Het Grote Vindingrijkboek

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 1 juni 2014

>> Het Grote Vindingrijkboek direct bestellen.

Creativiteit stimuleren, hoe doe je dat? En... wat is creativiteit precies? David van der Kooij schrijft daarover in Het Grote Vindingrijkboek. Het boek – inclusief lesideeën - is als volgt opgebouwd:

Creativiteit kun je leren
Nieuwsgierig en vragend
Verbindingen maken
Vernieuwend en avontuurlijk
Autonomie, betrokkenheid en eigenaarschap
Tot slot: enkele voorbeelden van lesideeën.

Wat is creativiteit?

Creativiteit is het vermogen om creatief te denken en te handelen, om bekende dingen anders te zien, nieuwe combinaties te maken en de wereld te vormen. Creativiteit is het verband zien tussen twee prikkels, die eigenlijk niets met elkaar te maken hebben. Als je een eerdere ervaring gebruikt om een geheel nieuwe oplossing te vinden voor een probleem, dan is dat creatief. Als een nieuwe gedachte zich aan je opdringt, die een vernieuwende aanpak mogelijk maakt, dan gaat het om creativiteit. Dat geldt voor elke handeling, elk product dat je kunt beetpakken en dat tot nu toe niet bestond.

Een creatief persoon is handig in het vinden van nieuwe routes buiten bestaande wegen. Hij is daarom goed toegerust om staande te blijven in een veranderende wereld, en om zichzelf daarin een goede plek te verwerven. Creativiteit moet in balans zijn met logisch denken. Denk aan het Apollo-project naar de maan: creativiteit bracht de mens op de maan, logisch denken bracht hem weer veilig thuis.

Creativiteit kun je leren

Creativiteit heeft elk mens al van zijn geboorte in zich. Kinderen verdienen het om te leren hoe ze hun creativiteit ten volle kunnen ontplooien. Creativiteit is geen mysterieus talent, maar een keuze voor persoonlijke ontwikkeling. Je kunt het ontwikkelen; creatief denken, een creatieve houding en creatief gedrag. Creativiteit is niet voorbehouden aan ontwerpers en reclamemakers. Zij verrichten hard denkwerk, dat kun je leren en oefenen. Natuurlijk zijn sommige mensen gevoeliger voor het zien van nieuwe verbanden, maar iedereen heeft deze capaciteit in zich en kan daarin groeien.

Robert Sternberg en Todd Lubart beschrijven in hun theorie over creativiteit dat de mate waarin creativiteit zich uit, wordt bepaald door een dynamische combinatie van zes factoren:

Intelligentie. Creativiteit wordt geboren in gedachten.
Kennis. Kennis is grondstof voor creativiteit.
Denkstijl. Een vragende, experimenterende denkstijl levert andere gedachten op dan een gesloten en kritische denkstijl.
Persoonlijkheid. Denk aan kenmerken als: risico’s durven nemen, doorzetten, tegen de stroom in zwemmen.
Motivatie. Creativiteit bloeit wanneer we opgaan in een activiteit, dat vraagt om intrinsieke motivatie.
Omgeving. Creativiteit gedijt alleen in een omgeving waar het wordt geaccepteerd, gekoesterd en gefaciliteerd.

Een creatieve leerkracht beseft dat hij rolmodel is, en geeft daarom ook ruime aandacht aan zijn eigen creatieve ontwikkeling. Hoe doe je dat?

Moedig een vragende houding aan en straal nieuwsgierigheid uit.
Stel grote vragen, denk en speculeer hardop.
Geef ruimte voor spel, experiment, risico’s, falen en doorzetten.
Sta open voor avontuur en nieuwe ideeën van jezelf en anderen.

Teresa Cremin beschrijft dit in vier pijlers, waarop een creatief leerklimaat in de klas rust:

Stimuleren van een nieuwsgierige en vragende houding.
Verbindingen maken die het leren relevant maken voor de leerling.
Toelaten van en zoeken naar vernieuwing.
De leerling eigenaarschap geven over zijn eigen creativiteit en leerproces, autonoom en betrokken.

Nieuwsgierig en vragend

In de schoolbanken krijgen kinderen in hoog tempo de basisinformatie voorgeschoteld van alles wat de mens sinds zijn bestaan heeft bedacht. Helaas komt de nieuwsgierigheid – de drijfveer om autonoom te leren- daarbij nogal in het gedrang. Dit heeft gevolgen voor de intrinsieke motivatie. Om de kinderen toch gemotiveerd te krijgen, halen we van alles in de klas; wortels, enz. Maar het kan echt anders: door veel meer in te spelen op de natuurlijke nieuwsgierigheid.

Verbindingen maken

Creativiteit is het maken van nieuwe verbindingen. Bij creatief denken gebruik je diverse denkstrategieën. De rode draad in deze strategieën is associëren; bestaande gedachten verbinden tot nieuwe gedachten. Creativiteit is dingen samenbrengen die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben en kijken of het wat zinnigs oplevert. Bij het vormen van nieuwe gedachten zijn bepaalde denkprocessen actief:

Associëren. Waar doet dit allemaal nog meer aan denken?
Analogieën herkennen. Waar heeft dit allemaal nog meer overeenkomsten mee?
Anders waarnemen. Wat kan dit allemaal nog meer voorstellen?
Verbeelden. Waar kan dit allemaal nog meer in veranderen?

Turbolessen

1. Kijk, een vroempan!
Maak samen met de leerlingen een lijst met geluiden: Knal, Boem, Roetsj, Vroem… Neem een voorwerp en combineer dat met een van de geluiden. Bijvoorbeeld: Knalhek, Vroempan. Maak er een tekening van en leg uit wat het is, hoe het werkt.

2. Een ding met gebreken
Kies een gebruiksvoorwerp. Neem daar een essentieel onderdeel van weg. Opdracht: verzin iets dat dezelfde functie heeft, maar zonder dat onderdeel.
-   Een tafel zonder poten…
-   Een schenkkan zonder tuit…
-   Verlichting zonder lamp…

3. Welk dier ben ik?
Kinderen zoeken naar een eigenschap die ze gemeen hebben met een dier. Eerst zetten de kinderen eigenschappen van zichzelf op een rijtje, daar zoeken ze een dier bij met één of meer dezelfde eigenschappen. Best lastig! Het kan ook andersom: In welk opzicht lijk ik op een kever? Waarom?

Vernieuwend en avontuurlijk

Als je blijft doen wat je altijd deed, krijgt je wat je al hebt. Creatieve ontwikkeling heeft een omgeving nodig die toeval toelaat en zoekt naar wegen om daarvan te leren. Dat vraagt een flexibele leerkracht, die ruimte geeft voor experimenteren, trial-and-error en spontaniteit in de leeromgeving.

Misverstanden rond creativiteit

Creativiteit is een containerbegrip geworden, dat ieder te pas en te onpas gebruikt zonder dat ze er een goed beeld van hebben. Enkele misverstanden zijn:

Creativiteit, dat zijn toch de expressievakken? Dit leidt tot de koppige vooronderstelling dat creatief denken zijn enige bestaansreden binnen het domein van de kunsten heeft.
Creativiteit en spiritualiteit, dat lijkt toch heel erg op elkaar?
Creativiteit, dat kan ik niet. Ik ben geen Newton of Picasso.
Creativiteit, dat is slim zijn.

Autonomie, betrokkenheid en eigenaarschap

De unieke creativiteit van een kind kan ontwikkelen als het kind de kans krijgt om autonoom te denken en te doen, om zelf keuzes te maken in het leerproces. De leerkracht begeleidt en reflecteert, dit stimuleert eigenaarschap en betrokkenheid; wat zich uit in doorzettingsvermogen.
Beoordeling, competitie en externe beloning hebben doorgaans een flink negatief effect op de creativiteit en leerprestaties. Het maakt veel kinderen – en volwassenen- angstig en ontneemt ze de lust tot leren, creëren en presteren.

In dit hoofdstuk komen ook waardevolle lessen van Carol Dweck (mindset), Howard Gardner (meervoudige intelligentie), Jelle Jolles en Teresa Amabile aan bod. De auteur schrijft: ‘Zij hebben ieder een belangrijk verhaal te vertellen als het om ontwikkeling en onderwijs gaat. Neem hun verhalen ’s ochtends in je achterhoofd mee naar school. Jouw leerlingen zijn dat waard.’

Tot slot

Het Grote Vindingrijkboek combineert interessante informatie over creativiteit met leuke lessen. Hoewel ik niet elke les in mijn klas zou geven, vind ik er veel inspirerende voorbeelden in staan die ik zeker met de kinderen ga doen. Het boek is prachtig vormgegeven: met aansprekende afbeeldingen, tekeningen en stripjes. Een feest om te lezen, een aanrader voor elke leraar in het PO en de onderbouw van het VO.