Kennisplatform
Nog enkele plaatsen vrij bij Medilex: Congres Kleutertaal.

Leren van en met elkaar

Harm Klifman
Senior adviseur bij Van Beekveld en Terpstra   

Hoolwerf, G. Klifman, H. (2014) Collegiale visitatie op docentniveau. Deel 1: leren van en met elkaar. http//wij-leren.nl
Geplaatst op 1 juni 2014
Deel 1: leren van elkaar

Dit artikel is geschreven samen met Gabriëlle Hoolwerf.

Vierluik over peer learning.

Op welke manieren kunnen professionals in het onderwijs leren van elkaar? Deze intrigerende vraag wint aan actualiteit nu wij zien dat de belangstelling voor wat genoemd wordt peer learning zichtbaar toenement. Reden om een verkenning te plegen van enkele veel voorkomende en als effectief ervaren vormen van professionalisering, die ook in het onderwijs van groot nut kunnen zijn.

Wij scheppen eerst een kader waarin wij peer learning nader markeren en concentreren ons vervolgens op drie vormen daarvan.  Aldus ontstaat het volgende vierluik.

A.    Collegiale consultatie, met een uitstapje naar collegiale consultatie met behulp van video (VIP coaching)

B.    Intervisie
C.    Lessonstudy

Kader

Misschien wel iedere leraar kreeg bij zijn of haar afstuderen aan de PABO dezelfde boodschap mee: ‘je bent nu weliswaar bevoegd, maar jezelf bekwamen begint nu pas echt.’ Deze professionele opdracht mocht gelden als een wens van de opleiding, in de opvolging die er aan gegeven werd, zat lange tijd weinig structuur.

Dit is de laatste jaren snel aan het veranderen: de professionele ontwikkeling van de individuele beroepsbeoefenaar in het onderwijs is steeds minder vrij en vrijblijvend maar ingekaderd in school- en loopbaanontwikkeling.

Professionele ontwikkeling heeft een structuur gekregen met gradaties van bekwaamheid en een volgtijdelijkheid waarin die gradaties bereikt worden. De sequentie van startbekwaam – basisbekwaam – vakbekwaam raakt geleidelijk geformaliseerd en is voorwerp van sturing met rechtspositionele consequenties.

Leerkrachten beschikken over faciliteiten om zich verder te ontwikkelen en kiezen in overleg met hun leidinggevende passende vormen daarvoor.

Drie vormen van leren

Jezelf als professional ontwikkelen, leren -wie wil het niet? Het kan op verschillende manieren. Van Dungen en Smit (2010) onderscheiden drie manieren van leren : 

  •  Formeel leren: leren middels wettelijk gereglementeerde opleidingen, die leiden tot een kwalificatiebewijs voor het uitoefenen van het beroep. Formeel leren is doelgericht en georganiseerd.
  •  Non formeel leren: net als formeel leren is non formeel leren doelgericht en georganiseerd. Echter, deze vorm van leren sluit niet per definitie af met een bewijs van bekwaamheid.
  •  Informeel leren: niet georganiseerd en niet doelgericht. Informeel leren vindt overal plaats.

Van formeel leren is sprake in de initiële opleiding.

Steeds meer leerkrachten nemen daar niet langer genoegen mee en nemen, terwijl zij werken, deel aan vervolgopleidingen zoals de master SEN, MD-trajecten, congresbezoeken, Finland reizen, en (steeds vaker) programma’s van huisacademies. We spreken dan van non formeel leren.

Bij informeel leren is de structuur nog losser dan bij non formeel leren en sluit deze dichter aan bij de directe behoeften van de deelnemers.

Overigens is het goed de scheidslijnen niet scherp te nemen, er zijn veel grensgebieden. Leren van elkaar wordt vaak aangeduid als peer review. Aangezien deze term ook wordt gebruikt in de academische wereld waar het verwijst naar het collegiale oordeel over de kwaliteit van wetenschappelijke publicaties, geven we de voorkeur aan de term peer learning. In deze serie zullen we drie varianten van ‘leren van en met elkaar’ bespreken.

Algemene voorwaarden

De Bruin c.s. bespreekt een aantal algemene voorwaarden voor invoering van peer learning (door hen peer review genoemd) :

  • De meest genoemde voorwaarde is dat de collega’s positief staan tegenover peer review: het is essentieel om onderwijsgevenden mee te krijgen. Dit vereist regelmatig en helder communiceren over de doelen en opbrengsten (kwaliteit van het onderwijs). Klein beginnen verdient aanbeveling.
  • Het is van belang dat deelnemers aan peer review een open houding hebben en van anderen willen leren. Hiervoor is wederzijds vertrouwen nodig en het kritisch en met een zekere distantie kunnen kijken naar zichzelf, de ander en de organisatie. Dit vraagt bepaalde vaardigheden (observeren, feedback geven) die van tevoren kunnen worden getraind.
  • De schoolleiding speelt een belangrijke rol. Door duidelijke keuzes te maken en sommige andere activiteiten niet meer te doen, kan de school laten blijken dat zij veel belang hecht aan peer review. Door docenten te faciliteren in tijd, met bijvoorbeeld een aantal uren in de normjaartaak, door vrij roosteren of compensatie met vrije tijd, wordt peer review niet als extra belasting ervaren.”

Wat levert peer learning op?

Als aan bovenstaande voorwaarden wordt voldaan levert het ook wat op. Aldus het generieke overzicht dat De Bruin c.s. maken naar aanleiding van een verkenning van peer review in verschillende onderwijssectoren :

Op het niveau van de docent worden onder meer de volgende effecten ervaren:

  • Door uitwisseling vergroten docenten hun kennis en het aantal lesmethoden en leermiddelen waarover ze beschikken. Dat draagt bij aan de kwaliteit van het onderwijs van de docent.
  • Doordat meer dan in het verleden over mogelijke problemen gesproken wordt, staan docenten die eerder moeilijkheden hadden nu zelfverzekerder door de klas.
  • Docenten zijn zich bewuster van de kwaliteit en de opbrengst van hun eigen onderwijs. Ze reflecteren meer, wat aanknopingspunten biedt voor verbetering.
  • Naast de genoemde opbrengsten blijkt uit de gesprekken met de docenten ook dat ze, na een periode van gewenning, het erg leuk en leerzaam vinden om deel te nemen aan peer review. Docenten leren graag van elkaars talenten.

Ook op school- en teamniveau worden effecten ervaren:

  • Regelmatig wordt in de praktijkvoorbeelden genoemd dat er een opener cultuur ontstaat. Het wordt voor docenten makkelijker bij elkaar binnen te lopen, deuren staan vaker open. Ook vraagt men meer hulp aan elkaar, zowel aan collega’s binnen de school als daarbuiten, in het netwerk van de school.
  • Peer review kan bijdragen aan het vergemakkelijken van het invoeren van veranderingen in de organisatie, doordat ervaringen worden uitgewisseld.
  • Verder wordt genoemd dat de opbrengst van peer review hoger is dan van ‘gewone’ studiedagen waarbij bijvoorbeeld een externe persoon wordt ingehuurd voor een lezing.
  • Een aantal scholen ziet hele concrete verbeteringen in de resultaten, zoals in de eindexamenresultaten. Dit wordt deels in verband gebracht met peer review.

Kortom er blijken, aldus de ervaringen van scholen in verschillende sectoren van ons onderwijs, veel voordelen aan ‘leren van en met elkaar’ te zitten.

Professionele ethiek

Gaat het in het ene geval over lesbezoek en in het andere geval over toetsing, er is veel gemeenschappelijks in de vormen van leren van elkaar. Die gemeenschappelijke kenmerken vormen tevens de voorwaarden voor het welslagen van peer learning. Die voorwaarden zijn voor een deel ethisch van aard, kijkend naar de specifieke kenmerken van de attitude die deze vormen van professioneel contact veronderstellen. Het succes ervan staat of valt immers met de aan- of afwezigheid van de volgende attitudekenmerken :

  • het tonen van moed, 
  • het schenken en beantwoorden van vertrouwen, 
  • de wil en bereidheid om een collega van advies te dienen, 
  • vertrouwen in deskundigheid en betrouwbaarheid van de collega, 
  • het vermogen om veiligheid te creëren, 
  • het vermogen om tegelijk proces- en inhoudgericht te zijn als consultant.

Tien tips

Voordat we de verschillende vormen van peer learning nader verkennen, geven we tien tips voor collegiaal leren, voor ‘leren van en met elkaar’ :

  •  1. Verzorg vooraf een introductie, zodat iedereen op dezelfde manier naar collegiaal leren kijkt. Bespreek waarom je collegiaal leren belangrijk vindt, wat de verschillende vormen van collegiaal leren inhouden en bepaal samen wat je ermee wilt en wat je verwachtingen zijn. 
  •  2. Het initiatief voor collegiaal leren ligt altijd bij een persoon (bottom-up) of bij de school (top-down). Het doel van de ontwikkeling bepaalt de focus van het leren.
  •  3. We hebben helder voor ogen wat we met collegiaal leren willen bereiken. Formuleer vooraf duidelijke doelen.
  •  4. Bij collegiaal leren wil je elkaar ‘waarderen’ en ‘beter’ maken, niet ‘beoordelen’ of ‘overtuigen van je eigen gelijk’.
  •  5. Er is sprake van wederzijds respect, vertrouwen en veiligheid.
  •  6. Deelname aan collegiaal leren is niet vrijblijvend. Van tevoren is duidelijk dat er veranderingen in je gedrag en in de organisatie plaats zullen vinden. Zorg voor draagvlak.
  •  7. Professionele nieuwsgierigheid en een zelfkritische houding zijn noodzakelijk voor collegiaal leren.
  •  8. De school heeft een zekere ‘professionele cultuur’ waarin veel vragen gesteld worden, men feedback kan geven en ontvangen, men bereid is om naar anderen te luisteren en van elkaar te leren. Leidinggevenden geven daarbij het voorbeeld.
  •  9. De school zorgt dat de randvoorwaarden in orde zijn: tijd, gelegenheid, scholing, ondersteuning enzovoort.
  • 10. Maak het niet te zwaar en te moeilijk. Kies als start voor eenvoudige vormen en blijf – ook als je meer ervaring hebt – gaan voor een zo compact mogelijke route. Dat houdt de vaart en de motivatie erin.

(Bron: http://www.onderwijsmaakjesamen.nl/van-eiland-naar-wijland-2/)

Drie vormen 

In deze serie bespreken wij vormen van informeel leren waarbij het leren van en met collega’s (peer learning) centraal staat. Wij gaan achtereenvolgens in op:

A.    Collegiale consultatie, met een uitstapje naar collegiale consultatie met behulp van video (VIP coaching)
B.    Intervisie
C.    Lessonstudy

Samenvatting

Dit artikel, mede geschreven door Gabriëlle Hoolwerf, belicht peer learning in het onderwijs. Het begint met het schetsen van een kader voor peer learning en concentreert zich vervolgens op drie vormen ervan: collegiale consultatie (met VIP coaching), intervisie en lesson study. Het beschrijft de algemene voorwaarden en voordelen van peer learning, zoals het vergroten van kennis, zelfvertrouwen en bewustzijn van kwaliteit. Ook worden tien tips gegeven voor effectief collegiaal leren, waaronder het duidelijk formuleren van doelen en het creëren van een veilige omgeving. Deze vormen van informeel leren spelen een steeds belangrijkere rol in de professionele ontwikkeling van leraren, waarbij het delen van expertise en het leren van elkaar centraal staan.

Noten

  1. Van den Dungen, M. & Smit, W. (2010), Meerdere wegen naar professionalisering. Validering en certificering van informeel leren door leraren. Heerlen: Ruud de Moor Centrum – Open Universiteit.
  2. Peer review in de praktijk, Eindrapport Rotterdam maart 2013 pag. 7-8.
  3. Peer review in de praktijk, Eindrapport Rotterdam maart 2013, pag. 10-11.
  4. Stevens c.s. 1998, pag. 79-88.
  5. Bron: http://www.onderwijsmaakjesamen.nl/van-eiland-naar-wijland-2/#popsup2
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Dossiers

Uw onderwijskundige kennis blijft op peil door 3500+ artikelen.