Ontdekkend leren
Geplaatst op 31 januari 2023
Wat is ontdekkend leren?
Ontdekkend leren is een werkwijze die vooronderstelt dat de leerling ergens in psychologisch opzicht aan toe is en daarom in staat stelt hem uit te dagen om de wereld actief te onderzoeken. Hierbij is de natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen het uitgangspunt.
Bij ontdekkend leren wordt thematisch gewerkt en nieuwe kennis wordt in de context geplaatst. Hierdoor leren kinderen verbanden zien. Het gaat dus niet om het leren van losse feitjes. Door nieuwe kennis en vaardigheden te verbinden aan eerder verworven kennis, beklijft het beter. Daarnaast is het zo dat de leerling de leerstof beter onthoudt als hij het zelf ontdekt.
Ontdekkend leren is actief leren
Bij ontdekkend leren zijn de leerlingen actief bezig met hun leerproces. Ze ontwikkelen hun talenten en leren hoe ze die optimaal kunnen inzetten. Ook leren ze zelfstandig denken en handelen. Ze leren initiatieven nemen, plannen, uitvoeren en reflecteren. De leerlingen ontdekken de zin van het leren en ze leren van en met elkaar.
Ontdekkend leren en coöperatief leren
Ontdekkend leren maakt gebruik van coöperatief leren. Coöperatief leren heet ook wel samenwerkend leren. Het gaat hierbij om de samenwerking tussen sterkere en zwakkere leerlingen. Dit wordt gestimuleerd door coöperatieve werkvormen, waarbij kinderen in tweetallen of groepjes werken.
Coöperatief leren maakt gebruik van de verschillen tussen kinderen. De kinderen zoeken samen naar een oplossing en helpen elkaar. Coöperatieve werkvormen hebben naast een cognitief doel ook een doel dat gericht is op het samenwerken van de leerlingen.
Ontdekkend leren en de meervoudige intelligenties
Ontdekkend leren sluit aan bij de meervoudige intelligenties (MI) van Gardner. Het uitgangspunt van dit concept is dat kinderen op verschillende manieren intelligent kunnen zijn. Er zijn acht manieren:
- verbaal/linguïstische intelligentie, dat wil zeggen dat je intelligent bent met taal.
- logisch/mathematische intelligentie, dat wil zeggen dat je intelligent bent met rekenen.
- visueel/ruimtelijke intelligentie, dat wil zeggen dat je intelligent bent met zien.
- muzikaal/ritmische intelligentie, dat wil zeggen dat je intelligent bent met muziek.
- lichamelijke/kinesthetische intelligentie, dat wil zeggen dat je intelligent bent met bewegen.
- interpersoonlijke intelligentie, dat wil zeggen dat je intelligent bent met betrekking tot mensen.
- intrapersoonlijke intelligentie, dat wil zeggen dat je intelligent bent met betrekking tot jezelf.
- natuurgerichte intelligentie, dat wil zeggen dat je intelligent bent met betrekking tot de natuur.
Elk kind ontwikkelt zich in een aantal van deze intelligenties sterker dan in andere. Het is belangrijk dat elk kind de verschillende intelligenties ontwikkelt en zich bewust is van zijn eigen, unieke intelligentiepatroon met sterke kanten en ontwikkelpunten. Kinderen leren dat elk mens uniek is en dat de kracht ligt in de gezamenlijke diversiteit.
Bij ontdekkend leren onderzoeken de leerlingen een onderwerp door samen te werken en te leren van hun eigen en elkaars intelligenties. Na het gezamenlijke onderzoek presenteren de leerlingen hun uitkomsten vanuit hun verschillende intelligenties.
Kanttekening: Er is internationaal veel kritiek op de theorie van de meervoudige intelligenties, zie ook: https://wij-leren.nl/meervoudige-intelligenties.php.
Leerling, leerkracht, leerstof
Leren is een actieve bezigheid, waarbij de leerlingen de leerstof proberen te begrijpen en verbinden met bestaande kennis. Daarvoor is het wel een voorwaarde dat de leerlingen een ‘kapstok’ met basiskennis hebben. Daarom is het belangrijk dat de leerkracht vooraf controleert welke voorkennis de leerlingen hebben. Daar kan de leerkracht dan op aansluiten en eventuele ontbrekende kennis eerst introduceren.
Het is goed om daarbij te verwijzen naar eerder behandelde stof, want de leerlingen onthouden nieuwe leerstof beter als het gekoppeld kan worden aan bestaande kennis. Laat de leerlingen aan het einde van de les de leerstof in eigen woorden samenvatten. Integreer de nieuwe leerstof in andere vakgebieden.
Stappenplan voor ontdekkend leren
Ontdekkend leren kan spontaan ontstaan, maar de leerkracht kan de nieuwsgierigheid van de leerlingen ook prikkelen. Een stappenplan kan daarbij houvast geven. Er zijn diverse stappenplannen ontwikkeld, onder andere het Nederlandse model van Van Graft & Kemmers. Dit model onderscheidt de volgende stappen:
- Confrontatie
- Verkennen
- Opzetten experiment
- Uitvoeren van het experiment
- Concluderen
- Presenteren van resultaten
- Verdiepen en verbreden
Confrontatie
Ontdekkend leren start met de confrontatie met een probleem of voorwerp. Een probleem of voorwerp is geschikt als het voldoet aan de volgende voorwaarden:
- Het sluit aan bij de belevingswereld van kinderen.
- Het roept verwondering op en maakt nieuwsgierig.
- Het nodigt uit tot verder onderzoek.
Verkennen
In deze fase krijgen de kinderen de kans om het probleem of voorwerp te verkennen. Als het een concreet voorwerp is, kunnen ze het bekijken, voelen, ruiken of ernaar luisteren. Aanwezige voorkennis wordt opgefrist en de kinderen kunnen ervaringen uitwisselen.
Opzetten experiment
Tijdens de verkenningsfase komen er vragen boven bij de kinderen. Die vragen worden in deze fase omgezet in onderzoeksvragen voor een onderzoek. Samen met de leerkracht bedenken de kinderen een plan voor het onderzoek. Wat hebben we nodig? Waar gaan we werken? Wie doet wat?
Uitvoeren van het experiment
Als het plan klaar is, kunnen de kinderen starten met de uitvoering. Tijdens het proces houden de kinderen een logboek bij. De leerkracht evalueert al tijdens het onderzoek.
Concluderen
Na het onderzoek kunnen de conclusies getrokken worden. Misschien is het probleem nu opgelost, maar er kunnen ook vervolgvragen zijn.
Presenteren van de resultaten
De leerlingen verwerken de conclusies in een presentatie. De leerkracht stimuleert om de resultaten goed samen te vatten en in een passende vorm te presenteren. Dat kan op diverse manieren: in een tabel, woordspin, grafiek, tekening of tentoonstelling.
Verdiepen en verbreden
De leerkracht kan het onderwerp uitdiepen en integreren bij andere vakken. Hier kan hij/zij ook een activiteit aan koppelen, zoals een muurkrant of een opdracht voor handvaardigheid.
Ontdekkend leren en hoogbegaafde kinderen
Ontdekkend leren past mooi bij de specifieke leereigenschappen van hoogbegaafde kinderen. Hoogbegaafden hebben een natuurlijke drang om te ontdekken en te onderzoeken, en dat is een speerpunt bij ontdekkend leren. Ontdekkend leren stimuleert creativiteit en originaliteit en biedt veel ruimte voor eigen inbreng, dat vinden hoogbegaafden fijn. Andere leereigenschappen van hoogbegaafden zijn:
- Ze willen in grote stappen naar het einddoel.
- Ze houden niet van herhaling.
- Ze zijn snel van begrip.
- Ze hebben een grote algemene interesse.
- Ze kunnen snel verbanden leggen tussen nieuwe en oude kennis.
- Ze hebben doorgaans een sterk analytisch inzicht.
- Ze hebben doorgaans een groot probleemoplossend vermogen.
Deze kenmerken van hoogbegaafden komen goed van pas bij ontdekkend leren.
Samengevat
Ontdekkend leren is dus actief, onderzoekend leren waarbij gebruik gemaakt wordt van coöperatieve werkvormen en de meervoudige intelligenties van Gardner. Het heeft positieve gevolgen op de leerhouding en de motivatie.
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
E- learning module

Hoogbegaafde leerlingen in beeld
Herken de specifieke onderwijsbehoeften van hoogbegaafde leerlingen
Medilex Onderwijs
Medilex Onderwijs

Scholing

Ontwikkeling
Van kind naar volwassene, van beginner naar expert
oo.nl
oo.nl

E-learning module

Wat is begaafdheid?
Gratis online module voor leraren
Wij-leren.nl Academie
Wij-leren.nl Academie


Van jaarklassensysteem naar kindgericht onderwijs.
Machiel Karels

Vertrouwen en zelfvertrouwen als kwaliteiten van ontwikkeling en leren.
Luc Stevens

Hoe kinderen leren: intelligentie - leerprocessen
Arja Kerpel

Leerlingen leren kennen: leefwereld - ontwikkelingspsychologie
Arja Kerpel

Coöperatief leren: samenwerkend leren - principes - voordelen
Arja Kerpel

Coöperatieve werkvormen: 17 werkvormen voor groepen
Arja Kerpel

Verwondering in de les
Dick van der Wateren

Kleine onderzoekjes, grote resultaten
Bea Pompert

Op onderzoek in de klas
Dolf Janson

Vijf hardnekkige mythes over leerbereidheid
Ivo Mijland

Vernieuwende aanpakken bètaonderwijs verbeteren leerprestaties en vergroten interesse
Annemieke Top

Onderzoekend leren met computersimulaties
redactie

De leerhouding als basis voor succes op school
Jos Cöp

De vijf disciplines als basis voor boeiend onderwijs
Jan Jutten

Talentontwikkeling met wetenschap en techniek
Hanno van Keulen

Techniek - Onderzoeken met de empirische cyclus (1)
Hanno van Keulen

Techniek - Onderzoeken met de empirische cyclus (2)
Hanno van Keulen

Oei, dat weet ik niet, laten we het samen onderzoeken
Martine Blonk - Meulenkamp

Zes stappen om geïntegreerd thematisch onderwijs te ontwerpen
Bertine van den Oever

Zes stappen om geïntegreerd thematisch onderwijs te ontwerpen
Bertine van den Oever

Zes stappen om geïntegreerd thematisch onderwijs te ontwerpen
Bertine van den Oever

Zes stappen om geïntegreerd thematisch onderwijs te ontwerpen
Bertine van den Oever

Fascinerende ontdekkingen met kinderen rondom wetenschap en techniek
Arja Kerpel

Het Grote Vindingrijkboek - Creativiteit ontwikkelen in het onderwijs
Arja Kerpel

De kracht van spel, waar leerkrachten en kinderen elkaar ontmoeten
Bertine van den Oever

Coöperatieve werkvormen in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Coöperatief leren in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Creativiteit in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Hoogbegaafdheid in een video van één minuut uitgelegd
redactie

Het belang van maakonderwijs op de basisschool. Tjipcast 020
redactie

Is creativiteit te leren? Tjipcast 009
redactie

Wanneer voelen hoogbegaafde kinderen zich op hun plek?

Welke criteria zijn geschikt om hoogbegaafden te screenen?

Stimuleert onderzoekend leren bij vmbo-t-leerlingen leren samenwerken en communiceren?

Welke competenties zijn nodig voor begeleiders in hybride leeromgevingen?

Wat is het effect van vooraf toetsen?

Hoe geef je sterke rekenaars wat ze nodig hebben aan uitdaging?

Wat is de toegevoegde waarde van intelligentietests?

Hoe beïnvloed je de instroom van het gymnasium?

Wat is de rol van Intern begeleiders bij het bieden van extra ondersteuning?

Hoe effectief is projectmatig werken in de bovenbouw?

Differentiatie in de klas middels opdrachtgestuurd leren

Studiemotivatie hoogbegaafde leerlingen in VWO-plus

Invloed van cognitieve en motivationele differentiatie bij hoogbegaafde en getalenteerde leerlingen

Excellentie bij samenwerkend leren in het hoger onderwijs

Identificatie en ontwikkeling van excellente leerlingen
[extra-breed-algemeen-kolom2]

22 belevingswereld
40 coöperatief leren
34 coöperatieve werkvormen
52 creativiteit
99 hoogbegaafdheid
86 kindgericht onderwijs
27 meervoudige intelligenties
50 natuurlijk leren
50 ontdekkend leren
46 probleemoplossend vermogen
40 coöperatief leren
34 coöperatieve werkvormen
52 creativiteit
99 hoogbegaafdheid
86 kindgericht onderwijs
27 meervoudige intelligenties
50 natuurlijk leren
50 ontdekkend leren
46 probleemoplossend vermogen

Quatrata - Een spel met veel varianten en niveaus 

Arja Kerpel

Speel je mee in Li La Land? - Doe verrassende ontdekkingen 

Tineke Verdoes

Dwarsbomen - Strategiespel met veel variaties 

Gezine Keizer

Lichttafel - Veelkleurig spelen met transparant spelmateriaal 

Bertine van den Oever