamp
Leren samen leren
De meerwaarde van professionele leergemeenschappen en lerende netwerken
Naomi Mertens
Maak je kwaliteitszorg levend
Maak je kwaliteitszorg levend!
Minke Knol
Leren in verbondenheid
Leren in verbondenheid - Praktisch boek over PLG's
Machiel Karels
Kwaliteitszorg onderzoek
Wie is de baas over de kwaliteit van het onderwijs?
Harm Klifman


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
redactie
Eric van 't Zelfde - De verdeling van onze onderwijskwaliteit
Eric van 't Zelfde - De verdeling van onze onderwijskwaliteit
redactie
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
redactie
Omix Webtalks met Sjef Drummen - De match tussen kunst en onderwijs
Omix Webtalks met Sjef Drummen - De match tussen kunst en onderwijs
redactie
Kim Spinder - Succesvolle innovatiestrategie in het onderwijs
Kim Spinder - Succesvolle innovatiestrategie in het onderwijs
redactie
Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
redactie
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
redactie
Wat kunnen we leren van het Niekée en Agora onderwijs?
Wat kunnen we leren van het Niekée en Agora onderwijs?
redactie
Hoe kun je als professional regie nemen over innovatie? Tjipcast 037
Hoe kun je als professional regie nemen over innovatie? Tjipcast 037
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



agora
didactiek
jenaplan-onderwijs
kwaliteitskaarten
kwaliteitszorg
leerlijn
lesson study
onderwijskwaliteit
onderzoekend leren
professionele leergemeenschap
teamleren

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest