Pratend en lezend woorden leren; Intro en overzicht -0-

Paul Filipiak

Taalleesdeskundige bij Filipiak Educatie en Multimedia

 

Kinderen leren de hele dag door woorden. Het ene woord leren kinderen via instructie, het andere woord incidenteel. Je woordenschatonderwijs moet voor kinderen genoeg mogelijkheden bieden om deze woorden tegen te komen en te kunnen leren. Het is niet mogelijk om alle woorden via instructie aan te bieden. Maar welke woorden juist wel en welke niet? En hoe moet je deze woorden dan aanleren? Kan je ook aandacht geven aan woorden die je niet via instructie aanbiedt? Hoe? En hoe kun je de woordenschat van je leerlingen toetsen? In deze serie worden deze vragen besproken.

In 12 artikelen worden de volgende onderwerpen behandeld:

• Deel 1: Woorden in de klas
• Deel 2: Woordselectie (1)
• Deel 3: Woordselectie (2)
• Deel 4: Woordselectie (3)
• Deel 5: Woordselectie en didactiek
• Deel 6: Woordenschatonderwijs
• Deel 7: Pratend woorden leren
• Deel 8: Lezend woorden leren
• Deel 9: Kennisgericht woorden leren
• Deel 10: Toetsing
• Deel 11: Woorden in het brein
• Deel 12: Woordselectie en woordenschatdidactiek

Samenvattend

Incidenteel woordleren vindt de gehele schooldag plaats. Ook de dagelijkse schoolvakken verbreden de woordkennis van je leerlingen. Via Directe Instructie is het onmogelijk om duizenden woorden te leren in aparte woordenschatlessen. 

Woordselectie dient betrekking te hebben op woorden in zinnen en teksten en op andere eigenaardige eigenschappen van woorden. Het heeft betrekking op frequente woorden die terloops worden geleerd, op woorden die meer uitleg vragen en op moeilijk te leren woorden. Bij drie verschillende woordgroepen gaat het om een kwalitatieve indeling van typen woorden, die enigszins verwijzen naar woordfrequentie, maar vooral naar het nut van woorden voor alledaagse taalvaardigheden en kennisverwerving. 

Woordenschatonderwijs dient te zijn gericht op het beter luisteren, lezen, spreken en schrijven van je leerlingen en niet vooral op het afnemen van woordenschattoetsen. Gedurende de schooldag kun je je woordselectie afstemmen op de woorden die je leerlingen missen bij het praten over wat ze zien, over wat ze hebben meegemaakt en bij de introductie van een nieuw thema. In de aanpak van het Pratend woorden leren kun je aandacht besteden aan gemiste woorden van je leerlingen. Je woordselectie en woordenschatdidactiek kun je ook aanpassen aan de leestaken van je leerlingen. 

Het leren van zeldzamere verhaalwoorden en woordleerstrategieën kan plaatsvinden bij het lezen van motiverende teksten met daarin woorden die een betekenisrelatie hebben. Het leren van zaakvakbegrippen kan het best plaatsvinden in het kader van kennisverwerving. Een en ander kan worden gedaan met een aantal verschillende werkwijzen. 

Het doel van toetsen dient samen te gaan met het doel en de vormgeving van je woordenschatonderwijs. Is dit niet het geval dan houd je het probleem dat je iets toetst waar je leerlingen geen onderwijs over hebben gehad. Toetsen kunnen verder betrekking hebben op woordkennis, wat aanvankelijk oppervlakkig van aard is, en op woordgebruik. Het leidt tot verschillende toetsvormen. 

Bij taalgebruik functioneren de hersenhelften in het brein als een orkest, waardoor woorden overal in de hersenen 'muziek maken' bij het luisteren, praten, lezen en schrijven van zinnen en teksten. Het gaat om een dynamisch systeem, waarbij de onderdelen met elkaar samenhangen en woorden een brugfunctie vervullen. Het gaat om een netwerk van neurologische en zintuiglijke (virtuele) lexicale processen in diverse gespecialiseerde hersengebieden waarbij woorden worden opgeroepen door functioneel taalgebruik. 

Geraadpleegde literatuur 

• Allen, J. (1999). Words, Words, Words. Teaching Vocabulary in grades 4-12. Stenhouse Publishers. 
• Anderson & Nagy (1992). The vocabulary conundrum. American Educator. 
• Appel, A. Kuiken, F. & Vermeer, A. (1995). Nederlands als Tweede Taal in het basisonderwijs. Meulenhoff Educatief.
• Appel, R. & Vermeer, A. (1997). Woordenschat en taalonderwijs aan allochtone kinderen. Tilburg University Press. 
• Asher, J. (2009). Learning Another Language Through Actions. Sky Oaks Productions. Inc. www.tpr-world.com
• Aitchinson, J. (1994, 2003). Words in the mind: In: Introduction to the Mental lexicon. 3rd ed. Oxford, Blackwell Publishing.
• Bacchini, S. Boland, T. Hulsbeek, M. Pot, H. & Smits, M. (2005). Duizend-en-een-woorden; De allereerste Nederlandse woorden voor anderstalige peuters en kleuters. SLO.
• Basisagenda. Stichting WOAN (2003).
• Beck, I.McKeown, M. G. & Kucan, L. (2002). Bringing words to life; Robust vocabulary instruction. Guilford Press. 
• Beck, I. McKeown, M. G., & Kucan, L. (2008, 2010). Creating Robust Vocabulary: Frequently Asked Questions. Guilford Press. 
• Beck, I. McKeown, M. & Kucan, L. Taking Delight in Words: Using Oral Language To Build Young Children's Vocabularies (Internet).
• Beek, W. van (2010). Een vloed aan woorden. Zinken en drijven in Ontwikkelingsgericht Onderwijs; Onderzoek en taal in groep 1 en 2 op de basisschool St.Lukas, Amsterdam; Alkmaar.
• Belyayev, B.V. (1970). The psychology of Teaching Foreign Languages. Pergamon Press.
• Biemiller, A. & Slomin, N. (2001). Estimating word vocabulary growth in normative and advantaged publications: Evidence for a common sequence of vocabulary acquisition.
• Biemiller, A. (2005). Size and sequence in vocabulary development: Implications for choosing words for primary grade vocabulary instruction. In: A. Hiebert. & M. Kamil, (Eds.), Teaching and learning vocabulary: Bringing research to practice (pp 223-242). Mahwah, NJ: Erlbaum.
• Blachowicz, C. & Fisher, P. (2004). Vocabulary Lessons. Educational Leadership. In: J. Preszler (2006). Strategies to Build Student Vocabularies, grades 4-12. 
• Blachowicz, C. Fisher, P.J. (2010). Teaching Vocabulary in All Classrooms; Allyn & Bacon. 
• Blaine R. & Contee S., Fluency through TPRStorytelling. Vertaling: Kirstin Plante (2011); ARCOS.
• Block, C. & Pressley, M. (2002). In: Comprehension Instruction; Research-Based Best Practices; The Guilford Press.
• Brown, R. (1973). A First Language: The early Stages; Harvard University Press.
• Browne, Cihi, & Culligan (2007). Measuring Vocabulary Size via Online Technology. Lexxica.
• Brown, R. & Bellugi, R. (1964). Three processes in the child's acquisition of syntax. Harvard Educational Review, 34.
• De Bot, K. Lowie, W. & Verspoor, M. (2005). Second Language Acquisition: an advanced resource book. Routledge. 
• Bonset, H. & Hoogeveen, M. (2010). Woordenschatontwikkeling in het basisonderwijs. SLO. 
• Carter, R. & Mccartey, M. (1989). Vocabulary and Language Teaching. Longman. 
• Christ,T. & Wang, C. (2010). Bridging the Vocabulary Gap; What the Research Tells Us about Vocabulary Instruction in Early Childhood.
• Cöp, J. Wat maakt woordenschatlessen effectiever? Internet. 
• Coelho, E. (1998). Teaching and Learning in multicultural schools. Clevedon
• Crutch, S.J. (2006). Qualitatively different semantic representations for abstract and concrete words. Neurocas, 12, 91-97.
• Damhuis, R. (1999). Interactie in kleine kring met de leerkracht. In: H.A. Huls & H.H.G. Weltens (Eds.). Artikelen van de derde sociolinguïstische conferentie (pp. 111-123). Eburon. 
• Cunningham, A.E. & Stanovich, K.E. (1997). Early reading acquisition and its relation to reading experience and ability ten years later. Developmental Psychology 33, 934-945. 
• Deally, K., Pacchiano, D. & Shimpry, P. (2006). The Language of Babies, Toddlers and Preschoolers; Connecting Research to Practice.
• Duerings, J. Linden, B. van der. Schuurs, U. & Strating, H. (2011). Op Woordenjacht. Garant.
• Davis, M.H. Di Betta, A.M. Macdonald M.J.E., & Gaskell, M.G. (2008). Learning and Consolidation of Novel Spoken Words. Massachusetts Institute of Technology. Journal of Cognitive Neuroscience 21: 4, pp. 803. 
• Duijkers, D. (2005). Spelenderwijs naar een rijke woordenschat. De wereld van het jonge kind. 
• Duke, K. N. & Moses, A.M. (2004). 10 Research Tested Ways to Build Children's Vocabulary. Scholastic.
• Elley, W. (1989). Vocabulary acquisition from listening to stories. Reading Research Quarterly, 14, 174-187.
• Elsäcker, W. Damhuis, R. Droop, M. & Segers, E. (2010). Zaakvakken en taal: Twee vliegen in één klap. Taalontwikkeling stimuleren bij het zaakvakonderwijs in groep 5-8 van de basisschool. Expertisecentrum Nederlands. 
• Een lawine van woorden; woordenschatonderwijs aan (absolute) beginners in VVE in Rotterdam. 2008.
• Ervin-Trip, S. (1973). Some Strategies For the First Two Years; In: Language Acquisition and Communicative Choice. Stanford University Press.
• Fisher, D. Grey, N. & Lapp, D. (2009). In a Reading State of Mind; Brain Research, Teacher Modeling, and Comprehension Instruction. International Reading Association. 
• Dickson (Eds). Handbook of early literacy research. Guilford. 
• Gail, E.J. & Strain, P.S. (2003). Enhancing Emotional Vocabulary in Young Children. Denver: Center on Evidence Based Practices for Early Learning.
• Gallego, M. & Llach, M. (2009). Exploring the Increase of Receptive Vocabulary Knowledge in the Foreign Language: A Longitudinal Study. International Journal of English Studies.
• Garcia, M. (4e editie) Instructor's Notebook; How to Apply TPR For Best ResultsSky Oaks Productions, Inc.
• Goorhuis, S.M. & Schaerlaekens, A.M. (2006). Handboek taalontwikkeling, taalpathologie en taaltherapie bij Nederlandssprekende kinderen. De Tijdstroom.
• Goswami, U. (2001). Early phonological development and the acquisition of literacy. In: S. B. Neuman & D.K. 
• Graves, M.F. (2000). A Vocabulary program to complement and bolster a middle-grade comprehension program. In: B.M. Taylor, M.F. Grave, P. & van den Broek (Eds), Reading for meaning: Fostering comprehension in the middle grades New York: Teachers College Press; Newark: International Reading Association. 
• Goede, D. de & Reezigt, G.J. (2001). Implementatie en effecten van de Voorschool in Amsterdam. Groningen: GION. 
• Graves, M.F. Juel, C. & Graves, B.B. (2004). Teaching reading in the 21st century (3rd ed.). Allyn & Bacon. Guchte, C. van der & Vermeer, A. (2007); Computerprogramma woordenschat Taal/lezen. Tilburg: Zwijsen. 
• Guchte & Vermeer (2003). Een passende woordkeus: het kiezen van woorden voor woordenschatlessen. 69 (1). Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen, 69, 9-22. 
• Hamilton, C.E. & Schwanenflugel, P.J. (2011). PAVED for Success; Building Vocabulary and Language Development in Young Learners. Paul.H. Brooks Publishing & Co.
• Houlon, D. (1985). All Our Languages; A Handbook for the Multilingual Classroom; Edward Arnold.
• Hiebert, E. & Kamil, M. ed. (2005). PAVED for Success; e.a. In: Teaching and Learning Vocabulary; bringing Research to Practice. 
• Guthrie, J. & Ozgungor, S. (2002). Instructional Contexts for Reading Engagement; In: Comprehension Instruction; C. Block & M. Pressley (2002). Het hele artikel is vertaald bij Onderwijs Maak Je Samen (OMJS), waar de rechten voor verspreiding in Nederland berusten.
• Hiebert, E.H. & Kamil, M.L. (2005). Teaching and Learning Vocabulary; Bringing Research to Practice. Lawrence Erlbaum, Publishers. 
• Hagoort, P. (2002). In: Maassen, H. De hersenen aan het woord. Medisch Contact Publicatie, Nr. 51/52-28. 
• Hoff, E. (EDT)/Shatz, M. (EDT) (2009). Blackwell Handbook of Language Development. John Wiley And Sons Ltd.
• Honig, B. Preventing Failure in Early Treading Programs; a summary of research and Instructional Best Practice; Internet.
• Hayes, D.P. & Ahrens, M. (1988). Vocabulary simplification for children: a special case of 'Motherese?'. Journal of Child Language, 15, 395-410. 
• Hazenberg, S. & Hulsteijn, J.H. (1996). Defining a minimal receptive second-language vocabulary for non-native university students: An empirical investigation. Applied Linguistics, 17, 303-317. 
• Hopper & Narmore (1973). Children's Speech. New York. 
• Ince, D. (2005). Databank effectieve interventies: beschrijving ´Piramide´. Utrecht: NIZW. Gedownload op 06/02/2008 van http://www.jeugdinterventies.nl.
• Kleutertaal-Leidstertaal, Informatieboek; Woltersplantijn. Over veel kleuteractiviteiten met taal (internet).
• Koolen, B. & Van Opzeeland, B. (1989). Waar hoor ik thuis? ‘s-Gravenhage: SDU.
• Kuyk, J. van (2000). Piramide Project. Educatieve methode voor drie zesjarige kinderen. Wetenschappelijke verantwoording. Arnhem: Cito.
• Lehr, F., Osborn, J., & Hibert, H. (2004). A Focus on Vocabulary. Pacific Resources for Education and Learning; product #ES0419. 
• Lemov, D. (2010). Teach like A Champion; 49 techniques that Put Students on the Path to College. Jossey-Bass. 
• Leseman, P. & Cordus, J. (1994). (Allochtone) kleuters meer aandacht. Advies van de commissie (Voor)schoolse educatie ,WVC.
• Lieshout, K. van (2005). Van woorden naar daden. Faculteit Communicatie en cultuur, Universiteit Tilburg. 
• Marzano, R.J. (2004). Building background knowledge for academic achievement. Alexandria, VA: Association for supervision and curriculum development. 
• Light, J. & Drager, K. (2011). National Institute on Disability and Rehabilitation Research.
• Meara, P. (2009). Connected words. Word associations and second language vocabulary acquisition; John Benjamins Publishing Company. 
• Mulder, F., Timman, Y., & Verhallen, S. (2009). Handreiking bij de Basiswoordenlijst Amsterdamse kleuters.
• National Institute Of Child Health and Human Development (2000). Report of the National Reading Panel: Teaching children to read: An evidenced-based assessment of the scientific research literature on reading and its implications for reading instruction, Washington. 
• National Reading Panel (2000). Teaching children to read: An evidence-based assessment of the scientific research literature and its implications for reading instruction: Reports of the subgroups. Washington DC.
• National Reading Technical Assistance Center (NRTAC) (2010). A Review of the Current Research on Vocabulary Instruction.
• Nation, I.S.P. (2001). Learning vocabulary in another language. Cambridge University Press. 
• Nation, P. & Waring, R. (1997). Vocabulary size, text coverage and word lists.
• Nagy, W. & Scott, J.A. (2000). Vocabulary processes. In: M.L. Kamil, P. Mosenthal, P.D. Pearson, & R. Barr (Eds.) Handbook of reading research. (vol 3, pp.269-284). Mahwah, Erlbaum. 
• Nehaniv, C. Lyon, C. & Saunders, J. (2011). Robot learns language skills; Lauren Carter; Internet.
• Onderwijs Maak Je Samen, Helmond. info@onderwijsmaakjesamen.nl www.onderwijsmaakjesamen.nl 
• Ovando, C. & Collier, V. (2008). Bilingual and ESL Classrooms; teaching in Multicultural Contexts;
• Ovando, C. J. Combs, M.C. & Collier, V.P. (2006). Bilingual and ESL Classrooms: Teaching in Multicultural Contexts-Text with PowerWeb (4th Edition).
• Pater, N. de, Walta, J. & Filipiak, P. (2011). Masterclass Leesmotivatie en leesbevordering en verbeteren leesresultaten; reader leesplezier; POraad.
• Perfetti, C.A. & Frishkoff, G.A. (2008). The Neural Base of Text and Discourse Processing.In: Stemmer.
• Rhoer, F. van de & Vermeer, A. (2005). Hiërarchische relaties en woordenschatonderwijs. Toegepaste Taalwetenschap in artikelen, 73. 
• Robb, L. (2003). Teaching Reading in Social Studies, Science, and Math. Scholastic.
• Ru, E. de. (1989). Nederlandse taal in actie De Fontein. En: Garcia's TPR gids. TPR Europe, 1994. 
• Schmitt, N. (2000). Vocabulary in Language Teaching.Cambridge University Press. 
• Schmitt, N. & Durrant, P. (2009). To what extent do native and non-native writers make use of collocations? IRAL-International Review of Applied Linguistics. Language Teaching, 47(2), 157–177. 
• Schmitt, N. (2004). Key issues in teaching and learning vocabulary; University of Nottingham. 
• Schwanenflugel, P. (2004). Classroom Practices for Vocabulary Enhancement in Prekindergarten.
• Schoonen, R. & Verhallen, M. (2008). The assessment of deep word knowledge in young first and second language learners. Language Testing, 25, 211-236. 
• Senechal, M. (1997). The differential effect of of storybookreading on preschoolers' acquisition of expressive and receptive vocabulary. Journal of Child language, 24, 123-138.
• Shaywitz, S. (2005). Hulpgids Dyslexie.
• Simmons, D.C. Kameenui (1998). What Reading Research Tells Us About Children With Diverse Learning Needs. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Slot-Huisen, T. van ’t (2009). Een afstudeeronderzoek naar de effectiviteit van verschillende soorten woordenschatonderwijs aan nieuwkomers tussen 6 en 12 jaar; internet.
• Smits, A. (Internet). Opleidingen Speciale Kinderenzorg. Hogeschool Windesheim. 
• Stahl, A.A. (1999). Vocabulary development. Cambridge, MA: Brookline Books. 
• Stahl, S.A., & Fairbanks, M.M. (1986). The effects of vocabulary instruction: A model-based meta-analysis. Review of Educational Research, 56, 72-110. 
• Stahl, S.A. & Nagy, W.E. (2006). Teaching Word Meanings. Mahwah, Lawrence Erlbaum associates inc. Publishers. 
• Stemmer, B. & Whitaker, H. (2008). Handbook of the Neuroscience of Language; Elsevier. 
• Stoeldraijer, J. & Förrer, M. (2010); Taal/leesonderwijs; Leesbevordering. POraad.
• Strating, H. (2009). Woordenschatverwerving: De bodem onder woordenschatdidactiek. Expertisecentrum Nederlands, POraad.
• Swalm, C. (1998). Being Bilingual is Fun; ISBN 1-57371-012-1
• The Center on the social and Emotional Foundations for Early Learning.
• Tough, J. A. (1981). Place For Talk. Ward Lock Educational; ISBN 07062 4131 2.
• Thomas & Collier, A. (2001). National Study of School Effectiveness for Language Minority Students. Long-term Academic Achievement; Center for Research on Education, Diversity & Excellence. 
• Taalmethoden: Taalverhaal (ThiemeMeulenhoff), Taal op Maat (Noordhoff), Taal in Beeld (Zwijsen), Taaljournaal (Malmberg), Taal actief (Malmberg).
• Tomasello, M. (2000). Do Young children have adult syntactic competence? Cognition, 74, 209-253.
• Ventriglia, L. (1982). Conversations of Miguel and Maria; How children Learn A second Language; Addison-Wesley Publishing Company.
• Verhallen, M. (2009). Meer en beter woorden leren; POraad.
• Verspoor, M. & Cremer, M. (2008). A Country in FocusResearch on foreign-language teaching and learning in the Netherlands (2002–2006). Cambridge University Press
• Vertelvaardig; Inventariseren en Stimuleren van Vertelvaardigheid bij Nederlandstalige en anderstalige kinderen, die Nederlands leren. ISBN 90 70336 22 7. 
• Herbert, Ch.H. (1979). Basic Inventory of Natural Language, Checkpoint Systems, inc.
• Vermeer, A. (2006). Impliciet of expliciet woordenschatonderwijs bij eerste- en tweede-taalverwervers: Hoe NT2 de weg moet blijven wijzen in taalonderwijsland. In Coenen & Hoefnagel (eds.).
• Vernooij, K. (2008). Een goede woordenschat; Digitale implementatiekoffer; Taalbeleid Onderwijsachterstanden; POraad.
• Vieleau, von A. (1975). Kognitieve Wortschatzdidaktik. Die Neueren Sprache, 248-264.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Cursus

Breinbewust leren

Slimmer leren, plannen en organiseren met breinkennis
Medilex Onderwijs 

Gratis webinar

Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!

Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 

Webinar

Taalontwikkeling en taalbeleid

Gratis webinar met Karen Heij
Wij-leren.nl Academie 

Lesprogramma

Probeer gratis de Leerlijn Lezen en Schrijven

Complete leesmethodiek voor begrijpend- en voortgezet technisch lezen
De Schoolschrijver 

Toetstekst als leesgenre Voorbereiding lees- en woordenschattoetsen.

Karin van de Mortel

Woorden in de klas -1-

Paul Filipiak

Woordselectie (1) -2-

Paul Filipiak

Woordselectie (2) -3-

Paul Filipiak

Woordselectie (3) -4-

Paul Filipiak

Woordselectie en didactiek -5-

Paul Filipiak

Woordenschatonderwijs -6-

Paul Filipiak

Pratend woorden leren -7-

Paul Filipiak

Lezend woorden leren -8-

Paul Filipiak

Kennisgericht woorden leren -9-

Paul Filipiak

Toetsing -10-

Paul Filipiak

Woorden in het brein -11-

Paul Filipiak

Woordselectie en woordenschatdidactiek -12-

Paul Filipiak

Woordenschat uitbreiden bij begrijpend lezen en bij de zaakvakken

Paul Filipiak

Differentiëren binnen woordenschatonderwijs

Martie de Pater

Maak van de school een woordpaleis

Jos Cöp

Communicatief zaakvakonderwijs

Paul Filipiak

Taalgericht zaakvakonderwijs (2): Woordenschat en begrippen

Paul Filipiak

Wat maakt woordenschatlessen effectiever?

Jos Cöp

Woordenschatonderwijs in de 21e eeuw: effectief en uitdagend (1)

Jos Cöp

Onduidelijk wat de Cito-woordenschattoets meet

Paul Filipiak

De communicatieve klas - deel 1

Paul Filipiak

De communicatieve klas - deel 2

Paul Filipiak

Knikkers spelers en spel: tips voor woordenschatonderwijs.

Paul Filipiak

Woorden en betekenissen

Dolf Janson

Woorden in de klas -1-

Paul Filipiak

Woordselectie (1) -2-

Paul Filipiak

Woordselectie (2) -3-

Paul Filipiak

Nadenken over goed woordgebruik

Paul Filipiak

Werkmap Begrijpend luisteren en woordenschat

Machiel Karels

Toetsen in een video van één minuut uitgelegd

redactie