Wat zijn de opbrengsten van vakintegratie?

Geplaatst op 23 januari 2022

Vakintegratie in het basisonderwijs: effecten en aandachtspunten

Vakintegratie wint terrein in het primair onderwijs. Steeds meer scholen zoeken naar manieren om vakken niet afzonderlijk, maar in samenhang aan te bieden. Door bijvoorbeeld taal- en rekenonderwijs te verbinden aan bètavakken of zaakvakken, ontstaat een rijkere leeromgeving die beter aansluit bij de belevingswereld van leerlingen. Maar wat levert vakintegratie op? En waar moet een school rekening mee houden bij het ontwerpen van geïntegreerd onderwijs?

Wat is vakintegratie?

Vakintegratie betekent dat traditionele schoolvakken worden samengevoegd tot één leergebied. Het kan daarbij gaan om zaakvakken (zoals geschiedenis en aardrijkskunde), bètavakken (zoals natuur en techniek), maar ook om taal- en rekenonderwijs. De mate van integratie varieert: soms blijven vakken inhoudelijk gescheiden, maar worden ze ondergebracht in één thema; in andere gevallen worden ze inhoudelijk en didactisch volledig vervlochten.

Voorstanders wijzen erop dat de wereld buiten school ook niet is opgedeeld in vakken. Geïntegreerd onderwijs zou daarom beter voorbereiden op de echte wereld. Tegelijkertijd benadrukken tegenstanders dat vakken gebaseerd zijn op wetenschappelijke disciplines en dat die structuur juist nodig is om kennis goed te ordenen en op te bouwen.

Drie vormen van vakintegratie

In de praktijk zijn drie vormen van vakintegratie te onderscheiden:

1. Integratie van zaakvakken: bijvoorbeeld aardrijkskunde, geschiedenis en natuuronderwijs binnen een thema als ‘het klimaat’.
2. Integratie van taal- en rekenonderwijs in bètavakken: bijvoorbeeld rekenen binnen een techniekproject of taalontwikkeling via onderzoekend leren.
3. Integratie van kunstonderwijs: denk aan muziek, drama of beeldende kunst als middel om andere leerinhouden te verdiepen.

Elke vorm kent eigen kansen en valkuilen.

Opbrengsten van geïntegreerde zaakvakken

Thematisch onderwijs, waarin zaakvakken zijn geïntegreerd rond een centraal thema, is populair in het primair onderwijs. Toch is er opvallend weinig systematisch onderzoek gedaan naar de opbrengsten. De meeste studies beschrijven praktijkervaringen van leerkrachten of kleinschalige projecten. Er zijn nauwelijks vergelijkingen tussen thematisch onderwijs en traditioneel vakonderwijs gemaakt.

Daar waar wel leereffecten worden gevonden, is het de vraag of deze toe te schrijven zijn aan de integratie zelf. Nieuwe werkvormen, meer keuzevrijheid of een veranderende rol van de leerkracht kunnen even goed verklarend zijn. Dit maakt het lastig om harde conclusies te trekken over de effectiviteit van zaakvakintegratie.

Taal en rekenen geïntegreerd in bètaonderwijs

Het meeste empirisch onderzoek naar vakintegratie is gedaan binnen het bètadomein. Studies naar STEM-onderwijs (Science, Technology, Engineering, Mathematics) laten over het algemeen zien dat geïntegreerde programma’s iets betere leerresultaten opleveren dan traditionele programma’s. Vooral de koppeling van taal- en rekenonderwijs aan bètavakken blijkt effectief.

Voor taalontwikkeling zijn de opbrengsten duidelijk. Leerlingen die geïntegreerd onderwijs kregen, scoorden beter op woordenschat en leesbegrip. Bovendien ontwikkelden zij een positievere houding ten opzichte van wetenschap. Het blijkt dat spreken en schrijven over wetenschappelijke concepten bijdraagt aan begrip én taalontwikkeling. Tegelijkertijd biedt het bètavak betekenisvolle contexten waarin taalvaardigheid functioneel wordt toegepast.

Ook de combinatie van rekenen en bètavakken is veelbelovend. Hier geldt dat de volgorde belangrijk is: eerst rekenen, dan de bètavakken, levert de beste resultaten op voor wiskunde. Voor het verdiepen van bètakennis blijkt juist volledige integratie effectiever. Deze bevindingen benadrukken dat vakintegratie niet alleen organisatorisch, maar vooral inhoudelijk goed doordacht moet zijn.

Kunstonderwijs als versterker

Kunstvakken kunnen op verschillende manieren worden ingezet binnen geïntegreerd onderwijs. Toneel, muziek en beeldende kunst bieden mogelijkheden om leerstof op een andere manier te verwerken. Zo kunnen leerlingen historische gebeurtenissen naspelen of begrippen verbeelden in een kunstwerk. Dit versterkt het geheugen en verdiept de verwerking van informatie.

Vooral leerlingen met leerachterstanden lijken baat te hebben bij kunstintegratie. Onderzoek wijst op positieve effecten op taalontwikkeling, creatief denken en sociale vaardigheden. Het gebruik van kunst als didactisch hulpmiddel vraagt wel om vakoverstijgende samenwerking en creativiteit van de leerkracht.

Vaardigheden versus kennis

Vakintegratie wordt vaak gezien als een manier om 21e-eeuwse vaardigheden te bevorderen: probleemoplossend vermogen, samenwerken, kritisch denken en informatievaardigheden. Toch is het bewijs hiervoor beperkt. Er zijn nauwelijks studies die aantonen dat geïntegreerd onderwijs daadwerkelijk leidt tot betere vaardigheden op deze terreinen.

Bovendien blijkt uit onderzoek naar expertiseontwikkeling dat dergelijke vaardigheden pas effectief ontwikkeld kunnen worden op basis van een stevige kennisbasis. Wie weinig weet over een onderwerp, kan moeilijk kritisch nadenken of informatie beoordelen. Dit geldt zowel binnen een vak als bij vakoverstijgend werken. Domeinkennis is dus een voorwaarde voor het ontwikkelen van vaardigheden, niet een overbodig bijproduct.

Voorwaarden voor succesvolle vakintegratie

Vakintegratie vraagt veel van leraren. Zij moeten niet alleen vakinhoudelijk sterk zijn in meerdere domeinen, maar ook didactisch in staat zijn om zinvolle verbindingen te leggen. Daarnaast moeten zij kunnen omgaan met bredere opdrachten, een coachende rol innemen en ruimte geven aan leerlingen om hun eigen leerweg te vinden.

Succesvolle vakintegratie vraagt daarom:

• Sterke vakinhoudelijke expertise van de leerkracht
• Duidelijke leerdoelen per vakgebied
• Bewuste didactische keuzes in volgorde en vorm van integratie
• Een stevige basis van domeinkennis bij leerlingen
• Professionele samenwerking tussen collega’s en vakexperts

Conclusie

Vakintegratie kan bijdragen aan rijker, betekenisvoller onderwijs. Vooral de combinatie van taal, rekenen en bètavakken levert positieve leeropbrengsten op. Leerlingen bouwen niet alleen kennis op, maar ontwikkelen ook bredere taal- en rekenvaardigheden.

De verwachtingen ten aanzien van het ontwikkelen van probleemoplossend vermogen of informatievaardigheden zijn vooralsnog minder goed onderbouwd. Dergelijke vaardigheden ontwikkelen zich vooral binnen en dankzij een stevige kennisbasis. Vakintegratie kan daar een bijdrage aan leveren, mits goed doordacht en vakinhoudelijk sterk uitgevoerd.

Voor scholen die werk willen maken van vakintegratie, is het belangrijk om inhoud en vorm met zorg te ontwerpen. Alleen dan kan vakintegratie bijdragen aan betekenisvol leren – én aan het versterken van zowel kennis als vaardigheden.

Geraadpleegde bronnen

• Boxtel , C. van  en anderen (2009). Vakintegratie in de mens- en maatschappijvakken – Theorie en praktijk. Expertise centrum Mens- en Maatschappijvakken en Landelijk Expertisecentrum Economie en Handel, Amsterdam.http://www.expertisecentrum-mmv.nl/cms_data/Vakintegratie_LEMMV_webversie2.pdf
• Bradbury, L. (2014) ‘Linking Science and Language Arts: A Review of the Literature Which Compares Integrated versus Non-Integrated Approaches’. In: Journal of Science Teacher Education 25 (4): 465-488. 2014.
• Czerniak, C. & C. Johnson (2014). Interdisciplinary Science Teaching. In N.G. Lederman & S.K. Abell (eds.), Handbook of Research on Science Education, Volume II (pp. 395-411). London: Routledge.
• French, L. (2004). ‘Science as the center of a coherent, integrated early childhood curriculum’. In: Early Childhood Research Quarterly 19: 138-149.
• Girod, M. & T. Twyman (2009). ‘Comparing the added value of blended science and literacy curricula to inquiry-based science curricula in two 2nd-grade classrooms’. In: Journal of Elementary Science Education 21: 13-32.
• Hirsch, E.D. (2016). Why knowledge matters. Rescuing our children from failed educational theories. Cambridge, Harvard Education Press.
• Hurley, M.M. (2001). ‘Reviewing integrated science and mathematics: The search for evidence and definitions’. School science and Mathematics 98 (6), 320-327.
• Lattuca, L.R., Voigt, L.J. & K.Q. Faith (2004). ‘Does interdisciplinarity promote learning? Theoretical support and researchable questions’. In: The Review of Higher Education, 28(1): 23-48. http://pages.ramapo.edu/~vasishth/Interdisciplinary_Education/Lattuca+Does_Interdisciplinarity_Promote_Learning.pdf
• Rinne, L., Gregory, E., Yarmolinskaya, J. & M. Hardiman (2011). ‘Why Arts Integration Improves Long-Term Retention of Content’. By: Mind, Brain & Education, 5 (2): 89-96.
• Robinson, H. (2013). ‘Arts Integration and the Success of Disadvantaged Students: A Research Evaluation’. In: Arts Education Policy Review 144: 191-204.
• Vitale, M.R. & N.R. Romance (2011a), ‘Adaptation of a Knowledge-based instructional intervention to accelarate student learning in science and early literacy in grades 1 and 2’. In: Journal of Curriculum and Instruction 5(2): 79-93.
• Vitale, M.R. & N.R. Romance (2011b), ‘Using in-depth science instruction to accelarate student achievement in science and reading comprehension in grades 1-2’. In: International Journal of Science and Mathematics Education 10: 457-572.